Sód (Na) w organizmie człowieka występuje przede wszystkim w płynach pozakomórkowych, ale również w szkielecie i w płynach wewnątrzkomórkowych.
Fot. pixabay.com
Podstawową rolą sodu jest udział w kontroli objętości płynów pozakomórkowych oraz w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej. Bierze udział w przewodzeniu impulsów nerwowych i pomaga kontrolować skurcze mięśni. Uczestniczy w transporcie składników odżywczych do komórek organizmu.
Ponieważ głównym źródłem sodu w diecie jest sól kuchenna, na ogół nie obserwuje się niedoborów sodu na tle żywieniowym. Pewne niedobory mogą być skutkiem jego nadmiernego wydalania, np. w przypadku wzmożonej aktywności fizycznej wraz z potem, przy nieprawidłowym funkcjonowaniu nerek, stosowaniu leków moczopędnych, a także w trakcie wymiotów i biegunek. Niedobór sodu (hiponatremia) może prowadzić do odwodnienia organizmu, spadku ciśnienia i bólów głowy.
Znacznie poważniejszym problemem zdrowotnym jest nadmierne spożycie sodu, które może prowadzić do nadciśnienia, rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego i chorób nerek.
Pojawiły się także doniesienia wskazujące na związek pomiędzy zwiększonym spożyciem sodu a zwiększeniem częstości zachorowania na nowotwory żołądka.
Jak już wspomniano, podstawowym źródłem sodu w diecie jest sól kuchenna (chlorek sodu), znajdująca się przede wszystkim w produktach przetworzonych (ok. 39–47%), np. w pieczywie, wędlinach, serach „żółtych”, przetworach warzywnych i słonych przekąskach. Duża część spożywanej soli jest dodawana do posiłków przyrządzanych w gospodarstwach domowych (44–55%). Spożycie soli w Polsce, podobnie jak w innych krajach europejskich, znacznie przekracza zalecane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) 5 g/d (co stanowi ok. 2000 mg sodu). W 2007 r. wyniosło ono w Polsce ponad 12 g/osobę/d.
W produktach spożywczych sód występuje naturalnie, ale w bardzo małych ilościach – od kilku do kilkudziesięciu miligramów na 100 g produktu.
W tabeli podano zawartość sodu w przykładowych produktach spożywczych oraz zawartość soli obliczoną według wzoru: zawartość soli (g) = zawartość sodu (g) × 2,5, przyjętego na potrzeby podawania zawartości soli w produktach spożywczych na opakowaniach tych produktów (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady [UE] Nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, Dz. U. L 304 z 22.11.2011, s. 18).
| Tabela 1. Zawartość sodu i soli w przykładowych produktach spożywczych | ||
|---|---|---|
| produkt | sód (mg/100 g) | sól (g/100 g) |
| łosoś wędzony | 1470 | 3,68 | kabanosy | 1327 | 3,32 |
| salami popularne | 1307 | 3,27 |
| płatki kukurydziane | 1167 | 2,92 |
| ser typu „feta” | 1100 | 2,75 |
| paluszki słone | 1093 | 2,73 |
| szynka wiejska | 1026 | 2,57 |
| ser camembert pełnotłusty | 966 | 2,42 |
| chipsy paprykowe | 859 | 2,15 |
| ser topiony edamski | 841 | 2,10 |
| ogórek kwaszony | 703 | 1,76 |
| ser edamski tłusty | 618 | 1,55 |
| tuńczyk w oleju | 515 | 1,29 |
| kajzerki | 463 | 1,16 |
| chleb żytni razowy | 457 | 1,14 |
| serek twarogowy ziarnisty | 380 | 0,95 |
| sardynka w pomidorach | 350 | 0,88 |
| sok wielowarzywny | 312 | 0,78 |
| herbatniki | 297 | 0,74 |
| kapusta kwaszona | 260 | 0,65 |
| sok pomidorowy | 193 | 0,48 |
| pierniki alpejskie | 174 | 0,44 |
| margaryna miękka 50% tł. | 79 | 0,20 |
| wieprzowina, szynka surowa | 62 | 0,16 |
| łosoś świeży | 51 | 0,13 |
| jogurt truskawkowy 1,5% tł. | 47 | 0,12 |
| mleko 2% tł. | 44 | 0,11 |
| ser twarogowy półtłusty | 44 | 0,11 |
| kapusta biała | 19 | 0,05 |
| ogórek | 11 | 0,03 |
| masło ekstra | 9 | 0,02 |
| pomidor | 8 | 0,02 |
| brokuły | 7 | 0,02 |
| płatki owsiane | 5 | 0,01 |
| orzechy włoskie | 4 | 0,01 |
| pomarańcza | 3 | 0,01 |
| mąka pszenna typ 500 | 2 | 0,01 |
| jabłko | 2 | 0,01 |
| sok jabłkowy | 2 | 0,01 |
| Źródło: Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., Iwanow K.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005 (obliczenia własne na podstawie danych z monografii). | ||
Aktualne normy dla sodu dla ludności Polski (Jarosz M., Bułhak-Jachymczyk B., 2008) ustalone zostały na poziomie wystarczającego spożycia (AI); wynoszą one dla osób dorosłych w wieku 19–50 lat 1500 mg/osobę/d i zmniejszają się wraz z wiekiem. Pomiędzy 51. a 65. rokiem życia wynoszą 1400 mg/osobę/d, w wieku 66–75 lat – 1300 mg/osobę/d, a po 75. roku życia 1200 mg/osobę/d.
