Jak postępować, jeśli małe dziecko obgryza paznokcie?

Pytanie nadesłane do Redakcji

Jak należy postępować z małym dzieckiem, które obgryza paznokcie? Kto powinien zająć się takim dzieckiem – psychiatra dziecięcy, czy może psycholog?

Odpowiedź

Obgryzanie paznokci to jedna z częściej występujących czynności nawykowych u dzieci. Najczęściej dotyczy dzieci w wieku szkolnym i nastolatków – szacuje się, że nawet 30% tej populacji obgryza paznokcie. Bardzo rzadko natomiast ten nawyk pojawia się u dzieci <3.–4. rż. Podobnie jak inne czynności nawykowe (takie jak masturbacja, ssanie kciuka, pociąganie się za włosy, dłubanie w nosie itp.), obgryzanie paznokci zwykle jest formą odreagowania stresu i napięcia nerwowego u dzieci, których potrzeby emocjonalne nie są odpowiednio zaspokajane. Inna przyczyna to nuda, a w przypadku młodszych dzieci nawyk obgryzania paznokci bywa „kontynuacją” nawyku ssania kciuka.

Czynności nawykowe, w tym obgryzanie paznokci, mogą stanowić izolowany problem, albo towarzyszyć innym zaburzeniom psychicznym. Jeśli dziecko obgryza paznokcie, ale wydaje się, że problem nie jest utrwalony, oraz jeśli w zachowaniu i funkcjonowaniu dziecka nie zaobserwowano niepokojących zmian (jak np. problemy ze snem, utrata apetytu, zmiany nastroju, lęki, skargi somatyczne bez obiektywnej przyczyny), zwykle wystarcza porada psychologa dziecięcego. Poinstruuje on rodziców, jak pomóc dziecku w wyeliminowaniu tego niepożądanego nawyku.

Utrwalone czynności nawykowe wymagają diagnozy stanu psychicznego dziecka i jego sytuacji rodzinnej oraz szkolnej i określenia, czy w domu, środowisku klasowym lub rówieśniczym nie dzieje się coś, co jest źródłem stresu. Trzeba pamiętać, że długotrwałe i/lub intensywne obgryzanie paznokci może doprowadzić do groźnych powikłań. Należą do nich uszkodzenia lub zanik płytki paznokciowej, zakażenia bakteryjne i grzybicze w obrębie palców, zakażenia jamy ustnej, uszkodzenia dziąseł lub szkliwa zębów, wady zgryzu, a w niektórych przypadkach zakażenia pasożytami przewodu pokarmowego. Obecność powikłań świadczy o znacznym nasileniu tego nawyku, co z kolei wskazuje na ewidentne trudności emocjonalne dziecka i stanowi wskazanie do konsultacji psychiatrycznej.

Konsultacja psychiatry dziecięcego jest wskazana również wtedy, gdy oprócz obgryzania paznokci obserwuje się inne niepokojące objawy psychopatologiczne lub zmiany w funkcjonowaniu dziecka. Obgryzanie paznokci może bowiem towarzyszyć innym zaburzeniom psychicznym, takim jak zespół nadpobudliwości psychoruchowej, zaburzenia lękowe lub depresyjne, zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (tzw. nerwica natręctw) czy tiki.

Warto pamiętać o podstawowych zasadach postępowania z dziećmi obgryzającymi paznokcie:

• Nie wolno karać, krytykować, straszyć ani ośmieszać dziecka – takie postępowanie w większości przypadków przyczynia się do nasilenia problemu.

• Jeśli zauważymy, że dziecko w danym momencie obgryza paznokcie, należy mu delikatnie i spokojnie zwrócić uwagę – bardzo prawdopodobne, że robi to bezwiednie – a następnie postarać się odwrócić jego uwagę od tej czynności lub zająć je czymś innym.

• W walce z czynnościami nawykowymi skuteczne i wskazane jest stosowanie pozytywnych wzmocnień, czyli chwalenie i nagradzanie dziecka, gdy nie podejmuje ono niekorzystnego zachowania.

• Warto spokojnie porozmawiać z dzieckiem i wyjaśnić mu, dlaczego obgryzanie paznokci jest szkodliwe ze względów estetycznych i zdrowotnych (ale nie straszyć!), a następnie zaproponować mu pomoc w walce z tym nawykiem i wspólne szukanie sposobów na wyeliminowanie problemu (można zasięgnąć porady psychologa).

• Zawsze należy się zastanowić, czy w życiu dziecka nie dzieje się coś, co powoduje u niego napięcie emocjonalne (konflikty w domu, trudności w szkole, zmiany w sytuacji rodzinnej, jak np. choroba bliskiej osoby czy narodziny młodszego rodzeństwa). W miarę możliwości trzeba wyeliminować te czynniki lub zapewnić dziecku odpowiednie wsparcie (tu również może pomóc psycholog dziecięcy).