Przeszczepienie wątroby jest metodą leczenia niektórych poważnych chorób wątroby, stosowaną w sytuacjach, kiedy wyczerpano już inne możliwości leczenia. Wskazaniami do przeszczepienia są ciężkie choroby wątroby, takie jak marskość wątroby, nowotwory czy niewydolność wątroby. Przeciwwskazania do przeszczepienia to m.in. czynna choroba alkoholowa, rak wątroby z przerzutami i ciężkie zakażenia ogólnoustrojowe. Rokowanie po przeszczepieniu jest dobre, około 70–80% osób ma szansę na wieloletnie przeżycie.
Przeszczepienie wątroby jest często metodą z wyboru leczenia niektórych chorób, a niekiedy jedynym sposobem ich wyleczenia.
Do przeszczepienia wątroby kwalifikuje się chorych z poważnymi chorobami wątroby, u których przeszczepienie daje szansę na dalsze życie. Większość chorób wątroby może prowadzić do marskości i to właśnie ona jest głównym wskazaniem do zabiegu.
Wskazania do przeszczepienia wątroby
Przeszczepienie wątroby jest wykonywane zwykle u osób, u których inne sposoby leczenia wątroby zawiodły. Wskazania do przeszczepienia obejmują m.in.:- wirusowe zapalenie wątroby typu B i C (najczęstszym wskazaniem jest WZW typu C)
- poalkoholowa marskość wątroby
- nowotwory wątroby
- choroby wątroby o nieznanej przyczynie (m.in. kryptogenna marskość wątroby)
- cholestatyczne choroby wątroby (czyli spowodowane zastojem żółci)
- ostra niewydolność wątroby
- ciężkie zatrucia o nieodwracalnym przebiegu
- choroby metaboliczne (np. hemochromatoza, choroba Wilsona)
- autoimmunologiczne choroby wątroby
- torbielowatość wątroby
- urazy wątroby bez możliwości wyleczenia chirurgicznego.
Przeciwwskazania do przeszczepienia wątroby
Istnieją także przeciwwskazania do przeszczepienia wątroby. Do zabiegu nie kwalifikują się chorzy, którym przeszczep nie da szansy na długoletnie przeżycie.
Inne przeciwwskazania to:- ciężkie zakażenia ogólnoustrojowe
- zaawansowana niewydolność krążenia lub układu oddechowego
- rozsiany rak wątrobowokomórkowy (z przerzutami poza wątrobą)
- uzależnienia (narkotyki, alkohol).
Kto może zostać zakwalifikowany do przeszczepienia wątroby
Kwalifikacja do przeszczepienia wątroby i wybór odpowiedniego momentu jest zadaniem niezmiernie trudnym. Liczba narządów, które można przeszczepić, jest bardzo ograniczona, a zapotrzebowanie duże.
Potencjalny biorca wątroby poddany zostaje dokładnym badaniom laboratoryjnym i obrazowym. Ocenia się m.in. stężenie bilirubiny i albumin w surowicy oraz wskaźniki krzepnięcia krwi. Uwzględnia się wiek chorego, a także występujące u niego objawy, takie jak uporczywy świąd czy obrzęki.
Na podstawie wyników przeprowadzonych badań ocenia się rokowanie u chorych, którzy mają być poddani operacji. Służą do tego odpowiednie skale i kryteria, które czasami są specyficzne dla danej jednostki chorobowej. Jeszcze inne skale dotyczą pilności przeprowadzenia zabiegu i obejmują przede wszystkim ocenę powikłań marskości wątroby.
Czy osoba z chorobą alkoholową może zostać zakwalifikowana do przeszczepienia wątroby?
Nadużywanie alkoholu jest częstą przyczyną marskości i niewydolności wątroby, jednak do przeszczepienia wątroby kwalifikuje się osoby, które co najmniej od pół roku są abstynentami i u których można wykluczyć nieudane zaprzestanie spożywania alkoholu oraz którym zapewniono wsparcie społeczne i psychiatryczne.
Zobacz również: Czy jest szansa na przeszczepienie u osoby z poalkoholową marskością wątroby?
Przebieg zabiegu przeszczepienia wątroby
Przeszczepianie wątroby jest niezwykle trudną operacją. Trudność ta wiąże się m.in. z koniecznością usunięcia chorej wątroby, przywróceniem właściwego ukrwienia narządu w sytuacji, gdy rozwinięte jest tzw. krążenie oboczne, a także charakterystycznymi dla chorób wątroby zaburzeniami krzepnięcia krwi i małą liczbą płytek krwi.
Przeprowadza się przede wszystkim przeszczepienie wątroby od dawcy zmarłego. Śmierć mózgu dawcy jest potwierdzana dwukrotnie przez zespół składający się z anestezjologa, neurologa i lekarza prowadzącego, z wyłączeniem lekarza transplantologa.
Techniki przeszczepiania wątroby są różne, w zależności od doświadczeń ośrodka i choroby wyjściowej (np. hepatektomia z zawątrobowym odcinkiem żyły głównej dolnej, hepatektomia z zachowaniem tego naczynia) (ryc. 1). Szczegóły operacji są dostosowywane do warunków anatomicznych, np. zmienności unaczynienia tętniczego i stanu naczyń (miażdżycy). W niektórych jednostkach chorobowych konieczne jest usunięcie dróg żółciowych biorcy, co zmienia także rodzaje stosowanych zespoleń.
Ryc. 1. Hepatektomia z wycięciem zawątrobowego odcinka żyły głównej dolnej i czasowym krążeniem żylno-żylnym
Istnieją także techniki nieklasyczne przeszczepiania wątroby, które stosuje się przede wszystkim u dzieci, np. przeszczepienie części wątroby czy przeszczepienie od żywego dawcy. Powikłania dotyczą około 15% dawców. Jeszcze innymi technikami są tzw. przeszczepy wspomagające (ortotopowe), w czasie których wszczepiany jest dodatkowo prawy lub lewy płat wątroby.
Ryc. 2: Wątroba pobrana od dawcy przed zabiegiem transplantacji. Źródło: Pionierskie przeszczepienie, WUM
Rokowanie po przeszczepieniu wątroby
Prawdopodobieństwo pełnego wyleczenia i wieloletniego przeżycia po przeszczepieniu wątroby wynosi około 70–80%.
Rokowanie zależy od choroby wyjściowej i wystąpienia powikłań. U około kilku procent pacjentów po przeszczepieniu występują poważne powikłania, które czasem wymagają kolejnego przeszczepienia. Może dojść m.in. do krwawienia, zakrzepicy naczyń, nawrotu choroby (np. wznowy raka, nawrotu chorób autoimmunologicznych) oraz innych powikłań ogólnoustrojowych, takich jak zakażenia, zaburzenia krzepnięcia, zaburzenia oddychania, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia pracy nerek. Po przeszczepieniu może dojść także do odrzucania przeszczepionej wątroby, ale nie oznacza to, że wątroba nie będzie prawidłowo funkcjonować. Ostre odrzucenie, które występuje po operacji, leczy się farmakologicznie lekami immunosupresyjnymi z dobrymi wynikami. Poważniejszym problemem jest przewlekłe odrzucanie, które może skończyć się utratą przeszczepionej wątroby. Występuje jednak bardzo rzadko.
Postępowanie po przeszczepieniu wątroby
Chorych po przeszczepieniu wątroby monitoruje się w kierunku oceny funkcji wątroby i wystąpienia powikłań. Zwykle po 3–4 dniach pobytu na oddziale intensywnej terapii funkcja wątroby oraz czynności innych układów stabilizują się i pacjenci przekazywani są na oddział chirurgiczny. Po około 2-tygodniowej hospitalizacji chorych można wypisać do domu.
Po przeszczepieniu wątroby konieczne jest leczenie immunosupresyjne (osłabiające układ odpornościowy, przeciwdziałające odrzucaniu przeszczepu). Stosuje się glikokortykosteroidy, azatioprynę, mykofenolan mofetylu oraz leki swoiście działające na limfocyty T – cyklosporynę, takrolimus i przeciwciała przeciw antygenowi CD3. Równolegle stosuje się profilaktykę zakażeń wirusowych i grzybiczych (częste u osób poddanych immunosupresji).
Po przeszczepieniu należy zgłaszać się regularnie na badania kontrolne, a razie występowania niepokojących objawów niezwłocznie kontaktować się ze swoim lekarzem prowadzącym. Należy bezwzględnie zachowywać abstynencję i nie palić papierosów.