medycyna praktyczna dla lekarzy
medycyna praktyczna dla lekarzy
Astma jest wieloczynnikową chorobą, w której rozwoju uczestniczą wzajemnie oddziałujące na siebie czynniki genetyczne oraz środowiskowe. W ostatniej dekadzie opublikowano wiele badań wskazujących na związek powszechnie stosowanego paracetamolu (acetaminofenu) z rozwojem astmy. Początkowo związek ten wykazano w epidemiologicznych badaniach przekrojowych i kliniczno-kontrolnych oraz na podstawie zaobserwowanej dodatniej korelacji pomiędzy występowaniem astmy a zwiększonym spożyciem paracetamolu w danym państwie. W badaniach tych, w większości retrospektywnych, spożycie paracetamolu oraz występowanie astmy lub jej objawów identyfikowano na podstawie kwestionariuszy, wykazując istotny związek między częstością występowania astmy i jej objawów a stosowaniem leku. Jednak ze względu na zastosowaną metodykę badania te były obarczone dużym błędem.
Dalsze badania miały charakter prospektywny, co częściowo pozwoliło wyeliminować ryzyko popełniania błędów (np. związane z ograniczoną wiarygodnością informacji uzyskanych od respondentów na temat stosowania paracetamolu nieraz w odległej przeszłości). Wyniki badań prospektywnych wskazywały na mniejszą zależność między stosowaniem paracetamolu a rozwojem astmy, co potwierdzają też ostatnio publikowane metaanalizy. Siła tego związku zmniejszyła się jeszcze bardziej, a nawet przestała być istotna, gdy w ocenie uwzględniono różne czynniki zakłócające, takie jak epizody infekcji lub równoczesne stosowanie antybiotyków. Te obserwacje wskazują na ryzyko popełniania systematycznego błędu, tj. przypisania istotnego znaczenia w rozwoju astmy paracetamolowi zamiast na przykład czynnikom infekcyjnym. Wydaje się, że lek ten należy traktować raczej jako „flagę” przebytego zakażenia.
Z drugiej strony, badania opisujące związek pomiędzy przyjmowaniem paracetamolu przez ciężarne kobiety a rozwojem astmy u ich dzieci mogą potwierdzać wpływ paracetamolu na rozwijający się układ oddechowy, predysponujący do rozwoju astmy, chociaż nie wszystkie badania prospektywne potwierdzają taki związek. W niektórych badaniach klinicznych wykazano także indukującą rolę paracetamolu w rozwoju nadreaktywności oskrzeli, która jest charakterystyczną cechą astmy.
W podsumowaniu należy stwierdzić, że wnioski z metaanaliz badań prospektywnych (znacząco heterogennych, ale o wiele bardziej wiarygodnych niż badania retrospektywne) wskazują na umiarkowanie istotny związek paracetamolu z następowym rozwojem astmy u dzieci. Na podstawie metod analitycznych niektórzy autorzy tych metaanaliz wykazali jednak, że badacze mają skłonność do niepublikowania wyników badań, w których nie wykazano tego związku, co może istotnie zaburzać końcowe wnioskowanie.
Czy zatem powyższe fakty powinny skłonić pediatrów do całkowitego zrezygnowania ze stosowania paracetamolu u dzieci? Według mnie, odpowiedź na to pytanie powinna być przecząca, ponieważ:
brakuje badań z randomizacją jednoznacznie potwierdzających udział tego leku w rozwoju astmy
nie ma jednoznacznych mechanizmów patofizjologicznych opisujących rozwój astmy w wyniku przyjmowania tego leku
nie ma alternatywnego preparatu, który można by stosować w leczeniu gorączki u dzieci (wyniki badań obserwacyjnych wskazują bowiem, że ibuprofen jest związany z ryzykiem rozwoju astmy, a ASA nie powinno się podawać małym dzieciom [p. pyt.]).
Moim zdaniem, pediatrzy powinni zachęcać rodziców do rozważnego, ograniczonego stosowania paracetamolu u dzieci nie tyle ze względu na ewentualny (nie do końca udowodniony) wpływ tego leku na następowe ryzyko rozwoju astmy, co raczej ze względu na to, że:
po pierwsze, paracetamol nie wpływa istotnie na stan zapalany w przebiegu infekcji. Jego rola w takich przypadkach ogranicza się do obniżenia temperatury ciała, co z kolei poprawia komfort chorego dziecka, a zwłaszcza jego matki, która ma poczucie, że zastosowała odpowiednie leczenie (podałam lek i dziecko nie ma już gorączki).
po drugie, umiarkowana gorączka może być działaniem obronnym organizmu, a jej zwalczanie za pomocą paracetamolu może być z tego względu niekorzystne, zwłaszcza w świetle badań wskazujących, że lek ten może hamować mechanizmy immunologiczne.
Reasumując, obecny stan wiedzy nie pozwala całkowicie zrezygnować ze stosowania paracetamolu u dzieci w związku z ryzykiem rozwoju astmy, ale niektóre dane przemawiają za tym, aby go stosować rozważnie i w ograniczonym zakresie. (luty 2014 nowe)
Piśmiennictwo
Zadaj pytanie ekspertowi, przyślij ciekawy przypadek,
zgłoś absurd, zaproponuj temat dziennikarzom.
Pomóż redagować portal.
Pomóż usprawnić system ochrony zdrowia.
Szukasz poradni, oddziału lub SOR w swoim województwie? Chętnie pomożemy. Skorzystaj z naszej wyszukiwarki placówek.
Twój pacjent ma wątpliwości, kiedy powinien zgłosić się do lekarza? Potrzebuje adresu przychodni, szpitala, apteki? Poinformuj go o Doradcy Medycznym Medycyny Praktycznej