Czy siatki centylowe powinny być aktualizowane? Jak często?

W związku z obserwowanym od ponad 150 lat zjawiskiem akceleracji rozwoju (zwłaszcza przyspieszeniem dojrzewania płciowego i osiąganiem wyższego wzrostu ostatecznego) uznano, że siatki centylowe wysokości i masy ciała należy aktualizować co 10 lat. Na potwierdzenie tego stanowiska można przytoczyć wyniki pomiarów poznańskiej 18-letniej młodzieży. W 2000 roku wysokość chłopców wynosiła 178,7 cm, masa ciała – 69,1 kg, a u dziewcząt odpowiednio 166,4 cm i 57,2 kg. Natomiast 80 lat temu (w 1920 r.) wysokość ciała chłopców wynosiła 169,5 cm, a dziewcząt 156,7 cm (brak danych dotyczących masy ciała). Z dostępnych danych wynika zatem, że 18-letnia młodzież aktualnie jest wyższa niż przed 80 laty o >9 cm (w ostatnim 20-leciu ostateczny wzrost chłopców i dziewcząt zwiększył się o 4,2 cm).

Z drugiej strony wyniki badań przeprowadzonych w pierwszych miesiącach 2000 roku w Poznaniu wśród dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym wskazują na wyraźne zwolnienie tempa wzrastania do okresu pokwitania, zwłaszcza u dziewcząt. W każdym przedziale wiekowym, aż do 12. roku życia, wysokość ciała dziewcząt jest niższa niż przed 10 laty nawet o >1 cm. Taką samą tendencję obserwuje się u chłopców przed okresem pokwitania, choć jest ona mniej nasilona i nie tak regularna jak u dziewczynek. Mimo tych różnic aktualnie, w porównaniu z danymi z 1990 roku, ostateczny wzrost chłopców jest wyższy o 0,3 cm, a dziewcząt o 0,7 cm.

Ostatnio zaobserwowano też zjawisko smuklenia młodzieży, szczególnie widoczne u dziewcząt po okresie pokwitania. U obu płci masa ciała w 18. roku życia jest obecnie mniejsza niż przed 10 laty: u chłopców o 1,1 kg, a u dziewcząt – o 0,9 kg.

Już w ostatniej dekadzie XX wieku zauważono, że natężenie procesu akceleracji u dzieci poznańskich (a także łódzkich) jest mniejsze i wykazuje tendencję wygaszania zachodzących zmian, a u dziewcząt przed okresem pokwitania zaobserwowano nawet oznaki decelaracji. Za uzasadnione można uznać opinie, że zjawisko akceleracji rozwoju zanika (lub ustało?), przynajmniej w niektórych okresach ontogenezy. W związku z tym w kolejnych dekadach nie należy oczekiwać znaczących zmian w dynamice rozwoju polskich dzieci, a w kolejnych pokoleniach ostatecznie wyższego wzrostu. (2013, 2014)

Piśmiennictwo

1. Krawczyński M., Walkowiak J., Krzyżaniak A.: Secular changes of body height and weight in children and adolescents in Poznań, Poland, between 1880 and 2000. Acta Paediatr., 2003; 92 (3): 277–282
2. Krawczyński M., Wysoka-Gryczka K., Czarnecka A. i wsp.: Kierunek zmian w rozwoju fizycznym dzieci przedszkolnych w Poznaniu w latach 1970–2000. Nowiny Lek., 2001; 70 (10–11): 1120–1130
3. Stolarczyk H., Malinowski A., Lorkiewicz W.: Zmiany sekularne rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży w ośrodkach wielkomiejskich na przykładzie Łodzi i Poznania. W: Jopkiewicz A. (red.): Auksologia a promocja zdrowia. Kielce, Kieleckie Towarzystwo Naukowe, 1997: 183–202