Czy picie przez matkę karmiącą piersią gazowanych napojów, jedzenie roślin strączkowych (np. fasoli) i tzw. produktów wzdymających, powoduje wystąpienie kolki u dziecka?

Informacje, które zostały przytoczone w pytaniu, docierają do matek, ale nie mają wytłumaczenia naukowego w myśl aktualnej wiedzy na temat trawienia pokarmów oraz wytwarzania mleka w gruczole piersiowym kobiety. Królują w Internecie, na portalach dla rodziców, co jest zrozumiałe, bo rodzice nie muszą się znać na fizjologii człowieka (np. www.wzdecia.net). Gorzej przedstawia się sytuacja, gdy tego typu „mądrości ludowe” są przekazywane przez „białe fartuchy”. Przyczyną udzielania tych błędnych informacji matkom karmiącym jest po prostu brak wiedzy wśród personelu medycznego. Brak wiedzy z nauk podstawowych, a co za tym idzie brak umiejętności wytłumaczenia fizjologicznych zjawisk powoduje powtarzanie „mądrości ludowych”. Luka informacyjna zostaje wypełniona i „wiedza” nabiera mocy.

Badania naukowe dotyczące wiedzy pracowników ochrony zdrowia na temat laktacji są dosyć liczne, choć w Polsce przeprowadzono ich zaledwie kilka. Wszystkie badania przeprowadzone w naszym kraju pokazują znaczny niedostatek wiedzy wśród personelu sprawującego opiekę nad matką i dzieckiem w okresie karmienia piersią. Dwa największe objęły 361 i 400 pracowników ochrony zdrowia.1,2 Większość badanych osób deklarowało udzielanie porad laktacyjnych przy niewielkim zakresie wiedzy w tej dziedzinie. Najmniejszą wiedzę posiadały osoby, które nie odbywały kursów dokształcających w dziedzinie laktacji, wiedzę czerpały jedynie z kształcenia przeddyplomowego oraz podyplomowego w ramach specjalizacji z neonatologii, położnictwa, pediatrii, pielęgniarstwa położniczego, a także pracujące w opiece środowiskowej. Wiedza badanych osób nie osiągała wymaganego poziomu, adekwatnego do zadań przed nimi postawionych. Największy poziom wiedzy prezentowały osoby, które wykazywały największą aktywność edukacyjną (odbywały najdłuższe kursy i zdobywały międzynarodowe certyfikaty umiejętności w dziedzinie laktacji). Wnioski z prowadzonych badań wskazują na pilną potrzebę zmiany sposobu kształcenia przeddyplomowego i specjalistycznego, jak też szybkie uzupełnienie wiedzy w ramach kształcenia podyplomowego.

Inne badanie wykazało, że porady laktacyjne udzielane przez położną środowiskowo-rodzinną nie zwiększają zakresu wiedzy i umiejętności w zakresie laktacji wśród matek objętych tą opieką.3 Nie dziwi więc wniosek z innych polskich badań: doradztwo laktacyjne świadczone przez położne środowiskowo-rodzinne w Polsce nie przyczynia się do wydłużenia długości karmienia piersią przez matki (badano 1162 kobiety).4 Brak wiedzy i czasu na zajęcie się problemami laktacji podczas rutynowych wizyt u pediatry, ginekologa czy położnej jest dobrze udokumentowany w literaturze światowej (Taveras, 2004).

Zadający pytanie z pewnością rozumiał fizjologiczne procesy, dlatego zastanawiał się, dlaczego jego koledzy po fachu opowiadają matkom niczym nieuzasadnione „mądrości ludowe”. Wiedział z pewnością, że woda nasycona CO2 może jedynie spowodować uczucie pełności w nadbrzuszu. Następnie CO2 jest wydalany przez jelito lub wchłaniany i wydalany z powietrzem wydechowym. Nie istnieje droga dla CO2 z jelit matki do komórek nabłonka wydzielniczego gruczołu piersiowego. Trochę inaczej wygląda sprawa roślin strączkowych i kapustnych (z rodziny Faboceae i Cruciferae). Rośliny strączkowe zawierają oligosacharydy (m.in. rafinozę, stachiozę), których strawienie jest utrudnione i wymaga znacznego udziału bakterii jelitowych. Rośliny kapustne są umiarkowanie bogate w błonnik (polisacharyd), którego rozkładem zajmują się również bakterie w jelicie. W wyniku rozkładu (fermentacji) rzeczywiście wydziela się więcej gazów (wodór, metan, CO2), które mogą powodować wzdęcia. Usuwanie gazów z jelit następuje głównie w procesie wydalania przez jelito, także przez płuca, ale też są zużywane przez bakterie jelitowe. Nie ma takiej drogi, którą gaz z jelit matki miałby dostać się do jej krwi lub chłonki i w ten sposób do nabłonka wydzielniczego gruczołu piersiowego.

Na koniec warto nadmienić, że kilka lat temu odkryto drogę dla bakterii jelitowych (entero-mammary tract). Za pośrednictwem komórek dendrytycznych, przez chłonkę bakterie z jelit matki karmiącej (komensale) docierają do przewodów mlecznych gruczołu piersiowego. Czy w tym mechanizmie można się doszukiwać wpływu wzmożonej aktywności mikroflory jelitowej matki na procesy trawienne u dziecka karmionego piersią? Na dzień dzisiejszy takiego wpływu nie udowodniono. Badania trwają, czas pokaże. (2015)

Piśmiennictwo

1. Sztyber B.: Ocena realizacji standardu WHO/UNICEF przez Polskie położne w zakresie laktacji w Szpitalach Przyjaznych Dziecku. Rozprawa doktorska. Warszawski Uniwersytet Medyczny. Kwiecień 2012
2. Nehring-Gugulska M., Nehring P., Królak-Olejnik B: Breastfeeding Knowledge among Polish Healthcare Practitioners Supporting Breastfeeding Mothers. Nurse Educ. Pract., 2015; 15 (5): 381–386 
3. Wilk S.: Wsparcie laktacyjne kobiet po porodzie w systemie opieki poporodowej w Polsce oraz w innych krajach Unii Europejskiej. Praca magisterska pod kier. Sztyber B. WUM, WNoZ, Zakład Dydaktyki Gin-Poł, 2014
4. Siwak A.: Wiedza kobiet o połogu, a powikłania połogu w doświadczeniu położnej środowiskowej. Praca magisterska pod kier. Sztyber B. WUM, WNoZ, Zakład Dydaktyki Gin-Poł, 2014
5. Konturek S.: Fizjologia układu trawiennego. PZWL, Warszawa 1985
6. Gawęcki J., Hryniewiecki L. (red.): Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998
7. Collado M.C., Delgado S., Maldonado A., Rodriguez J.M.: Assessment of the bacterial diversity of breast milk of healthy women by quantitative real-time PCR. Lett. Appl. Microbiol., 2009; 48 (5): 523–528