×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Rak jajnika: objawy, rokowanie, przyczyny, leczenie


Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska

W początkowych stadiach rozwoju rak jajnika zazwyczaj nie daje żadnych objawów, dopiero gdy choroba jest bardziej zaawansowana, pojawiają się objawy ze strony przewodu pokarmowego. Regularne wizyty u ginekologa oraz USG przezpochwowe pomagają rozpoznać wczesne stadium nowotworu.

SPIS TREŚCI

1. Czym jest rak jajnika? | 2. Rodzaje raka jajnika: typ I i typ II – rokowanie | 3. Rak jajnika - przerzuty | 4. Jak często występuje rak jajnika? | 5. Rak jajnika - objawy | 6. Czy istnieją stany przedrakowe raka jajnika? | 7. Czy można się ustrzec przed rakiem jajnika? Jakie są jego przyczyny? | 8. Jakie badania wykonuje się, aby rozpoznać raka jajnika? | 9. Rak jajnika - leczenie | 10. Rak jajnika - czy jest wyleczalny

Czym jest rak jajnika?

Rak jajnika jest często występującym nowotworem kobiet, wywodzącym się z żeńskiej gonady, czyli jajnika. W ciele kobiety znajdują się 2 jajniki, umiejscowione w miednicy mniejszej w sąsiedztwie macicy. Jajniki są gruczołem dokrewnym i produkują szereg hormonów, z których głównym jest estradiol – najważniejszy hormon kobiecy, odpowiedzialny za rozwój wszystkich żeńskich cech organizmu. Drugą kluczową rolą jajników jest produkowanie gamet żeńskich, czyli komórek jajowych. Zapłodnienie komórki jajowej przez plemnik daje początek ciąży i rozwojowi płodu w macicy.

Jajnik jest zbudowany z wielu typów komórek pełniących różne funkcje. Każda z linii komórkowych może dać początek nowotworowi złośliwemu. Terminem „rak jajnika” określa się często również guzy z komórek zarodkowych lub komórek podścieliska, o różnym – często dobrym – rokowaniu, niebędące sensu stricto rakami. Najczęstszą postacią złośliwego nowotworu jajnika jest rak surowiczy.

Rodzaje raka jajnika: typ I i typ II – rokowanie

Istnieją dwa typy raka jajnika, różniące się przyczynami molekularnymi, typem wzrostu i rokowaniem.

Typ I, rzadszy, rozwija się na podłożu łagodnych nowotworów jajnika lub nowotworów o granicznej złośliwości, rośnie w postaci wyraźnego guza w jajniku, dopiero po jakimś czasie rozprzestrzenia się w jamie otrzewnej. Histologicznie jest zwykle rakiem endometrialnym lub śluzowym i rokuje nieco lepiej niż typ II. Częściej wykrywa się go w I i II stopniu zaawansowania.

Typ II, częstszy, rozwija się od samego początku jako złośliwy nowotwór jajnika. Często nie obserwuje się wyraźnego guza w jajniku, a choroba szybko rozprzestrzenia się po jamie otrzewnej. Histologicznie jest zwykle źle zróżnicowanym rakiem surowiczym i rokuje źle. Najczęściej wykrywa się go dopiero w III i IV stopniu zaawansowania.

Rak jajnika - przerzuty

Pomimo swej nazwy rak jajnika jest chorobą nie tylko samych jajników – w większości przypadków obserwuje się tzw. rozsiew otrzewnowy, czyli obecność guzów na innych narządach jamy brzusznej. Złe wyniki leczenia są spowodowane tym, że nowotwór bardzo wcześnie rozprzestrzenia się po całym brzuchu, zajmując jelita, wątrobę, śledzionę i inne tkanki. Wynika to z faktu, że jajniki są organami leżącymi swobodnie w jamie brzusznej, w związku z czym komórki raka mają dużą łatwość przenoszenia się na sąsiadujące narządy. Dodatkowo bardzo często daje on przerzuty drogą limfatyczną do węzłów chłonnych.

Jak często występuje rak jajnika?

Rak jajnika jest w skali świata trzecim pod względem częstości występowania nowotworem narządów rodnych kobiety, po raku szyjki macicy i trzonu macicy, pozostaje jednak główną przyczyną śmierci wśród nowotworów związanych z żeńskim układem rozrodczym.

Większość przypadków raka jajnika odnotowuje się w krajach wysoko rozwiniętych. Najwięcej zachorowań przypada pomiędzy 50. a 65. rokiem życia.

Rak jajnika - objawy

W początkowych stadiach rozwoju rak jajnika zazwyczaj nie daje żadnych objawów, dopiero gdy choroba jest bardziej zaawansowana, pojawiają się objawy ze strony przewodu pokarmowego – wzdęcia, uczucie pełności w brzuchu, odbijania, powiększenie się obwodu brzucha. Objawy są zwykle lekceważone i przypisywane typowym dolegliwościom jelitowym. Niekiedy są to objawy ze strony narządu rodnego, takie jak nieprawidłowe krwawienia czy uczucie ucisku w miednicy. Dodatkowo w później fazie choroby mogą pojawić się problemy z oddawaniem moczu.

Czy USG wykryje wczesnego raka jajnika

Chociaż nie istnieją żadne skuteczne badania profilaktyczne pozwalające wykryć wczesnego i bezobjawowego raka jajnika, wydaje się, że najlepszym sposobem kontroli jajników jest USG przezpochwowe. Jak już wspomniano, część raków jajnika rośnie powoli w postaci guza jajnika i może być odpowiednio wcześnie dostrzeżona w tym badaniu. Z drugiej jednak strony zmiana w jajniku bardzo rzadko świadczy o chorobie nowotworowej – zazwyczaj są to torbiele, niekoniecznie wymagające operacji. Dlatego nie można do końca polegać na USG jako dokładnej metodzie diagnostyki zmian w jajnikach.

Markery raka jajnika

Innym proponowanym badaniem jest ocena stężenia markerów raka jajnika we krwi. Obecnie są nimi CA-125 (podwyższone u ok 80%) i HE-4. Oceniać je można łącznie, jako tzw. algorytm ROMA, co zwiększa precyzję badania. Należy jednak zauważyć, że duży odsetek wczesnych raków jajnika nie powoduje zwiększenia stężeń markerów. Dodatkowo w przypadku podejrzenia guzów zarodkowych ocenia się poziomy AFP, HCG, LDH. Interpretację zwiększonego stężenia markerów powinien zawsze przeprowadzić lekarz specjalista, ponieważ na ich stężenie w surowicy krwi wpływa również wiele innych chorób.

Marker CA-125 wraz z regularną tomografią komputerową również służy do monitorowania wyników leczenia.

Czy istnieją stany przedrakowe raka jajnika?

Trwają poszukiwania przedrakowych zmian w jajniku, które można by dostrzec, zanim rozwinie się nowotwór złośliwy. Niektórzy sugerują, że choroba często rozwija się w jajowodzie, a jajnik jest naciekany wtórnie, wiadomo też, że część raków jajnika rozwija się na podłożu endometriozy, ale jak dotąd nie udało się zastosować tych odkryć w praktyce.

Czy można się ustrzec przed rakiem jajnika? Jakie są jego przyczyny?

Choć nie udowodniono jak dotąd skuteczności badań profilaktycznych w celu wykrycia raka jajnika, to – jak już wspomniano – regularne wizyty u ginekologa oraz USG przezpochwowe pomagają rozpoznać wczesne stadium nowotworu.

Każdy guz jajnika powinien wzbudzić czujność onkologiczną i być traktowany jako potencjalnie złośliwy.

Uznaje się, że zwiększone ryzyko zachorowania występuje u kobiet:

  • które nigdy nie były w ciąży
  • u których wcześnie wystąpiła pierwsza miesiączka (12 lat lub wcześniej) lub późno wystąpiła menopauza (52 lata lub później)
  • u których w rodzinie występował rak jajnika, piersi lub trzonu macicy, zwłaszcza, jeśli osoba odziedziczyła mutację BRCA1 lub BRCA2
  • w rodzinie występowało zaburzenie genetyczne – zespół Lyncha.

Z kolei ryzyko rozwoju raka jajnika zmniejszają czynniki hamujące owulację, czyli niejako „usypiające” jajniki – tabletki antykoncepcyjne, duża liczba ciąż oraz karmienie piersią.

Rak jajnika a BRCA1BRCA2

Jednym z głównych czynników wpływających na zachorowanie na raka jajnika są predyspozycje genetyczne. Obejmuje to głównie dwie mutacje genetyczne – w genie BRCA1BRCA2. Ryzyko rozwoju raka jajnika dla nosicielek mutacji BRCA1 wynosi około 44%, a u nosicielek mutacji BRCA2 około 17%. Nosiciele mutacji oraz jego rodzina powinni być pod opieką poradni genetycznej. Wczesne stwierdzenie nosicielstwa mutacji pozwala na zastosowanie właściwej profilaktyki, czyli objęcia osoby będącej nosicielem mutacji nadzorem onkologicznym, który pozwoli na redukcję ryzyka zachorowania na raka.

Zobacz film: Z czym wiąże się uszkodzenie genów BRCA1BRCA2? - prof. dr. hab. n. med. Paweł Blecharz

Jakie badania wykonuje się, aby rozpoznać raka jajnika?

Badaniem prowadzącym do rozpoznania raka jajnika jest badanie ginekologiczne w trakcie którego konieczne jest wykonanie USG przezpochwowego. Badanie na fotelu ginekologicznym przeprowadza się we wziernikach, przez pochwę i odbyt, następnie (przez pochwę) wprowadza się specjalną sondę USG pozwalającą ocenić struktury położone głębiej. Całość pozawala ocenić możliwość operacji nowotworu i pomaga w określeniu stopnia zaawansowania choroby. Obecność guza w jajniku lub wolnego płynu w jamie brzusznej jest objawem wymagającym wykonania badań dodatkowych. Rutynowo oznacza się stężenia markerów CA-125, HE-4 i CEA, a często wykonuje się również tomografię komputerową brzucha i miednicy lub badanie MRI. Jeśli lekarz specjalista podejrzewa, że zmiana w jajniku może mieć charakter nowotworowy, kieruje pacjentkę na zabieg operacyjny – zazwyczaj wycięcie jajnika z badaniem histopatologicznym. U niektórych osób możliwa jest także ocena histopatologiczna płynu z jamy otrzewnej lub opłucnej.

Stwierdzenie nowotworu złośliwego w jajniku wymaga pobrania licznych wycinków w trakcie zabiegu operacyjnego, niekiedy także usunięcia macicy i obu jajników. Dopiero zbadane przez patomorfologa jajniki i pobrane wycinki pozwalają ustalić dokładne rozpoznanie i dalszy schemat leczenia.

Rak jajnika - leczenie

Rak jajnika - zabieg operacyjny

Najważniejszą metodą leczenia raka jajnika jest zabieg operacyjny. Celem zabiegu jest usunięcie maksymalnej ilości tkanki nowotworowej, czyli tzw. cytoredukcja. Wycięcie wszystkich widocznych i wyczuwalnych ognisk raka z jamy brzusznej znacznie poprawia wyniki leczenia. Często wymaga to wycięcia fragmentów jelita lub śledziony. Niezwykle ważne jest, aby zabiegi te przeprowadził specjalistyczny zespól ginekologiczno-chirurgiczny, ponieważ operacje z powodu raka jajnika daleko wykraczają poza zakres typowych zabiegów ginekologicznych.

Rak jajnika - chemioterapia

Drugą, nie mniej ważną, metodą leczenia raka jajnika jest chemioterapia, którą zwykle podaje się po operacji. U niektórych osób jednak konieczna jest chemioterapia jeszcze przed operacją. Polega ona na podaniu (zwykle dożylnie, w kroplówce) silnie działającego leku niszczącego komórki nowotworowe. Działaniami ubocznymi są nudności, osłabienie szpiku kostnego, wypadanie włosów oraz inne objawy, zazwyczaj ustępujące po zakończeniu leczenia. Najczęściej podaje się 6 cykli chemioterapii w odstępach 3–4 tygodni.

Rak jajnika jest bardzo wrażliwy na chemioterapię, zwłaszcza jeśli zabieg operacyjny nie pozostawił wielu resztek choroby. Zwykle stosuje się schematy leczenia wykorzystujące tzw. pochodne platyn: cisplatynę i karboplatynę – leki o największej aktywności w stosunku do raka jajnika. Drugą grupą leków są paklitaksel i docetaksel (taksany). Połączenie karboplatyny i paklitakselu nazywa się obecnie „złotym standardem” leczenia raka jajnika.

U kobiet, u których nowotwór został wykryty w bardzo wczesnym stadium, chemioterapia może nie być konieczna, ale zdarza się to rzadko.

Leczenie antyangiogenne

Aby zahamować tworzenie naczyń krwionośnych doprowadzających krew do guza oraz zmniejszyć istniejące unaczynienie, stosuje się leki ukierunkowane molekularnie o tzw. działaniu antyangiogennym. U kobiet z rakiem jajnika lekiem takim jest bewacyzumab. Dzięki zmniejszeniu dopływu krwi do guza zmniejsza się tempo wzrostu zarówno samego guza, jak i tworzenia przerzutów. Leczenie to łączy się na określonym etapie z chemioterapią.

Rak jajnika – leczenie podtrzymujące

W leczeniu podtrzymującym raka jajnika stosuje się tzw. inhibitory PARP, których działanie polega na blokowaniu mechanizmów naprawczych komórki nowotworowej, która uległa uszkodzeniu podczas chemioterapii. Wiele uszkodzeń i brak możliwości regeneracji prowadzi do śmierci komórki nowotworowej. W Polsce są dwa zarejestrowane leki z tej grupy stosowane w leczeniu raka jajnika – olaparib oraz niraparib. Leki te stosuje się zwykle u pacjentek po pierwszej i drugiej linii chemioterapii, niezależnie od tego, czy mają mutację BRCA1 lub BRCA2 czy nie.

Rak jajnika – leczenie hormonalne

U niektórych osób, u których komórki raka są wrażliwe na działanie hormonów (mają receptory hormonalne) stosuje się hormonoterapię. Leki stosowane w leczeniu hormonalnym to: tamoksyfen, letrozol i goserelina. Hormonoterapia jest częścią leczenia wspomagającego i  ma na celu spowolnienie rozwoju nowotworu oraz poprawę jakości życia. Leczenie hormonalne może powodować działania niepożądane, takie jak bóle i zawroty głowy, zmiany nastroju (depresyjność), zwiększenie masy ciała, zmęczenie, a także poważne powikłania, choć rzadko, takie jak zatorowość płucna, zakrzepica tętnic, udar niedokrwienny mózgu.

Leczenie nawrotów raka jajnika

Mimo dużej wrażliwości na leczenie chemiczne rak jajnika często, bo w około 30% przypadków, nawraca. Do nawrotu dochodzi zazwyczaj ponownie w jamie brzusznej i często jest on wieloogniskowy. Nawrót raka jajnika uważa się obecnie za oznakę nieuleczalnej już choroby, która może się jednak cofać wielokrotnie pod wpływem leczenia, pozwalając na wieloletnie przeżycie. Dlatego też o nawrotowym raku jajnika mówi się jako o chorobie przewlekłej.

Podstawową metodą leczenia nawrotów raka jajnika jest chemioterapia z wykorzystaniem wielu różnych rodzajów leków cytostatycznych, rzadziej stosuje się ponowne leczenie operacyjne.

Rak jajnika - radioterapia

Radioterapia ma obecnie ograniczone znaczenie w leczeniu raka jajnika. Stosuje się ją zazwyczaj jako leczenie paliatywne lub objawowe. Ze względu na rozsiany zazwyczaj charakter choroby radioterapia nie pozwala skutecznie niszczyć wszystkich ognisk choroby.

Rak jajnika – badania kliniczne

Onkologia jest dynamiczne rozwijającą się dziedziną medycyny, naukowcy wciąż pracują nad nowymi lekami i możliwościami leczenia. Dotyczy to także leczenia raka jajnika. Nie ma jednego źródła, w którym zbierane są dane na temat toczących się badań, ale można zapytać o nie swojego lekarza, a także poszukać informacji na stronie internetowej ośrodków, które leczą raka jajnika. Przydatne mogą być także strony internetowe, takie jak: https://pacjentwbadaniach.abm.gov.pl, https://www.clinicaltrialsregister.euhttps://clinicaltrials.gov/

Rak jajnika - czy jest wyleczalny

Wczesne wykrycie raka jajnika w I i II stadium choroby (rak ograniczony tylko do miednicy mniejszej) pozwala wyleczyć 80% kobiet. Stopnie III i IV zmniejszają szansę na przeżycie 5 lat do 30–50%. Niezwykle ważne jest, aby leczenie rozpoznanego raka jajnika prowadzono w specjalistycznym ośrodku onkologicznym. Poprawia to znacznie szanse na wyleczenie, zwłaszcza dzięki ustaleniu właściwego rozpoznania i dostosowaniu do niego leczenia. Jak już wspomniano, umiejętnie prowadzone leczenie pozwala żyć pacjentkom z rakiem jajnika wiele lat mimo choroby nowotworowej.

27.10.2023
Zobacz także
  • Rak szyjki macicy
Wybrane treści dla Ciebie
  • Nefropatia zaporowa
  • Mięśniaki macicy
  • Mutacje genu BRCA1 i BRCA2 – uwarunkowany genetycznie rak piersi, jajnika, gruczołu krokowego i trzustki
  • Polip szyjki macicy
  • Mięśniaki macicy
  • Ektopia („nadżerka”) szyjki macicy
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta