Mokry kaszel (kaszel produktywny) to kaszel, podczas którego dochodzi do odkrztuszania plwociny z dróg oddechowych. Plwocina może być śluzowa, ropna, może zawierać krew, grudki, może mieć nieprzyjemny zapach. Najczęstszą przyczyną kaszlu mokrego trwającego krótko są zakażenia dróg oddechowych. Kaszel mokry jest korzystnym mechanizmem, które umożliwia ewakuację wydzieliny z dróg oddechowych.
Fot. Vlada Karpovich/ pexels.com
Co to jest mokry kaszel?
Kaszel to odruch obronny, pozwalający na oczyszczenie dróg oddechowych z nadmiaru wydzieliny lub z ciał obcych – nasilony wdech, następnie wydech przy początkowym krótkim zamknięciu głośni. Wytworzone wysokie ciśnienie w klatce piersiowej i w płucach w momencie otwarcia głośni gwałtownie wyrzuca powietrze, które porywa napotkane na swej drodze cząstki.
Kaszel można podzielić ze względu na czas trwania:
- ostry – trwający <3 tyg.
- podostry – 3–8 tyg.
- przewlekły – trwający >8 tyg.
Ze względu na charakter kaszel dzielimy na kaszel suchy i produktywny, czyli mokry, wilgotny. Cechą odróżniającą kaszel mokry (produktywny) od suchego jest to, że podczas kaszlu mokrego dochodzi do odkrztuszania plwociny z dróg oddechowych. Czasem u pacjenta występują oba rodzaje kaszlu, np. w ciągu dnia kaszel suchy, a rano, po obudzeniu, kaszel z odkrztuszaniem niewielkiej ilości plwociny (np. u osób palących papierosy).
Mokry kaszel – najczęstsze przyczyny
Kaszel produktywny może mieć wiele przyczyn. Najczęściej przyczyną ostrego kaszlu mokrego są zakażenia dróg oddechowych, takie jak przeziębienie, zapalenie zatok przynosowych, grypa, krztusiec, zapalenie oskrzeli lub płuc, a także gruźlica. Natomiast przewlekły mokry kaszel może być między innymi objawem przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP), rozstrzeni oskrzeli lub ma związek z paleniem papierosów.
Zobacz: Kaszel palacza
Do ustalenia, co stanowi przyczynę kaszlu konieczna jest analiza objawów, czyli rodzaju kaszlu, jego początku, objawów towarzyszących (np. gorączki), chorób towarzyszących, przyjmowanych leków i sytuacji klinicznej pacjenta (np. ewentualnej ciąży, palenia papierosów). Wskazówką naprowadzającą na rozpoznanie przyczyny kaszlu mogą być także cechy odkrztuszanej plwociny.
Ropna plwocina może mieć zielony lub żółty kolor, jest zwykle gęsta i ciągnąca się – może być spowodowana zakażeniem zatok przynosowych, oskrzeli lub płuc, czyli np. zapaleniu oskrzeli lub zapaleniu płuc.
Duża ilość ropnej plwociny może być objawem rozstrzeni oskrzeli. Kiedy pojawia się nagle, może świadczyć o pęknięciu ropnia płuca – wtedy ropa wylewa się do oskrzela i jest odkrztuszana.
Plwocina o nieprzyjemnym zapachu zwykle występuje w zakażeniu bakteriami beztlenowymi (np. w zapaleniu płuc).
Plwocina śluzowa, gęsta, lepka, która jest odkrztuszana najczęściej rano może być objawem przewlekłego zapalenia oskrzeli lub przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP).
Plwocina przezroczysta i lepka może towarzyszyć astmie (choć dla astmy charakterystyczny jest napadowy suchy kaszel), rzadko gruczolakoraki.
Jeśli w plwocinie widoczne są grudki i czopy, może to oznaczać zakażenie grzybicze lub mukowiscydozę.
Osoby, które odkrztuszają plwocinę z cząstkami pokarmu mogą mieć zaburzenia połykania lub przetoki tchawiczo-przełykowe, czyli nieprawidłowe połączenia między tchawicą i przełykiem (w wyniku zapalenia lub procesu nowotworowego).
O przyczynach odkrztuszania krwistej plwociny przeczytasz w artykule Krwioplucie (plucie krwią) - przyczyny i postępowanie.
U większości osób z przewlekłym kaszlem występują co najmniej dwie przyczyny kaszlu. Kaszel przewlekły, a przede wszystkim zmiana jego charakteru, jest jednym z podstawowych objawów nowotworu płuca.
Mokry kaszel – diagnostyka
Lekarz najpierw zbierze wywiad, a następnie zbada pacjenta. Ważne jest dokładne określenie rodzaju kaszlu, okoliczności wywołujących i łagodzących oraz objawów towarzyszących – może to naprowadzić na przyczynę kaszlu. W przypadku kaszlu bardzo ważne jest także osłuchanie płuc.
Zwykle kaszel ostry i podostry, czyli trwający krótko, jeżeli nie towarzyszą mu niepokojące objawy (duszność, krwioplucie, utrata przytomności) jest spowodowany zakażeniem wirusowym układu oddechowego i nie wymaga dalszej diagnostyki. Jeśli tak nie jest, lekarz może kierować na badania dodatkowe, takie jak RTG klatki piersiowej i ocena utlenowania krwi (pulsoksymetria, gazometria), a następnie w zależności od podejrzewanej przyczyny badania układu krążenia (EKG, echokardiografia i in.) i oddechowego (TK klatki piersiowej, bronchoskopia, badania czynnościowe) oraz mikrobiologiczne badanie plwociny.
Przewlekły mokry kaszel - badania
W kaszlu przewlekłym w pierwszej kolejności lekarz skieruje na badania obrazowe klatki piersiowej (zwykle RTG, w razie potrzeby tomografię komputerową – TK), a także badania czynnościowe, czyli oceniające pracę układu oddechowego (przede wszystkim spirometria), konsultację laryngologiczną oraz na mikrobiologiczne i cytologiczne badania plwociny. Czasem, zwłaszcza przy podejrzeniu nowotworu, skieruje pacjenta na bronchoskopię. Rzadziej konieczne są badania w kierunku alergii, endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego (gastroskopia) i diagnostyka refluksu żołądkowo-przełykowego (np. pH-metria przełykowa).
Zobacz: Kaszel w pozycji leżącej, czy to objaw kaszlu refluksowego?
Przewlekły mokry kaszel - kiedy może być powodem do niepokoju
Objawy alarmowe u osób z przewlekłym kaszlem to:
- krwioplucie
- kaszel od niedawna lub zmiana charakteru kaszlu u palacza tytoniu
- duszność
- chrypka
- gorączka
- utrata masy ciała
- obrzęki obwodowe, czyli np. nóg, rąk
- zaburzenia połykania
- wymioty
- nawracające zapalenie płuc
- nieprawidłowe wyniki badań czynnościowych układu oddechowego i/lub nieprawidłowy wynik radiogramu klatki piersiowej.
Przeczytaj również: Kiedy kaszel jest objawem choroby?
Mokry kaszel bez innych objawów
Mokry kaszel, który trwa krótko, jest zwykle objawem zakażenia dróg oddechowych. Zakażeniom takim towarzyszą inne objawy, np. gorączka lub stany podgorączkowe, złe samopoczucie, ból głowy, gardła, katar, kichanie, osłabienie.
Mokry kaszel bez innych objawów może być związany między innymi z:
- narażeniem na czynniki drażniące (np. dym tytoniowy)
- przewlekłym zapaleniem oskrzeli – wówczas kaszel występuje codziennie, choć może ustępować i nawracać, a odkrztuszanie jest szczególnie nasilone często w godzinach porannych (zob. Długoletni poranny przewlekły kaszel, Poranny mokry kaszel u dziecka - o czym świadczy kaszel u dziecka po przebudzeniu?)
- rozstrzeniami oskrzeli, czyli nieodwracalnymi poszerzeniami oskrzeli spowodowanymi uszkodzeniem ich ściany – wówczas kaszel jest przewlekły i towarzyszy mu odkrztuszanie dużej ilości plwociny, zazwyczaj ropnej. W przypadku dużych rozstrzeni może występować odkrztuszanie „pełnymi ustami” (szczególnie rano, przy zmianie pozycji ciała) i cuchnący oddech.
Leczenie objawowe kaszlu produktywnego
Leczenie kaszlu mokrego zależy od jego przyczyny. Zasadniczo kaszel mokry jest korzystny, dlatego zwykle zaleca się postępowanie ułatwiające usuwanie wydzieliny z dróg oddechowych i zwiększające efektywność kaszlu (a nie hamujące kaszel). Do działań takich należy:
- nawilżanie wdychanego powietrza (inhalacje 0,9% roztworem NaCl)
- fizjoterapia oddechowa
- leki rozrzedzające wydzielinę oskrzelową, czyli tak zwane mukolityki.
Leki na kaszel mokry - syropy
W leczeniu kaszlu mokrego stosuje się leki, które mają za zadanie ułatwić wykrztuszenie wydzieliny z dróg oddechowych. Ogólnie, działanie tych leków polega na rozrzedzaniu wydzieliny, co z kolei powoduje, że jest ona mniej lepka i łatwiej ją odkrztusić. Niektóre też wpływają na lepszy transport śluzowo-rzęskowy, co oznacza, że pobudzają ruchy rzęsek, które sprawniej przesuwają wydzielinę i ułatwiają jej usuwanie. Leki te określa się jako mukolityki i występują one w różnych formach, zwykle zarówno w syropach, jak i tabletkach. Należą do nich: acetylocysteina, karbocysteina, erdosteina, ambroksol.
