Słowniczek

amaurosis fugax

przejściowa utrata widzenia w jednym oku

Adenowirusy

rodzina wirusów

AIDS

zespół nabytego niedoboru odporności

Akomodacja (nastawność oka)

zdolność zmiany kształtu soczewki umożliwiająca skupianie wzroku na przedmiotach umiejscowionych w różnej odległości od oka

Anabolizm

Suma procesów biosyntezy związków chemicznych zachodzących w komórkach, której towarzyszy pobieranie energii.

Antygen Ki-67

wskaźnik podziałów komórkowych (proliferacji komórkowej), antygen identyfikowany za pomocą przeciwciała monoklonalnego Ki-67

Aplazja

niewykształcenie się narządu

Apoptoza

rodzaj zaprogramowanej genetycznie śmierci komórki,zaprogramowane ”samobójstwo” komórki

Aspiracja

odessanie

Ataksja

niezborność ruchów, zaburzenie koordynacji ruchów ciała

Atrofia

stopniowy zanik komórek, narządów lub tkanek

Autofluorescencja

zjawisko samoistnego świecenia

Badanie doplerowskie

badanie ultrasonograficzne (USG) wykorzystujące efekt Dopplera

Białka/prążki oligoklonalne

frakcja immunoglobin klasy IgG w płynie mózgowo-rdzeniowym, którą bada się w przypadku podejrzenia niektórych chorób ośrodkowego układu nerwowego, np. stwardnienia rozsianego (sclerosis multiplex – SM)

Białko C-reaktywne (C-Reactive Protein – CRP)

tzw. białko ostrej fazy biorące udział w odpowiedzi immunologicznej organizmu, jegozwiększone stężenie spotyka się w stanach zapalnych towarzyszącychm.in. zakażeniom, chorobom autoimmunologicznym czy urazom

Bielmo rogówki (leucoma)

zmętnienie, całkowita utrata przejrzystości rogówki

Bilans azotowy

Zależność między dzienną ilością przyjmowanego i wydalanego azotu białkowego.

Biometria

rodzaj ultrasonograficznego badania gałki ocznej (wprojekcji A), które umożliwia pomiary odległości w oku, m.in. pomiardługości osiowej

Biopsja

badanie diagnostyczne polegające na pobraniu fragmentu tkanki

Botulina (toksyna botulinowa A)

jad kiełbasiany, toksyna bakteryjnawykorzystywana do porażenia mięśni

Brodawki spojówkowe (reakcja brodawkowa)

reakcja spojówki, której istotą jest przerost jej nabłonka w wyniku np. zakażeń bakteryjnych, przewlekłego zapalenia brzegów powiek, w wiosennym alergicznymzapaleniu spojówek czy przy długotrwałym noszeniu soczewekkontaktowych

C3F8

gaz podawany do wnętrza gałki ocznej w celu uzyskania tzw.tamponady wewnętrznej do przyłożenia odwarstwionej siatkówki

Całkowity potencjał antyoksydacyjny

(TAS; ang. total antioxydant status);
Ilościowe określenie zdolności antyutleniających; zdolność unieszkodliwiania wolnych rodników przez systemy antyoksydacyjne organizmu.

Centrocekalny mroczek

ubytek w polu widzenia obejmujący jego centrum i plamę ślepą

Chemioterapia (leczenie chemiczne)

leczenie polegające na stosowaniu leków przeciwnowotworowych (cytostatyków) w celu zniszczenia komórek nowotworu pierwotnego, jego przerzutów oraz komórek krążących we krwi i chłonce

Choroby autoimmunologiczne

Choroby autoimmunologiczne (autoimmunizacyjne) – grupa chorób w których układ immunologiczny (odpornościowy) organizmu niszczy własne komórki i tkanki. U podłoża chorób autoimmunologicznych leży proces nazywany autoimmunizacją lub autoagresją.
Choroby autoimmunologiczne spowodowane są błędami w dojrzewaniu grupy białych ciałek -limfocytów. W trakcie kolejnych etapów dojrzewania komórki te nie nabierają zdolności rozpoznawania własnych tkanek, co prowadzi do ich zaburzonej funkcji i traktowania własnych tkanek organizmu za ciało obce, co w konsekwencji doprowadza do ich niszczenia.

Chromosom X

jeden z dwóch chromosomów płciowych; obecność dwóchkopii tego chromosomu determinuje płeć żeńską (XX)

Chromosom Y

jeden z dwóch chromosomów płciowych; obecność jednejkopii chromosomu X i jednej kopii chromosomu Y determinuje płeć męską(XY)

cianopsja, cianopia

widzenie na niebiesko; zmiana postrzegania kolorów, która może wystąpić wskutek usunięcia zaćmionej soczewki lub jako działanie niepożądane stosowania niektórych leków, np. sildenafilu

Cykloplegia

porażenie mięśnia rzęskowego, porażenie mechanizmuakomodacji, uzyskuje się przez podanie do oczu krótko działającychkropli 1% tropikamid albo, rzadko, długo działającej atropiny

Cykloplegiki

leki stosowane do farmakologicznego porażenia mięśniarzęskowego, porażenia mechanizmu akomodacji (np. tropikamid, atropina)

Cytologia impresyjna

badanie cytologiczne polegające na pobraniu komórek spojówki za pomocą specjalnego papierka przyłożonego do znieczulonej powierzchni oka i badaniu ich w mikroskopie

Cytologia impresyjna

badanie cytologiczne polegające na pobraniukomórek spojówki za pomocą specjalnego papierka przyłożonego doznieczulonej powierzchni oka i badaniu ich w mikroskopie

Cytostatyk (lek cytostatyczny)

lek przeciwnowotworowy stosowany w celu zniszczenia komórek nowotworu pierwotnego, jego przerzutów oraz komórek krążących we krwi i chłonce

Dakryocystografia

badanie diagnostyczne polegające na wprowadzeniu środka cieniującego (kontrastowego) do dróg łzowych i wykonaniu serii zdjęć rentgenowskich, których celem jest określenie, w której części dróg łzowych znajduje się przeszkoda dla odpływu łez, jaka jest jej przyczyna oraz czy jest ona częściowa czy całkowita

Dakryocystorynostomia

zespolenie workowo-nosowe; operacja polegająca na wytworzeniu połączenia między woreczkiem łzowym a przewodem nosowym w celu umożliwienia odpływu łez

Daltonizm

zaburzenie widzenia barwnego polegające na niezdolności do rozróżniania barwy czerwonej i zielonej; patrz: deuteranopia, protanopia, deuteranomalia, protanomalia

dd (disc diameter)

średnica tarczy nerwu wzrokowego; miara stosowana przy badaniach dna oka pozwalająca oszacować wielkość zmian lub odległości w oku przez porównanie ich z wielkością tarczy nerwu wzrokowego, która w oku normowzrocznym wynosi 1,5 mm.

Degeneracja

zwyrodnienie

Degeneracyjne

zwyrodnieniowe

Demielinizacja

proces chorobowy polegający na rozpadzie prawidłowo ukształtowanej osłonki mielinowej włókien nerwowych

Demielinizacyjne procesy/choroby

choroby przebiegające z demielinizacją, tzn. rozpadem prawidłowo ukształtowanej osłonki mielinowej włókien nerwowych. W zależności od tego, które nerwy są zajęte przez proces demielinizacji, może to upośledzać różne funkcje nerwowe (np. widzenie, czucie, ruch itd.).

Descemeta błona

blaszka graniczna tylna rogówki

Deuteranomalia

jedna z postaci zaburzeń widzenia barwnego, która polega na niedowidzeniu barwy zielonej; częściowa ślepota na barwę zieloną

Deuteranopia

ślepota na barwę zieloną spowodowana uszkodzeniem czopków wrażliwych na tę barwę; gen odpowiedzialny za postrzeganie barwy zielonej znajduje się na chromosomie X; choroba dziedziczy się w sposób recesywny sprzężony z płcią

DNA

kwas deoksyrybonukleinowy pełniący rolę nośnika informacji genetycznej

DNA mitochondrialne (mtDNA, mdDNA)

materiał genetyczny zawarty w kolistym DNA znajdującym się w macierzy mitochondriów; u ludzi mitochondria wraz z mitochondrialnym DNA przekazywane są potomstwu niemal wyłącznie w linii żeńskiej

Dopamina

Neuroprzekaźnik, organiczny związek chemiczny z grupy katecholamin, „hormon szczęścia”

Dysfunkcja

zaburzenie czynności komórki, tkanki, narządu lub całego organizmu

Dysplazja (dysplasia)

nieprawidłowość budowy komórki, tkanki lub narządu związana z ich nieprawidłowym dojrzewaniem i różnicowaniem

Dziedziczenie autosomalne dominujące

sposób dziedziczenia polegający na tym, że dany gen (warunkujący rozwój danej cechy) przekazywany jest potomstwu w sprzężeniu z autosomami (tj. chromosomami innymi niż chromosomy płciowe X lub Y); jedna z wersji genu w określonym miejscu chromosomu (nazywanym allelem) ma charakter dominujący (A) a druga wersja – recesywny (a), oznacza to, że cecha kodowana przez gen może ujawnić się zarówno u osób, u których występują dwie różne wersje genów (Aa, aA), tj. u osobników będących heterozygotami, i u osób, u których występują takie same wersje dominującego genu (AA), tj. osobników będących homozygotami

Dziedziczenie autosomalne recesywne

sposób dziedziczenia polegający na tym, że dany gen (warunkujący rozwój danej cechy) przekazywany jest potomstwu w sprzężeniu z autosomami (tj. chromosomami innymi niż chromosomy płciowe X lub Y); w przypadku dziedziczenia recesywnego obydwie wersje genu w określonym miejscu chromosomu (nazywanym allelem) mają charakter recesywny (a); mogą one ujawnić się jedynie u osób, u których występują wyłącznie takie same wersje recesywnego genu w tym samym allelu (aa), tj. osobników będących homozygotami (patrz – dziedziczenie autosomalne dominujące)

Dziedziczenie związane z płcią

sposób dziedziczenia polegający na tym, że dany gen (warunkujący rozwój danej cechy) przekazywany jest potomstwu w sprzężeniu z chromosomami płciowymi (X lub Y); w przypadku dziedziczenia recesywnego związanego z płcią gen recesywny ujawnia się u mężczyzn, a przekazywany jest im przez ich matki, zdrowe nosicielki cechy

Egzenteracja

wypatroszenie oczodołu

Egzofityczny

typ wzrostu siatkówczaka we wnętrzu gałki ocznej z siatkówki do przestrzeni pod odwarstwioną siatkówką, w kierunku na zewnątrz

Egzoftalmometr (Hertla)

urządzenie do badania osadzenia gałek ocznych w oczodole i pomiarów wytrzeszczu

Egzoftalmometria

badanie osadzenia gałek ocznych w oczodole, ilościowy pomiar wytrzeszczu

Ekscymerowy laser

rodzaj lasera do wykonywania zabiegów laserowej korekcji wzroku

Elektrookulografia (EOG)

badanie oceniające zmiany potencjału spoczynkowego siatkówki podczas ruchów gałki ocznej

Elektroretinografia (ERG)

badanie rejestrujące potencjał czynnościowy siatkówki powstający po zadziałaniu krótkotrwałego bodźca świetlnego

Emolient

preparat nawilżający skórę stosowany w kosmetyce i dermatologii

Endofityczny

typ wzrostu siatkówczaka do wnętrza gałki ocznej z siatkówki w kierunku ciała szklistego

Entoptyczne zjawiska

fosfeny (zjawiska entoptyczne) – wrażenia wzrokowe (błyski w oku) wywołane przez mechaniczne uciskanie gałki ocznej, szybkie ruchy gałki ocznej (tzw. fosfeny Flicka), zaburzenia ukrwienia, zawał płata potylicznego mózgu, niewydolność w układzie kręgowo-podstawnym, działania niepożądane niektórych leków, pole elektromagnetyczne, substancje psychoaktywne oraz nadmierna wentylacja płuc

Enukleacja

wyłuszczenia gałki ocznej

Epifora

łzawienie

Epiproteza gałki ocznej

sztuczne oko

Etiologia

nauka o przyczynach chorób

Fakoemulsyfikacja

metoda operacyjnego leczenia zaćmy polegająca na usunięciu jej za pomocą ultradźwięków

Fałdy spojówki równoległe do krawędzi powieki

patrz LIPCOF (ang. lid parallel conjunctival folds)

Figura gwiazdy

nagromadzenie w plamce siatkówki wysięków twardych układających się w figurę przypominającą swym kształtem gwiazdę

Fosfeny (zjawiska entoptyczne)

wrażenia wzrokowe (błyski w oku) wywołane przez mechaniczne uciskanie gałki ocznej, szybkie ruchy gałki ocznej (tzw. fosfeny Flicka), zaburzenia ukrwienia, zawał płata potylicznego mózgu, niewydolność w układzie kręgowo-podstawnym, działania niepożądane niektórych leków, pole elektromagnetyczne, substancje psychoaktywne oraz nadmierna wentylacja płuc

Fotokoagulacja laserowa

metoda leczenia chorób siatkówki polegająca na wywoływaniu za pomocą lampy ksenonowej lub laserów ograniczonego jałowego stanu zapalnego

Fotopsje

wrażenia wzrokowe przypominające „błyski”, „błyskawice” powstające na skutek mechanicznego pociągania siatkówki przez przylegające do niej ciało szkliste

Fotoreceptory

receptory w siatkówce wrażliwe na bodźce świetlne

Gonioskopia

badanie kąta rogówkowo-tęczówkowego (kąta przesączania)

Haaba linie

przebiegające horyzontalnie, wygojone pęknięcia błony Descemeta, spotykane w jaskrze wrodzonej (wolooczu)

Heterochromia

różna barwa tęczówek, różnobarwność tęczówek

Hipercholesterolemia

podwyższone stężenie cholesterolu we krwi

Hiperechogenne (hyperchogenne)

określenie stosowane w ultrasonografii (USG) wskazujące na tkanki o dużej echogeniczności, charakteryzujące się wysoką zdolnością do odbijania ultradźwięków; na wydrukach z badania są one zaznaczone jaśniejszymi kolorami

Hipotensyjne działanie

działanie obniżające ciśnienie

HIV (human immunodeficiency virus)

ludzki wirus niedoboru odporności

Homeostaza

Względnie stały stan równowagi procesów życiowych w organizmie, niezależny od wpływów otoczenia.

Homocystynuria

zwiększenie stężenia homocysteiny (jednego z aminokwasów) w surowicy i w moczu

Idiopatyczny/-a

określenie oznaczające chorobę samoistną, chorobę o nieznanej przyczynie (etiologii), chorobę pierwotną

Imbibicja rogówki

przenikanie do tkanek wolnej hemoglobiny w następstwie wynaczynienia krwi; odkładania się w rogówce (inkrustacja) barwnika pochodzącego z krwi, która pojawiła się w przedniej komorze oka (patrz krwistek); może spowodować trwałe upośledzenie widzenia

Immunosupresja

zmniejszenie reaktywności immunologicznej organizmu, zahamowanie czynności układu odpornościowego

Implantacja

wszczepienie, wprowadzenie do organizmu wszczepu w celu leczniczym lub doświadczalnym (np. implantacja sztucznej soczewki)

INR

INR (International Normalized Ratio) to laboratoryjny wskaźnik krzepnięcia krwi służący do oceny skuteczności leczenia doustnymi antykoagulantami.
U osób zdrowych wynosi około 1, zwykle pożądany zakres osób leczonych zawiera się w przedziale 2,0-2,5.
W szczególnych przypadkach wskaźnik ten może być oznaczany samodzielnie w domu przez pacjenta za pomocą aparatu i testów paskowych na podobnej zasadzie jak poziom cukru za pomocą glukometru.

Irydektomia

wycięcie tęczówki

Irydodializa

oderwanie tęczówki w miejscu jej połączenia z ciałem rzęskowym

Irydodoneza

drżenie tęczówki przy zwrotach oczu; objaw związany z brakiem podparcia tęczówki przez soczewkę, która uległa przemieszczeniu (podwichnięciu lub zwichnięciu)

Irygacja

płukanie jam ciała

Jednooczność

stan, w którym dana osoba ma tylko jedno oko lub widzi tylko jednym okiem

Kapsulotomia tylna

zabieg polegający na wykonaniu laserem otworu w zmętniałej torebce tylnej soczewki

Kaskada krzepnięcia

Kaskada krzepnięcia rozpoczyna się utworzeniem czopa złożonego z płytek krwi w miejscu przerwania lub uszkodzenia naczynia. Tworzenie czopa płytkowego jest złożony, kilkuetapowym procesem zachodzącym w miejscu uszkodzenia lub przerwania naczynia krwionośnego. W trakcie tego procesu dochodzi do wzajemnych oddziaływań płytek pomiędzy sobą oraz z cząsteczkami białka osocza krwi – fibrynogenem oraz uwalniania różnych substancji przez płytki krwi. Zwiększona obecność tych substancji, jak również odsłonięcie uszkodzonych fragmentów ściany naczynia przyczynia się do uruchomienia tzw. kaskady krzepnięcia, czyli wzajemnych interakcji pomiędzy czynnikami krzepnięcia
Czynniki krzepnięcia to 13 białek znajdujących się w osoczu krwi. W zależności od sposobu aktywacji wyróżniamy dwa mechanizmy rozpoczynające tworzenie skrzepu przy ich udziale:

• Wewnątrzpochodny mechanizm krzepnięcia krwi rozpoczyna w wyniku aktywacji czynnika XII przez powierzchnię kolagenu znajdującego się w ścianie naczynia i odsłoniętego w wyniku jego uszkodzenia. Po aktywacji czynnika XII w kolejnych etapach zostają „uruchomione” czynniki: II, IX, X i XI, co doprowadza do powstania fibryny będącej głównym składnikiem skrzepu.
• Zewnątrzpochodny mechanizm krzepnięcia krwi uruchamiany jest występuje w wyniku kontaktu krwi która wydostała się z naczyń z uszkodzonymi tkankami. Zawarta w nich tzw. tromboplastyna tkankowa aktywuje czynnik IX i X. Dodatkowo obecny w tkankach czynnik VII wzmaga proces krzepnięcia.

Oba te procesy prowadzą do tego samego punktu czyli aktywacji czynnika X i dalej mają identyczny przebieg określany jako „droga wspólna”. Obejmuje ona przejście nieczynnego białka protrombiny w trombinę, która przyczynia się do powstanie rozpuszczalnego włóknika (fibryny) z nieczynnego białka, fibrynogenu oraz jego przemianę w formę nierozpuszczalną przy udziale czynnika XII – utworzenie skrzepu i zatamowanie wypływu krwi z naczynia.
Proces ten jest korzystny dla organizmu, gdy ma na celu zatamowanie krwotoku z uszkodzonego naczynia. Jeśli jednak układ krzepnięcia zostanie nieprawidłowo aktywowany wewnątrz naczynia, z powodu np. obecności nierówności lub uszkodzenia wewnętrznej ściany naczynia lub z powodu obecności nieprawidłowych białek np. przeciwciał antyfosfolipidowych, lub nieprawidłowości samych białek krzepnięcia jak to dzieje się uwarunkowanych genetycznie wadach czynników krzepnięcia, może dojść do zakrzepicy.

Katabolizm

Suma procesów rozkładu i utleniania związków wielkocząsteczkowych, w trakcie których wyzwalana jest energia.

Keratometria

pomiary krzywizny rogówki

Keratometria

pomiary krzywizny rogówki

Keratopatia

niezakaźna choroba rogówki

Keratoproteza

sztuczna rogówka

Koagulacja

przyżeganie, stosowanie temperatury w celu np. zniszczenia tkanki, wytworzenia blizny (np. termiczna, laserowa)

Konwergencja

zbieżność oczu; jednoczesny, skoordynowany ruch gałek ocznych w kierunku linii środkowej przy patrzeniu na bliskie przedmioty

Kortykosteroidy

hormony sterydowe wytwarzane naturalnie przez korę nadnerczy; w farmakologii stosowane są jako leki przeciwzapalne i immunosupresyjne

Krioterapia

metoda leczenia z wykorzystaniem niskich temperatur

Krótkowzroczność (miopia)

wada wzroku, w której równoległe promienie świetlne ogniskują się przed siatkówką wskutek nadmiernej siły załamującej światło rogówki lub soczewki albo zbyt wydłużonej gałki ocznej

Ksantopsja (xanthopsia)

widzenie w kolorze żółtym, zmiana postrzegania kolorów, która może wystąpić wskutek zatrucia glikozydami naparstnicy lub alkoholem metylowym, czasem wskutek zaćmy

Kwasica metaboliczna

Obniżenie pH osocza krwi o więcej niż 0.03 jednostek. Następuje, jeżeli pojemność buforowa krwi jest niewystarczająca lub, jeżeli równowaga kwasowo-zasadowa jest niezrównoważona. Kwasica metaboliczna może być: mleczanowa (uwalnianie protonów podczas beztlenowej glikolizy zachodzącej w mięśniach, gdy glukoza rozkładana jest do mleczanów) lub ketonowa (nadmiar protonów wydzielanych podczas syntezy ciał ketonowych).

Kwasica oddechowa

Stan nagromadzenia we krwi nadmiernych ilości dwutlenku węgla, spowodowany niezdolnością optymalnego wydalania tego gazu wskutek zmniejszonej wentylacji pęcherzykowej, powodujący wzrost stężenia kwasu węglowego, prowadzący do zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej.

Laseroterapia

terapia laserowa, metoda leczenia z wykorzystaniem wiązki laserowej wytwarzanej przez różne źródła

Latencja

czas upływający od zadziałania bodźca do chwili odpowiedzi na ten bodziec; w elektrofizjologii w badaniu wzrokowych potencjałów wywołanych zwraca się uwagę na załamek pojawiający się około 100 milisekund po zadziałaniu bodźca wzrokowego (fala P 100); wydłużenie latencji fali P jest charakterystyczne dla chorób przebiegających z uszkodzeniem np. nerwu wzrokowego

Leczenie immunomodulujące

leczenie polegające na modyfikacji czynności układu odpornościowego

Leczenie immunosupresyjne

leczenie polegające na osłabieniu czynności układu odpornościowego

Leczenie objawowe

rodzaj leczenia, który nie leczy właściwych przyczyn schorzenia, a jedynie łagodzi objawy choroby

Leukoplakia

rogowacenie białe; pojęcie oznaczające jasne obszary rogowacenia nabłonka błon śluzowych, w tym spojówki; może być stanem przedrakowym

Libido

Termin używany głównie w psychoanalizie, oznacza energię psychiczną związaną z popędem seksualnym, uważanym za podstawowy popęd życia determinujący wszelkie zachowania ludzi

LIPCOF (ang. lid parallel conjunctival folds)

fałdy spojówki równoległe do krawędzi powieki – fałdy spojówki występujące u chorych z zespołem suchego oka

Lipofuscyna

grupa barwników tłuszczowych gromadzących się z wiekiem w lizosomach wielu komórek ciała, m.in. w oku w komórkach nabłonka barwnikowego siatkówki; marker się starzenia

Lunetowe widzenie

ograniczenie pola widzenia do bardzo małego obszaru widzenia centralnego, porównywane z patrzeniem przez lunetę

Makrocykl treningowy

Okres w planie treningowym, na który składają się mikrocykle (kilka lub kilkanaście jednostek treningowych) i mezocykle (kilka mikrocykli).

Makropsja

widzenie nienaturalnie powiększonych przedmiotów

Makulopatia

uszkodzenie, choroba, nieprawidłowość centralnej części siatkówki, nazywanej plamką

Malformacje

wady w organizmie spowodowane zaburzeniami rozwojowymi w okresie zarodkowym

Melanina

grupa barwników skóry, włosów, błony naczyniowej oka, błon śluzowych nadająca im odpowiednią pigmentację; podstawowa funkcja melaniny polega na ochronie przed działaniem promieniowania ultrafioletowego

Melanocyt

komórka wywodząca się z grzebienia nerwowego, która syntetyzuje grupę barwników – melaninę; melanocyty występują m.in. w warstwie podstawnej naskórka, w błonie naczyniowej oka (tęczówce, ciele rzęskowym i naczyniówce), błonach śluzowych, oponach

Melanocyt

komórka wywodząca się z grzebienia nerwowego, która syntetyzuje grupę barwników – melaninę; melanocyty występują m.in. w warstwie podstawnej naskórka, w błonie naczyniowej oka (tęczówce, ciele rzęskowym i naczyniówce), błonach śluzowych, oponach

Melanofory

fibroblasty tkanki łącznej, które wchłonęły melanosomy wytworzone przez melanocyty

Melnosomy

pęcherzyki cytoplazmatyczne melanocytów, w których zachodzi synteza melaniny

Metabolizm

przemiana materii

Metamorfopsje

zaburzenia widzenia polegające na widzeniu zniekształconych, powyginanych, pomniejszonych lub powiększonych obrazów

Mikropsja

widzenie nienaturalnie pomniejszonych przedmiotów

Mikrotętniak (microaneurysm)

uwypuklenia naczyń włosowatych siatkówki spowodowane przez osłabienie ich ścian wskutek utraty komórek nazywanych perycytami

Miotyki

leki zwężające źrenice

Mioza (myosis)

zwężenie źrenicy

Mitochondrium (lm. mitochondria)

organellum komórkowe, którego najważniejszym zadaniem jest udział w procesie oddychania komórkowego i syntezy wysokoenergetycznego adenozynotrifosforanu (ATP) – związku będącego źródłem energii dla komórki

Moczówka prosta (diabetes insipidus)

choroba spowodowana upośledzeniem zwrotnego wchłaniania wody w cewkach nerkowych wskutek niedoboru hormonu antydiuretycznego

Mroczek bezwzględny (scotoma absolutum)

całkowity ubytek pola widzenia

Mroczek centralny

ubytek obejmujący centralną część pola widzenia

Mroczek centrocekalny

ubytek w polu widzenia zajmujący jego centralny obszar i plamę ślepą

Mroczek dodatni

ubytek pola widzenia, objawiający się pojawieniem się mniej lub bardziej przezroczystej, nieruchomej szarej lub czarnej plamy; mroczki dodatnie związane są z chorobami plamki

Mroczek ujemny

ubytek pola widzenia, którego z reguły pacjent nie uświadamia sobie, a do jego wykrycia konieczne są specjalne testy; mroczki ujemne związane są z chorobami nerwu wzrokowego

Mroczek względny (scotoma relativum)

częściowy ubytek pola widzenia, obszar pola widzenia, w którym zachowane jest widzenie, ale jest ono słabsze

Mydriatyki

leki rozszerzające źrenice

Mydriaza (mydriasis)

rozszerzenie/poszerzenie się źrenicy

Nadwzroczność (także: dalekowzroczność, hypermetropia, hyperopia)

wada wzroku (wada refrakcji) polegająca na ogniskowaniu przez układ optyczny oka równoległych promieni świetlnych za płaszczyzną siatkówki

Nastawność oka (akomodacja)

zdolność zmiany kształtu soczewki umożliwiająca skupianie wzroku na przedmiotach umiejscowionych w różnej odległości od oka

Natłoku zjawisko (ang. crowding)

fenomen polegający na nakładaniu się położonych blisko siebie obiektów, spotykany m.in. w przypadku niedowidzenia

Neowaskularyzacja

nowotwórstwo naczyniowe

Neuropatia (neuropathia)

uszkodzenie, choroba, nieprawidłowość dotycząca nerwu

Neuroprzekaźniki

Naturalne związki chemiczne pośredniczące w przekazywaniu stanów pobudzenia/hamowania w układzie nerwowym

Neurotroficzne

związane z uszkodzeniem unerwienia np. rogówki

Noradrenalina

Neuroprzekaźnik wydzielany w części rdzeniowej nadnerczy m.in. w sytuacji stresu

Nowotwórstwo naczyniowe (neowaskularyzacja)

proces powstawania nowych naczyń krwionośnych

Objaw Schaffera (objaw pyłu tytoniowego)

obecność ubarwionych komórek w przedniej części ciała szklistego lub niekiedy w komorze przedniej; objaw towarzyszący przedarciowemu odwarstwieniu siatkówki

Obturacja

metoda leczenia niedowidzenia (ambliopii) polegająca na zasłanianiu lepiej widzącego oka w celu „zmuszenia” oka niedowidzącego (np. z zezem) do patrzenia; prowadzi do poprawy ostrości wzroku jedynie u dzieci

Odwodzenie (ruch odwodzenia; abductio)

ruch gałki ocznej w kierunku skroni, obrót oka ku skroni

Olej silikonowy

substancja wypełniająca przestrzeń po usuniętym w czasie witrektomii ciele szklistym służąca ustabilizowaniu wewnętrznych struktur oka (tzw. tamponada wewnętrzna)

Olśnienie

dyskomfort lub zmniejszenie zdolności rozpoznawania przedmiotów spowodowany nieprawidłowym natężeniem lub rozkładem oświetlenia

Olśnienie siatkówki

przejściowe upośledzenie zdolności rozpoznawania szczegółów wskutek zadziałania silnego bodźca świetlnego

Onkocyty

komórki kwasochłonne

Oportunistyczne zakażenia siatkówki

występuje u osób z upośledzoną odpornością, m.in. pacjentów po przeszczepach narządów, leczonych lekami immunosupresyjnymi lub kortykosteroidami, z niektórymi chorobami nowotworowymi, u chorych na AIDS, osób po długotrwałym stosowaniu antybiotyków

Optometria

dziedzina wiedzy badająca proces widzenia

Optometrysta/optometrystka

nazwa zawodu z zakresu ochrony zdrowia; optometryści zajmują się badaniem i korygowaniem wad wzroku (wad refrakcji) oraz rehabilitacją wzroku

Optyczna koherentna tomografia (ang. optical coherent tomography – OCT)

metoda obrazowania siatkówki i nerwu wzrokowego, pozwalająca uzyskać szczegółowe przekroje optyczne tkanki i mapy grubości jej poszczególnych warstw

Ortoforia (ortophoria)

równoległe ustawienie osi widzenia obojga oczu przy patrzeniu w dal

Ortokeratologia (ortokorekcja)

metoda korygowania wady wzroku polegająca na spłaszczeniu przedniej powierzchni rogówki po zastosowaniu specjalnych twardych gazoprzepuszczalnych soczewek kontaktowych zakładanych zwykle na noc; spłaszczenie powierzchni rogówki utrzymuje się przez cały dzień po zdjęciu tych leczniczych soczewek

Ortoptyka

dziedzina wiedzy zajmująca się badaniem i leczeniem zeza i niedowidzenia

Ortoptysta/ortoptystka

nazwa zawodu z zakresu ochrony zdrowia, ortoptyści zajmują się badaniem i leczeniem zeza i niedowidzenia oraz rehabilitacją wzroku, z wyjątkiem zabiegów operacyjnych i wymagających stosowania leków

Pachymetria

metoda badania grubości rogówki, wykonywana m.in. u chorych na jaskrę lub nadciśnienie oczne lub z podejrzeniem tych chorób, u pacjentów, u których planowane są zabiegi laserowej korekcji wad wzroku

Pagetoidalny (rozrost pagetoidalny)

termin używany m.in. w dermatologii oznaczający typ wzrostu komórek i ich szerzenia się w naskórku; obserwowane komórki obecne są nie tylko w warstwie podstawnej, ale także w wyższych warstwach naskórka; ten typ wzrostu może wykazywać np. czerniak, rak kolczystokomórkowy, choroba Pageta

Paliatywny (leczenie paliatywne)

termin odnoszący się do leczenia i opieki nad nieuleczalnie chorymi w terminalnym stadium choroby; leczenie paliatywne nie ma na celu wyleczenia niuleczalnej choroby, a jedynie zmniejszenie lub zniesienie bólu, złagodzenie nasilenia objawów choroby, pomoc psychiczną itd.

Palpacja, badanie palpacyjne

badanie dotykiem

Parestezje

wrażenia czuciowe o charakterze mrowienia, pieczenia, drętwienia, kłucia skóry

Patogeneza

dział patologii zajmujący się mechanizmami powstawania i rozwoju choroby

Patognomoniczny objaw

objaw swoisty dla danej choroby pozwalający na jej rozpoznanie tylko na podstawie jego obecności

Penalizacja (metoda penalizacji)

metoda leczenia zeza i niedowidzenia polegająca na osłabieniu ostrości wzroku („karaniu”) oka dominującego za pomocą leków lub szkieł okularowych, co prowadzi do poprawy widzenia w oku niedowidzącym

Penetracja genu

częstość, z jaką gen ujawnia się fenotypowo u nosicieli

Percepcja

odbieranie bodźców, postrzeganie

Perfuzja

przepływ płynu ustrojowego przez tkankę lub narząd

Perymetria

badanie pola widzenia

Pleoptyka (ćwiczenia pleoptyczne)

zespół metod leczenia niedowidzenia i zeza polegający na pobudzaniu do fiksacji obrazu odpowiedniego miejsca w siatkówce, tj. dołeczka plamki i osłabianiu nieprawidłowego miejsca, jakie wytworzyło się na skutek zeza

Podwichnięcie soczewki (subluxatio lentis)

częściowe przemieszczenie soczewki wskutek uszkodzenia z różnych przyczyn więzadełek, na których jest ona podwieszona za tęczówką

Pole obuocznego spojrzenia

pole obuocznego widzenia

Pole widzenia

zbiór wszystkich punktów w przestrzeni postrzeganych równocześnie z punktem, na który skierowana jest oś widzenia (punkt fiksacji wzroku)

Porażenie (paralysis)

paraliż, całkowite zniesienie ruchów czynnych w danym mięśniu lub grupie mięśniowej na skutek uszkodzenia neuronu ruchowego

Porażenie połowicze (hemiplegia)

porażenie mięśni jednej połowy ciała

Powierzchnia sferyczna

powierzchnia będąca wycinkiem z kuli

Powierzchnia sferyczna

powierzchnia będąca wycinkiem z kuli

Prodromalne objawy

objawy zapowiadające, objawy poprzedzające wystąpienie czegoś

Proptoza

płytkość oczodołów kostnych powodująca przesunięcie gałek ocznych do przodu

Protanomalia

jedna z postaci zaburzeń widzenia barwnego, która polega na niedowidzeniu barwy czerwonej; częściowa ślepota na barwę czerwoną

Protanopia

ślepota na barwę czerwoną spowodowana uszkodzeniem czopków wrażliwych na tę barwę; gen odpowiedzialny za postrzeganie barwy czerwonej znajduje się na chromosomie X; choroba dziedziczy się w sposób recesywny sprzężony z płcią

Prowokacje dospojówkowe

metoda diagnostyczna stosowana w przypadku alergicznych chorób oczu polegająca na prowokowaniu reakcji alergicznej w spojówce poprzez wkraplanie zawiesiny podejrzanego alergenu

Pryzmat (pryzmatyczne soczewki, szkła, okulary)

graniastosłup z przezroczystego materiału o trójkątnej podstawie powodujący zmianę kierunku wiązki światła bez jej rozszczepienia, wykorzystywane w okulistyce w diagnostyce i leczeniu zeza

Przywodzenie gałki ocznej (adductio)

ruch przywodzenia, ruch gałki ocznej w kierunku nosa, obrót oka ku nosowi

Pseudophakia

rzekomosoczewkowość, obecność sztucznej soczewki w oku

Pseudosoczewkowość (rzekomosoczewkowość)

obecność sztucznej soczewki w oku

Punkt fiksacji wzroku

punkt, na który skierowana jest oś widzenia

Pupilometr

urządzenie do badania odległości pomiędzy środkami źrenic w oczach

Pupilometria

badanie odległości pomiędzy środkami źrenic w obu oczach; można go przeprowadzić pupilometrem ręcznym, elektronicznym lub zwykłą linijką

Radioterapia

metoda lecznicza stosowana najczęściej w onkologii wykorzystująca promieniowanie jonizujące, napromieniowanie

Reakcja bezpośrednia źrenicy

zwężenie źrenicy po jej oświetleniu

Reakcja pośrednia źrenicy

zwężenie źrenicy po oświetleniu drugiego oka

Receptor

struktura błony komórkowej lub wewnątrzkomórkowa, której pobudzenie lub zablokowanie powoduje zmianę funkcji komórki

Rehabilitacja wzrokowa

terapia widzenia; zestaw odpowiednich technik i ćwiczeń stosowanych po przeprowadzeniu funkcjonalnej diagnozy widzenia, dzięki którym osoba słabowidząca może zwiększyć skuteczność wykorzystywania minimalnych nawet resztek widzenia; rehabilitacja wzrokowa nie poprawia ostrości wzroku ani pola widzenia

Remisja (remissio)

czasowe złagodzenie nasilenia lub ustąpienie objawów choroby; także okres, w którym to nastąpiło

Replikacja (replicatio)

powielanie, namnażanie się np. wirusów, komórek, DNA, RNA

Resekcja (rescetio)

wycięcie chirurgiczne, operacyjne usunięcie np. guza, tkanki, narządu lub jego części

Resorpcja (resorptio)

wchłanianie się

Retinopatia

uszkodzenie, choroba, nieprawidłowość siatkówki

Rubeoza tęczówki (rubeosis iridis)

występowanie nieprawidłowych naczyń krwionośnych w tęczówce związanych z tzw. nowotwórstwem naczyniowym wskutek niedokrwienia siatkówki (towarzyszyć może wielu chorobom, np. retinopatii cukrzycowej, zakrzepowi żyły środkowej siatkówki itp.)

Ruch dowolny (ruch zamierzony, intencjonalny)

precyzyjny ruch zależny od woli człowieka, nabyty w jego życiu, który zależy od pobudzenia przewodzonego drogami korowo-rdzeniowymi

Ruch kolisty

równoczesny skręt obu oczu

Ruchy wodzenia (ductio)

ruchy jednego oka; należy do nich obrót oka ku skroni (odwodzenie, abductio), obrót oka ku nosowi (przywodzenie, abductio), obrót oka ku górze (supraductio, sursumductio), obrót oka ku dołowi (infraductio, deorsumductio), skręt ku środkowi (incycloductio, intorsio), skręt oka na bok (excycloductio, extorsio)

Rzekomosoczewkowość (pseudophakia)

obecność sztucznej soczewki w oku

Scotoma (mroczek)

obszar pola widzenia, w którym dana osoba nie ma widzenia

SF6 (sześciofluorek siarki, heksafluorek siarki)

gaz medyczny podawany do wnętrza gałki ocznej w celu uzyskania tzw. tamponady wewnętrznej do przyłożenia odwarstwionej siatkówki

Silikonowy (olej)

oczyszczony, sterylny olej mający zastosowanie w zabiegach chirurgicznych ciała szklistego i siatkówki, który przeznaczony jest do długotrwałej tamponady wewnętrznej

Skala (klasyfikacja) Clarka

klasyfikacja patomorfologiczna czerniaka skóry oceniająca głębokość naciekania poszczególnych warstw skóry (I° – czerniak ograniczony do naskórka; II° – czerniak nacieka warstwę brodawkowatą skóry; III° – czerniak dochodzi do warstwy siateczkowatej skóry, ale bez jej naciekania; IV° – czerniak nacieka warstwę siateczkowatą; V° – czerniak nacieka tkankę podskórną)

Skala Breslowa

klasyfikacja patomorfologiczna czerniaka skóry oceniająca głębokość naciekania skóry w milimetrach

Skręcanie gałki ocznej do wewnątrz (incyclorotatio)

skręcanie południka pionowego oka (tj. linii przebiegającej przez godz. 12.00 i 6.00 w kierunku nosa)

Skręcanie gałki ocznej na zewnątrz (excyclorotatio)

skręcanie południka pionowego oka (tj. linii przebiegającej przez godz. 12.00 i 6.00 w kierunku nosa skroni)

Soczewki akomodujące

soczewki wewnątrzgałkowe umożliwiające dobre widzenie zarówno z bliska, na odległości pośrednie, jak i z daleka

Soczewki cylindryczne (toryczne)

soczewki umożliwiające skorygowanie niezborności (astygmatyzmu)

Soczewki wieloogniskowe

soczewki umożliwiające dobre widzenie zarówno z bliska, z daleka i na odległości pośrednie

Somatyczny

związane z całym ciałem, związane z organizmem

Spastyczność

sztywność, wzmożenie napięcia mięśniowego

Sporadycznie

w rozumieniu medycznym słowo to oznacza niedziedziczny charakter zmiany, postać sporadyczna choroby – niedziedziczna, samoistna, występująca w rodzinie u jednego członka

Sporadyczny

w rozumieniu medycznym słowo to oznacza niedziedziczny charakter zmiany, postać sporadyczna choroby = niedziedziczna, samoistna, występująca w rodzinie u jednego członka

Starczowzroczność (łac. presbyopia)

fizjologiczne upośledzenie akomodacji związane ze starzeniem się soczewki, co prowadzi do zaburzeń widzenia z bliska

Stres oksydacyjny

Stan zakłócenia równowagi pomiędzy wytwarzaniem wolnych rodników (prooksydantami) a możliwością ich eliminacji przez układ antyoksydacyjny (antyoksydantami).

Szczepienia przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP)

1. Szczepienia przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi wykonywane są szczepionką DTP trzykrotnie, w odstępach 6-8 tygodni*, w 1. roku życia (szczepienie pierwotne) oraz jeden raz w 2. roku życia (szczepienie uzupełniające). Pierwsza dawka szczepionki podawana jest w 2. miesiącu życia, po 6-8 tygodniach* od szczepienia przeciw gruźlicy i WZW typu B, jednocześnie z drugą dawką szczepionki przeciw WZW typu B. Druga dawka - na przełomie 3. i 4. miesiąca życia (po 6-8 tygodniach* od szczepienia poprzedniego), jednocześnie ze szczepionką przeciw poliomyelitis (IPV). Trzecia dawka - w 5. miesiącu życia (po 6-8 tygodniach* od szczepienia poprzedniego), jednocześnie z drugą dawką szczepionki przeciw poliomyelitis (IPV). Dawka czwarta - w 16.-18. miesiącu życia, jednocześnie ze szczepionką inaktywowaną przeciw poliomyelitis (IPV).
2. Dzieciom mającym trwałe przeciwwskazania do szczepienia szczepionką komórkową przeciw krztuścowi należy zastosować szczepionkę DTaP z bezkomórkowym komponentem krztuścowym – trzykrotnie w 1. roku życia i jeden raz w 2. roku życia, według cyklu DTP, jeżeli nie ma przeciwwskazań do szczepienia komponentem acelularnym, lub szczepionką DT, dwukrotnie w 1. roku życia i jeden raz w 2. roku życia. Wówczas w 2. miesiącu życia trzeba podać domięśniowo szczepionkę przeciw WZW typu B, a po 6-8 tygodniach* jednocześnie zaszczepić pierwszą dawką DT (podskórnie) i pierwszą dawką szczepionki POLIO (IPV - podskórnie). Po następnych 6-8 tygodniach* podać: drugą dawkę szczepionki DT (podskórnie) i jednocześnie drugą dawkę szczepionki POLIO (IPV - podskórnie).

Szczepionki przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi ze zmniejszoną zawartością komponentów błoniczego i krztuścowego (dTap lub dTap/IPV) można stosować w następujących sytuacjach:

1. u dzieci po ukończeniu 7. roku życia, które nie otrzymały dawki przypominającej szczepionki błonica, tężec, krztusiec (DTPa) w 6. roku życia;
2. dla młodzieży w wieku 14 i 19 lat zamiast dawki przypominającej szczepionki Td;
3. wszystkim osobom dorosłym zamiast dawki przypominającej szczepionki Td zalecanej co 10 lat.

* w zależności od zaleceń producenta

Szczepienia przeciwko pałeczce hemofilnej typu b

1. Szczepienia przeciw inwazyjnemu zakażeniu Haemophilus influenzae typu b jednocześnie z kolejnymi dawkami szczepionki DTP. Pełen cykl szczepień powinien składać się z trzech dawek szczepienia pierwotnego, podawanych trzykrotnie w 1. roku życia oraz jednej dawki uzupełniającej podanej w 2. roku życia dziecka, o ile producent nie wskazuje innego schematu uodpornienia.
2. Dzieciom szczepionym od 6. do 12. miesiąca życia powinny być podane dwie dawki szczepionki w cyklu szczepień pierwotnych oraz jedna dawka uzupełniająca, po roku od podania drugiej dawki.
3. Dzieciom powyżej 1. roku życia powinna być podana jedna dawka szczepionki.

Szczepienie przeciw polio

1. Zgodnie z zaleceniami Polskiego Komitetu Certyfikacji Eradykacji Poliomyelitis, w celu wyeliminowania zachorowań towarzyszących szczepieniom, wprowadzono dla wszystkich niemowląt szczepionkę zabitą (IPV) jako pierwsze dwie dawki szczepienia. Pierwszą dawkę podaje się podskórnie lub domięśniowo na przełomie 3. i 4. miesiąca życia (po 6-8-tygodniach* od szczepienia poprzedniego) jednocześnie z drugą dawką szczepienia przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi, a drugą dawkę po 6-8 tygodniach* jednocześnie z trzecią dawką szczepienia przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi. Trzecią dawkę szczepionki IPV w ramach szczepienia podstawowego (uzupełniającą) należy podać w 16.-18. miesiącu życia jednocześnie ze szczepionką DTP.
2. W 6. roku życia należy podać szczepionkę OPV.

* w zależności od zaleceń producenta

Szczepienie przeciwko gruźlicy

1. W przypadku odroczenia wykonania szczepienia przeciw gruźlicy w 1. dobie życia, szczepionkę należy podać w innym możliwym terminie przed wypisaniem dziecka z oddziału noworodkowego.
2. Szczepienie przeciw gruźlicy w przypadku noworodków urodzonych przedwcześnie wykonuje się po osiągnięciu masy ciała powyżej 2000 g.
3. Szczepienie przeciw gruźlicy w przypadku noworodków urodzonych przez matki HIV+ musi być poprzedzone konsultacją specjalistyczną. Decyzję o szczepieniu podejmuje specjalista chorób zakaźnych lub lekarz poradni specjalistycznej świadczącej usługi w zakresie szczepień ochronnych.
4. Zgodnie z aktualną wiedzą, odstąpiono od oceny wielkości blizny poszczepiennej oraz obowiązkowej rewakcynacji dzieci i młodzieży. Z tego powodu u każdego dziecka należy na podstawie dokumentacji medycznej sprawdzić wykonanie szczepienia BCG, a jeśli szczepienie to nie było wykonane, należy w możliwie najkrótszym terminie podać jedną dawkę szczepionki BCG śródskórnie. Szczepienie wychwytujące (uzupełniające) u osób niezaszczepionych przy urodzeniu należy wykonać w możliwie najwcześniejszym terminie, nie później niż do ukończenia 15. roku życia. W przypadku wystąpienia wątpliwości szczepienie może być zrealizowane w poradni specjalistycznej świadczącej usługi w zakresie szczepień ochronnych.

Szczepienie przeciwko odrze, śwince i różyczce

1. Szczepienie podstawowe skojarzoną szczepionką potrójną przeciw odrze, śwince i różyczce należy podać w 13.-14. miesiącu życia.
2. Dawkę przypominającą szczepionki skojarzonej przeciw odrze, śwince i różyczce należy podać w 10. roku życia. Szczepieniem tym objęta jest cała populacja dzieci w ww. roczniku.
3. W stosunku do dzieci powyżej 10. roku życia, które nie otrzymały dwóch dawek szczepionki skojarzonej przeciw odrze, śwince i różyczce, należy systematycznie uzupełnić brakującą dawkę szczepionki, nie później niż do ukończenia 19. roku życia. Dotyczy to dzieci urodzonych po 31 grudnia 1996 r.
4. Wykonane w 7. roku życia szczepienie preparatem monowalentnym przeciw odrze nie jest przeciwwskazaniem do zaszczepienia preparatem skojarzonym przeciw odrze, śwince i różyczce w 10. roku życia.
5. Dzieci, które otrzymały dwie dawki skojarzonej szczepionki potrójnej przeciw odrze, śwince i różyczce w poprzednich latach życia, nie wymagają podawania trzeciej dawki tej szczepionki.
6. Podawane w wywiadzie przebycie zachorowania na odrę, świnkę lub różyczkę nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia, należy ją podać po upływie co najmniej 4 tygodni od wyzdrowienia.
7. Nie zaleca się zachodzenia w ciążę w ciągu 4 tygodni od podania szczepionki potrójnej przeciw odrze, śwince i różyczce, pomimo że zajście w ciążę w okresie 3 miesięcy od jej podania nie zwiększa ryzyka wad wrodzonych u płodu.

Szczepienie przeciwko WZW typu B

1. Szczepienia podstawowe noworodków i niemowląt wykonywane są trzema dawkami szczepionki w cyklu zbliżonym do: 0; 1; 6 miesięcy. Pierwsza dawka podawana jest w ciągu 24 h po urodzeniu (najlepiej w ciągu 12 h), jeśli to możliwe jednocześnie ze szczepieniem przeciw gruźlicy. Druga dawka szczepienia pierwotnego po 4-6 tygodniach* od poprzedniej, jeśli to możliwe, jednocześnie ze szczepieniem przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi. Trzecia dawka, uzupełniająca szczepienia podstawowego, po 6 miesiącach* od pierwszej dawki.
2. U dzieci z masą urodzeniową mniejszą niż 2000 g stosuje się 4-dawkowy cykl szczepienia przeciwko WZW typu B: 0; 1; 2; 6 miesięcy. Dzieci te powinny otrzymać w sumie 4 dawki szczepionki.
3. Szczepienia wychwytujące (uzupełniające) u osób niezaszczepionych w 1. roku życia należy realizować w możliwie najwcześniejszym terminie, nie później niż do ukończenia 19 lat. Szczepienie należy wykonać dawką dla dzieci lub dla dorosłych w zależności od wieku dziecka i zaleceń producenta w cyklu 0; 1; 6 miesięcy.
4. Szczepienia osób z bliskiego otoczenia chorych na WZW typu B i nosicieli HBV narażonych w sposób szczególny na zakażenie (domownicy oraz osoby przebywające w zakładach opiekuńczych, wychowawczych i zakładach zamkniętych) wykonywane są trzema dawkami szczepionki w cyklu: 0; 1; 6 miesięcy. Nie przewiduje się podawania dawek przypominających.
5. Szczepienia osób poddawanych zabiegom dializ wykonuje się z zastosowaniem dawek szczepionki wskazanej przez producenta dla osób dializowanych.
6. Oznaczanie poziomu przeciwciał anty HBs u osób przewlekle chorych nie jest finansowane z budżetu ministra właściwego do spraw zdrowia.
7. Niedopuszczalne jest odmawianie wykonania zabiegu medycznego związanego z naruszeniem ciągłości tkanek w przypadku braku szczepienia przeciw WZW typu B.

* w zależności od zaleceń producenta

Szczepienie przeciwko WZW typu B (trzecia dawka)

1. Szczepienia podstawowe noworodków i niemowląt wykonywane są trzema dawkami szczepionki w cyklu zbliżonym do: 0; 1; 6 miesięcy. Pierwsza dawka podawana jest w ciągu 24 h po urodzeniu (najlepiej w ciągu 12 h), jeśli to możliwe jednocześnie ze szczepieniem przeciw gruźlicy. Druga dawka szczepienia pierwotnego po 4-6 tygodniach* od poprzedniej, jeśli to możliwe, jednocześnie ze szczepieniem przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi. Trzecia dawka, uzupełniająca szczepienia podstawowego, po 6 miesiącach* od pierwszej dawki.
2. U dzieci z masą urodzeniową mniejszą niż 2000 g stosuje się 4-dawkowy cykl szczepienia przeciwko WZW typu B: 0; 1; 2; 6 miesięcy. Dzieci te powinny otrzymać w sumie 4 dawki szczepionki.
3. Szczepienia wychwytujące (uzupełniające) u osób niezaszczepionych w 1. roku życia należy realizować w możliwie najwcześniejszym terminie, nie później niż do ukończenia 19 lat. Szczepienie należy wykonać dawką dla dzieci lub dla dorosłych w zależności od wieku dziecka i zaleceń producenta w cyklu 0; 1; 6 miesięcy.
4. Szczepienia osób z bliskiego otoczenia chorych na WZW typu B i nosicieli HBV narażonych w sposób szczególny na zakażenie (domownicy oraz osoby przebywające w zakładach opiekuńczych, wychowawczych i zakładach zamkniętych) wykonywane są trzema dawkami szczepionki w cyklu: 0; 1; 6 miesięcy. Nie przewiduje się podawania dawek przypominających.
5. Szczepienia osób poddawanych zabiegom dializ wykonuje się z zastosowaniem dawek szczepionki wskazanej przez producenta dla osób dializowanych.
6. Oznaczanie poziomu przeciwciał anty HBs u osób przewlekle chorych nie jest finansowane z budżetu ministra właściwego do spraw zdrowia.
7. Niedopuszczalne jest odmawianie wykonania zabiegu medycznego związanego z naruszeniem ciągłości tkanek w przypadku braku szczepienia przeciw WZW typu B.

* w zależności od zaleceń producenta

Ślepota (amaurosis)

trwała lub przejściowa utrata widzenia

Ślepota dzienna (hemeralopia)

znaczne niedowidzenie w ciągu dnia, zwłaszcza w świetle słonecznym, którego przyczyną jest uszkodzenie czopków, m.in. w przebiegu dystrofii czopków lub achromatopsji

Ślepota prawna

wg WHO stan, w którym ostrość wzroku lepiej widzącego oka z najlepszą korekcją jest mniejsza niż 0,1 (5/50) lub pole widzenia lepszego oka jest zawężone do 20 stopni lub mniej

Ślepota zmierzchowa (ślepota nocna, kurza ślepota, nyktalopia)

niedowidzenie w warunkach zmniejszonego oświetlenia; spowodowana uszkodzeniami pręcików m.in. w przebiegu dziedzicznych (np. zwyrodnienie barwnikowe siatkówki) lub nabytych chorób dotykających pręciki (np. niedobory witaminy A, zatrucia)

Tamponada wewnętrzna (tamponada wewnątrzgałkowa)

pojęcie stosowane w chirurgii ciała szklistego i siatkówki oznaczające zastosowanie gazów (np. powietrze, sześciofluorek siarki SF6, perfluoroetan C2F6, perfluoropropan VC3F8) lub oleju silikonowego jako substytut usuniętego w czasie zabiegu operacyjnego ciała szklistego; zadaniem zastosowanych substancji jest wypełnienie wnętrza gałki ocznej i zapewnienie przylegania siatkówki do naczyniówki

Teichopsje (iluzje fortyfikacyjne)

wrażenia wzrokowe mogące towarzyszyć migrenowym bólom głowy z aurą wzrokową lub aurze migrenowej bez bólu głowy; swoim kształtem przypominają zygzakowate zarysy fortyfikacji, mogące się rozszerzać i przesuwać okrężnie w polu widzenia

Terapia genowa

metoda leczenia polegająca na wprowadzeniu innych genów do materiału genetycznego w komórkach chorego (terapia ta polega np. na zastąpieniu uszkodzonych genów prawidłowo działającymi genami wprowadzonymi z zewnątrz

Test uprzywilejowanego spojrzenia (preferential looking test, PL)

metoda badania ostrości wzroku u niemowląt lub dzieci, które jeszcze nie mówią, albo u opóźnionych w rozwoju polegająca na pokazywaniu specjalnych tablic (np. tablice Tellera) z narastającym zagęszczeniem czarnych pasków na jednolitym szarym tle; test wykorzystuje zjawisko odruchowego kierowania przez człowieka wzroku na pojawiający się w polu widzenia nowy bodziec

Tętniak (aneurysma)

odcinkowe rozszerzenie tętnicy wypełnione krwią lub skrzepliną

Tkliwość

wrażliwość na dotyk

Tonometria

badanie ciśnienia wewnątrzgałkowego

Tuczna komórka (mastocyt, mastocytus)

owalne komórki tkanki łącznej i błon śluzowych wypełnione zasadochłonnymi ziarnami zawierającymi m.in. histaminę, heparynę, polipeptyd rozszerzający naczynia (VIP); wskutek uwolnienia tych substancji rozwijają się objawy wczesnej nadwrażliwości (alergii)

Tyflopedagogika

dział pedagogiki specjalnej poświęcony wychowaniu, edukacji i terapii osób niewidomych i niedowidzących

Układ nagrody (ośrodek przyjemności)

Część układu limbicznego mózgu, którego pobudzenie związane jest z subiektywnym odczuwaniem przyjemności

Warstwa Bowmana

blaszka graniczna przednia, jedna z warstw rogówki

Wgłobienie twardówki

diagnostyczne uciśnięcie twardówki w celu uwidocznienia obwodowych partii siatkówki w czasie badania dna oka lub trwałe „uciśnięcie” twardówki przy użyciu wszczepów (np. gąbek, plomb) naszywanych w czasie tzw. konwencjonalnych operacji odwarstwienia siatkówki w celu zbliżenia otworu w odwarstwionej siatkówce do ściany gałki ocznej

Widzenie barwne

zdolność postrzegania fal świetlnych przez czopki wrażliwe na różne częstotliwości (długości fal)

Widzenie fotopowe

widzenie w warunkach jasnego oświetlenia (dziennego lub sztucznego), w którym udział biorą czopki

Widzenie lunetowe (tunelowe)

widzenie w warunkach znacznie ograniczonego obwodowego pola widzenia przypominające widzenie przez lunetę; występuje m.in. w zaawansowanej jaskrze oraz w zwyrodnieniu barwnikowym siatkówki (retinitis pigmentosa)

Widzenie mezopowe

widzenie w warunkach oświetlenia zmierzchowego, w którym udział biorą zarówno pręciki, jak i czopki

Widzenie na niebiesko (cianopsja, cianopia)

zmiana postrzegania kolorów, która może wystąpić wskutek usunięcia zaćmionej soczewki lub jako uboczny skutek stosowania sildenafilu (Viagry)

Widzenie na żółto (ksantopsja, xanthopsia)

zmiana postrzegania kolorów, która może wystąpić wskutek zatrucia glikozydami naparstnicy lub alkoholem metylowym

Widzenie skotopowe

widzenie w stanie adaptacji do ciemności, w warunkach nocnych, w którym udział biorą pręciki

Wirus brodawczaka ludzkiego (human papilloma virus – HPV)

wirus powodujący zakażenia skóry i błon śluzowych o potencjale onkogennym (rakotwórczym)

Wirus ludzki niedoboru odporności (human immunodeficiency virus – HIV)

retrowirus powodujący zaburzenia odporności; nieleczone zakażenie HIV prowadzi do rozwoju AIDS

Witrektomia (pars plana vitrectomia – ppV)

zabieg operacyjny na siatkówce i ciele szklistym (zabiegi witreo-retinalne) polegający na wprowadzeniu mikronarzędzi chirurgicznych do wnętrza gałki ocznej przez część płaską ciała rzęskowego

Witreoretinopatia proliferacyjna (PVR)

choroba charakteryzująca się rozwojem błon na wewnętrznej i zewnętrznej powierzchni siatkówki, które wykazują skłonność do kurczenia się i powodują trakcyjne odwarstwienie siatkówki; do czynników ryzyka rozwoju PVR należą m.in. otworopochodne odwarstwienia siatkówki z przedarciem olbrzymim lub mnogimi przedarciami, długotrwałe odwarstwienie siatkówki, reoperacje odwarstwienia siatkówki, wylewy krwi do ciała szklistego

Wolne rodniki

Atomy lub cząsteczki zdolne do samodzielnego występowania, posiadające na ostatniej powłoce wolny, niesparowany elektron. Cechują się wysoką reaktywnością chemiczną, tzn. łatwo wchodzą w reakcje chemiczne, dążąc do uzyskania parzystej liczby elektronów, a reakcje przez nie zapoczątkowane przebiegają łańcuchowo, co powoduje uszkodzenie kolejnych struktur organizmu.

Współczulny (sympatyczny) układ

część autonomicznego układu nerwowego odpowiedzialnego za niezależne od woli działanie organizmu (krążenie, funkcje mięśni gładkich, wydzielanie itp.)

Wyłuszczenie gałki ocznej (enukleacja, enucleatio)

zabieg operacyjny polegający na usunięciu gałki ocznej z pozostawieniem zawartości oczodołu; wykonywany zwykle w przypadku nowotworów wewnątrzgałkowych, przypadków ślepego, bolesnego oka, niekiedy po rozległych urazach

Wypatroszenie oczodołu (egzenteracja, exenteratio)

zabieg operacyjny polegający na usunięciu całej zawartości oczodołu wraz z gałką oczną

Wypatroszenie oczodołu (egzenteracja, exenteratio)

zabieg operacyjny polegający na usunięciu całej zawartości oczodołu wraz z gałką oczną

Wytrzeszcz

przesunięcie do przodu gałek ocznych, którego przyczyną jest chorobowe zwiększenie objętości tkanek oczodołu np. przez guz, obrzęk

Wzrokowe potencjały wywołane (WPW, ang. visual evoked potentials – VEP)

zmiany potencjałów elektrycznych powstające w korze wzrokowej pod wpływem stymulacji siatkówki bodźcem świetlnym, jakim może być błysk świetlny lub określony wzór, np. szachownica; prawidłowy zapis wskazuje na brak zaburzeń drogi wzrokowej, jaką przebiega impuls wzrokowy od komórek zwojowych siatkówki do pól wzrokowych w korze potylicznej

Zaćma (cataracta)

choroba polegająca na zmętnieniu soczewki

Zaćma wtórna

częściowe zmętnienie pozostawionej w czasie operacji usunięcia zaćmy tylnej torebki soczewki powodujące u niektórych pacjentów w różnym czasie po operacji pogorszenie widzenia

Zadrażnienie głębokie (rzęskowe)

poszerzenie śródtwarówkowych naczyń krwionośnych objawiające się w postaci sinoczerwonej obwódki wokół rąbka rogówki

Zadrażnienie powierzchowne

poszerzenie naczyń krwionośnych spojówki prowadzące do zaczerwienia oka

Ziarnina (granulatio)

obficie unaczyniona, młoda tkanka łączna rozrastająca się w gojących się ranach i owrzodzeniach

Ziarniniak (granuloma)

nagromadzenie m.in. makrofagów, komórek olbrzymich, granulocytów towarzyszących przewlekłemu procesowi zapalnemu; ziarniniaki występują w wielu chorobach, m.in. w sarkoidozie, gruźlicy, kile, ziarniniaku Wegenera

Ziarninowanie (granulatio)

tworzenie się obficie unaczynionej tkanki łącznej, sposób gojenia się ran i owrzodzeń

Zjawisko Dopplera

zjawisko polegające na zmianie częstotliwości drgań fali odbitej od poruszających się obiektów (także odbiornika fal); przy zbliżaniu się źródła fal i obiektu (odbiornika) następuje zwiększenie częstotliwości, a przy ich wzajemnym oddalaniu się – zmniejszanie częstotliwości fal; zjawisko Dopplera wykorzystywane jest przy ultradźwiękowych metodach oceniających prędkości przepływu krwi w naczyniach krwionośnych

Złamanie osteoporotyczne

Złamanie pod wpływem siły, która nie łamie zdrowej kości, po upadku z pozycji stojącej albo z niewielkiej (własnej) wysokości, gdy wykluczono inne choroby kości, takie jak np. nowotwór.

Zrazikowa budowa

budowa tkanki, w której komórki układają się dzięki tworzącymi przegrody pasmom tkanki łącznej w kształt np. pryzmatu, piramidy wokół centralnie biegnącego naczynia włosowatego

Zrost przedni (synechia iridis anterior)

zrost przedniej powierzchni tęczówki z rogówką

Zrost tylny (synechia iridis posterior)

zrost tylnej powierzchni tęczówki z położoną tuż za nią przednią powierzchnią soczewki

Zwroty oczu (versio, vergentio)

równoczesne ruchy obu oczu, np. w prawo (dextroversio), w lewo (sinistroversio), w górę (sursumversio, supraversio, elevatio), w dół (deorsumversio, infraversio, depressio)

Źrenica amaurotyczna

całkowite zniesienie reakcji źrenicy na światło podczas oświetlania oka po stronie uszkodzenia

Źrenica Marcusa-Gunna

paradoksalna reakcja rozszerzania się źrenicy po naprzemiennej stymulacji światłem; źrenica po jej oświetleniu rozszerza się, zamiast się zwężać; przyczyną mogą być ciężkie choroby siatkówki, uszkodzenia nerwu wzrokowego lub drogi wzrokowej w obrębie mózgu

Źrenica toniczna Adiego

szeroka, nieregularna, bardzo powoli reagująca na światło lub wcale źrenica; w lampie szczelinowej widoczne są towarzyszące tzw. ruchy robaczkowe źrenicy; stan ten może występować zwykle jednostronnie u młodych, zdrowych ludzi; przyczyną są zazwyczaj uszkodzenia zwojowych włókien nerwowych, zaopatrujących zwieracz źrenicy, wywołane przez zakażenia wirusowe

Źrenica Wernickiego

brak reakcji źrenicy na światło po stronie uszkodzenia przy oświetleniu skroniowej części siatkówki przy zachowanej reakcji podczas oświetlenia części nosowej siatkówki; objaw uszkodzenia drogi wzrokowej w mózgu (np. przy uszkodzeniu pasma wzrokowego)