Biegunka (rozwolnienie) - objawy, przyczyny, leczenie

lek. Magdalena Wiercińska

Biegunka jest często występującym objawem, który zazwyczaj trwa krótko. Przewlekła biegunka może wskazywać na potencjalnie poważne choroby, dlatego zawsze należy ja zdiagnozować. Podczas biegunki należy dbać o odpowiednie nawodnienie i równowagę elektrolitową.

Co to jest biegunka?

Biegunką określa się oddawanie stolca o nadmiernie luźnej konsystencji – półpłynnego, płynnego lub wodnistego stolca ze zwiększoną częstotliwością – trzy lub więcej razy na dobę.

Zakres prawidłowej częstości wypróżnień jest dość szeroki i dla 99% populacji społeczeństw krajów rozwiniętych waha się od jednego na trzy dni do trzech stolców dziennie.

Mechanizmy biegunki

Wyróżnia się trzy podstawowe mechanizmy biegunki:

  • biegunkę osmotyczną wywołaną niemożnością wchłonięcia z jelita nadmiernej ilości substancji, które zatrzymują wodę, zwiększając w ten sposób objętość stolca,
  • biegunkę wydzielniczą spowodowaną aktywnym wydzielaniem do jelita dużych ilości soli, wody oraz innych substancji,
  • biegunkę zapalną spowodowaną uszkodzeniem budowy i czynności nabłonka jelitowego na skutek procesu chorobowego.

Nierzadko u jednej osoby współistnieją co najmniej dwa z trzech wymienionych tu mechanizmów.

Czas trwania biegunki

Z praktycznego punktu widzenia ważny jest czas trwania biegunki:

  • biegunka ostra trwa do 14 dni,
  • biegunka przetrwała – 14–29 dni,
  • biegunka przewlekła utrzymuje się 30 dni i dłużej.

Biegunka ostra, najczęściej zakaźna, zwykle samoograniczająca się i właściwie leczona objawowo, nie daje zazwyczaj groźnych czy trwałych następstw. Tylko w niektórych przypadkach istnieją wskazania do leczenia przyczynowego.

Biegunka przewlekła, trwająca tygodniami, miesiącami lub jeszcze dłużej, może prowadzić do poważnych zaburzeń stanu odżywienia lub istotnych dla życia niedoborów elektrolitów, aminokwasów, witamin, żelaza i innych substancji.


Prof. Grażyna Rydzewska

Co to jest biegunka?
Kiedy mówimy o ostrej a kiedy o przewlekłej biegunce?


Kliknij i zobacz wypowiedź eksperta


Jakie mogą być przyczyny ostrej biegunki?

Zakażenie jelitowe

Ostra biegunka ma najczęściej podłoże infekcyjne. Nierzadko towarzyszą jej objawy ogólne: gorączka, nudności lub wymioty, odwodnienie.

Czynnikami sprawczymi mogą być:

  • wirusy przenoszone drogą kropelkową lub skażające spożywane produkty bądź wodę – stanowią one najczęstszą przyczynę ostrych biegunek,
  • bakterie obecne w pożywieniu lub wodzie (w Polsce stanowią one rzadszą przyczynę biegunek ostrych niż wirusy, natomiast typowym przykładem tego typu infekcji są pałeczki Salmonella będące przyczyną zbiorowych zatruć pokarmowych czy cholera, która nie występuje w naszej strefie klimatycznej, ale zbiera żniwo ofiar w krajach trzeciego świata),
  • produkty metabolizmu bakterii, tzw. enterotoksyny, jak na przykład toksyna gronkowcowa obecna w skażonych tą bakterią produktach mlecznych, np. lodach,
  • rzadziej pierwotniaki, jak Giardia lamblia lub pasożyty jelitowe.

Zobacz: Biegunka infekcyjna

Biegunka poantybiotykowa (biegunka występująca podczas lub po stosowaniu antybiotyku)

Ten rodzaj biegunki jest następstwem zaburzenia równowagi między bakteriami zasiedlających jelito grube, spowodowanego działaniem antybiotyków. Pod wpływem leku dochodzi do selekcji gatunków opornych na dany antybiotyk, ich wybiórczego namnażania i toksycznego działania na jelito. Szczególny przykład to rzekomobłoniaste zapalenie jelit, choroba o niekiedy ciężkim przebiegu, powstająca w wyniku działania toksyny wytwarzanej przez bakterie normalnie bytujące w jelicie, ale wyselekcjonowane działaniem antybiotyku.

Biegunka polekowa, pokarmowa („biegunka po jedzeniu”)

Biegunka polekowa i/lub pokarmowa może wystąpić:

  • po nadmiernej dawce leków przeczyszczających,
  • po innych lekach stosowanych w różnych chorobach (leki moczopędne, hormony tarczycy, leki rozkurczające oskrzela, antyarytmiczne, obniżające ciśnienie tętnicze, przeciwdepresyjne, zmniejszające wydzielanie kwasu solnego w żołądku, niesteroidowe leki przeciwzapalne, leki stosowane w cukrzycy czy leczeniu otyłości),
  • po spożyciu niektórych środków spożywczych, np. mleka lub jego niepoddanych fermentacji przetworów u osoby z nabytym niedoborem laktazy, enzymu rozkładającego cukier mleczny (laktozę),
  • po nadmiernym spożyciu fruktozy czy sorbitolu, dodawanych jako słodziki np. do gumy do żucia,
  • po spożyciu substancji toksycznych, np. trujących grzybów, środków owadobójczych, alkoholu etylowego lub arszeniku.

Innymi przyczynami biegunki ostrej może być nadwrażliwość pokarmowa, niedokrwienne zapalenie okrężnicy lub ostre zapalenie uchyłków okrężnicy. W niektórych przypadkach przyczyny przewlekłej biegunki mogą się manifestować początkowo jako biegunka ostra (np. w tzw. nieswoistych zapaleniach jelit – chorobie Leśniowskiego i Crohna lub wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego).

Jakie mogą być przyczyny biegunki przewlekłej?

W odróżnieniu od biegunki ostrej, biegunka przewlekła rzadko jest spowodowana zakażeniem przewodu pokarmowego (wyjątek stanowi biegunka u osoby z niedoborem odporności). Przyczyną >90% przypadków są nieswoiste zapalenia jelit (choroba Leśniowskiego i Crohnawrzodziejące zapalenie jelita grubego), rak jelita grubegozespół jelita drażliwego.

Inne przyczyny biegunki przewlekłej:

  • leki – przeczyszczające (bisakodyl, sennozydy, aloes, siarczan magnezu, glikol polietylenowy, laktuloza i makrogole), leki zobojętniające kwas solny (wodorotlenek magnezu), orlistat, kolchicyna, cholestyramina, neomycyna, biguanidy, metylodopa, cytostatyki, niesteroidowe leki przeciwzapalne, simwastatyna, cymetydyna, tiklopidyna, lanzoprazol, metoklopramid, cisapryd i inne (tak jak w biegunce ostrej),
  • niektóre dietetyczne produkty spożywcze i słodycze zawierające sorbitol, mannitol lub ksylitol,
  • niedobór laktazy (nietolerancja laktozy),
  • toksyny – przewlekłe nadużywanie alkoholu, arszenik,
  • kwasy żółciowe – w zaburzeniach ich wchłaniania w jelicie krętym (np. zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego, zapalenie lub usunięcie końcowego odcinka jelita krętego),
  • nowotwory czynne hormonalnie – nowotwory neuroendokrynne (NEN) wydzielające serotoninę, VIP-oma, guz gastrynowy, gruczolak kosmkowy jelita grubego – rak rdzeniasty tarczycy, mastocytoza,
  • zespół krótkiego jelita, przetoki jelitowe,
  • zewnątrzwydzielnicza niewydolność trzustki (przewlekłe zapalenie, rak, mukowiscydoza),
  • zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego,
  • choroby wątroby,
  • celiakia,
  • choroba Whipple’a,
  • niedokrwienie jelita,
  • abetalipoproteinemia,
  • naczyniakowatość limfatyczna jelit i inne przyczyny,
  • mikroskopowe, niedokrwienne i popromienne zapalenia jelita grubego,
  • nadwrażliwość pokarmowa,
  • pierwotne i wtórne niedobory odporności,
  • pierwotniaki jelitowe (Giardia duodenalis, Entamoebahistolytica, Cryptosporidium parvum, Isospora, Cyclospora),
  • pasożyty jelitowe,
  • nadczynność tarczycy.

Co to jest biegunka tłuszczowa?

Biegunka tłuszczowa to biegunka będąca wynikiem zaburzeń trawienia bądź wchłaniania tłuszczów w przewodzie pokarmowym.

Ilość tłuszczów w kale jest zwiększona. Stolce mają błyszczącą powierzchnię i bardzo nieprzyjemny zapach, o gnilnym charakterze. Taką biegunkę trudno jest spłukać w toalecie. Jej przyczynami są najczęściej choroby trzustki, wątroby, celiakia.

Biegunka z krwią

Czasem w biegunce widoczna jest domieszka krwi. Jeśli krwawienie nie jest obfite (ślad na papierze toaletowym), a krew jest jasnoczerwona, to najczęściej pochodzi z końcowego odcinka jelita grubego i jest związana np. z hemoroidami. Im ciemniejsza krew (czarne stolce), tym źródło krwawienia znajduje się wyżej w jelicie. Krwawienie z przewodu pokarmowego zawsze należy zdiagnozować. Obecność hemoroidów nie wyklucza innych, poważniejszych chorób (np. raka jelita grubego). Należy zgłosić się do lekarza celem diagnostyki.

Częste biegunki – na co należy zwrócić uwagę

Należy zwrócić uwagę na obecność patologicznych domieszek do stolca, takich jak:

  • krew,
  • śluz,
  • ropa,
  • niestrawione resztki pokarmowe,
  • fragmenty pasożytów jelitowych.

Zobacz także: Stolec – zmieniony wygląd

Obecność krwi może towarzyszyć banalnym zaburzeniom, takim jak hemoroidy, ale także stanowić objaw raka lub chorób zapalnych! Śluz często występuje w zaburzeniach czynnościowych jelit.

Należy także zwrócić uwagę, czy pacjent nie ma objawów ogólnych:

  • gorączki,
  • utraty apetytu,
  • chudnięcia ponad 10% masy ciała w ciągu pół roku,
  • osłabienia.

Wystąpienie tych objawów wskazuje, że biegunka jest związana z poważną chorobą, wymagającą pilnej diagnostyki.

Jak postępować w ostrej biegunce?

Ponieważ ostra biegunka zwykle ustępuje samoistnie, w postępowaniu należy zwrócić uwagę przede wszystkim na utrzymanie odpowiedniego stopnia nawodnienia oraz prawidłowego stężenia sodu i potasu. W tym celu zaleca się spożywanie odpowiedniej ilości płynów, niekiedy z suplementacją soli mineralnych (np. w postaci doustnych płynów nawadniających dostępnych w aptekach).


Prof. Grażyna Rydzewska

Jakie są ogólne zasady nawadniania doustnego i diety u dorosłych osób z biegunką?

Kliknij i zobacz wypowiedź eksperta


Jakie badania wykonuje się w celu ustalenia przyczyny biegunki?

Odnosi się to przede wszystkim do biegunki przewlekłej. Jak wspomniano, ostra biegunka ustępuje najczęściej samoistnie i leczona jest z powodzeniem bez badań.

Ważne znaczenie ma prawidłowe zebranie wywiadów przez lekarza, gdyż czasem tylko na podstawie rozmowy z pacjentem można postawić trafną hipotezę diagnostyczną. Odnosi się to do biegunki czynnościowej, biegunki polekowej oraz alergii pokarmowych.

W diagnostyce przewlekłej biegunki konieczne są badania mikrobiologiczne, mikologiczne i parazytologiczne stolca. Niekiedy pomocne jest też jego badanie ogólne, uwzględniające dobową utratę tłuszczu. Przy nieprawidłowym wyniku tego badania należy podejrzewać zaawansowane choroby trzustki lub zespoły złego wchłaniania.

W przypadkach bardziej złożonych sięga się po badania endoskopowe przewodu pokarmowego: dolnego odcinka (kolonoskopia) lub górnego odcinka (gastroskopia), z oceną mikroskopową wycinków pobranych podczas tych badań z obszarów o zmienionym wyglądzie. Niekiedy wycinki pobiera się także z pozornie prawidłowych odcinków (np. podejrzewając celiakię, czyli chorobę trzewną, pobiera się wycinki z dwunastnicy, zaś przy podejrzeniu zapaleń mikroskopowych – z wyglądającego prawidłowo jelita grubego).

Jak leczyć przewlekłą biegunkę?

Leczenie biegunki jest zależne od przyczyny.


Biegunka - pytania i odpowiedzi

Przewlekła biegunka » dr hab. med. Małgorzata Zwolińska-Wcisło
Ból brzucha, biegunka i krwawienie z odbytu » dr n. med. Tomasz Kruszyna
Biegunka i ból brzucha przy wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego » dr n. med. Anna Mokrowiecka
Biegunka, chudnięcie i niespecyficzne objawy dyspeptyczne » dr n. med. Anna Mokrowiecka
Krwawienie z żylaków odbytu z towarzyszącą biegunką » dr n. med. Anna Mokrowiecka
Co należy jeść i pić, żeby powstrzymać dlugo trwającą biegunkę? » lek. med. Magdalena Przybylska-Feluś
Przyczyny nawracających biegunek » dr med. Anna Mokrowiecka
25.11.2021
Wybrane treści dla Ciebie
  • Zakażenia wywołane przez pałeczki Campylobacter (kampylobakterioza)
  • Biegunka ostra
  • Dysfagia (zaburzone połykanie)
  • Zespół krótkiego jelita
  • Dieta bezglutenowa
  • Biegunka wirusowa
  • Nietolerancja laktozy w celiakii
  • Choroba Leśniowskiego i Crohna
  • Polipy jelita grubego — przyczyny, leczenie, zagrożenie nowotworem
  • Badania serologiczne w celiakii
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta