Jakie badania należy wykonać u dziecka po omdleniu?

Omdlenia stanowią częsty problem, zwłaszcza wśród młodzieży. Występują u około 15% zdrowych dzieci. Należy odróżnić omdlenie (nagła, całkowita krótkotrwała utrata świadomości z towarzyszącym zmniejszeniem napięcia mięśni posturalnych oraz samoistnym powrotem świadomości) od zasłabnięć, którym nie towarzyszy utrata świadomości. Większość omdleń u dzieci (blisko 80%) ma charakter łagodny i nie wymaga hospitalizacji (omdlenia neurogenne, wazowagalne, odruchowe, ortostatyczne).

Omdlenia należy ponadto różnicować z innymi przyczynami utraty świadomości, do których należą choroby układu nerwowego (m.in. padaczka, napad migreny). Stanowią one blisko 20% przypadków omdleń. Najrzadszą przyczyną utraty świadomości są zagrażające życiu zaburzenia metaboliczne, np.: hipoglikemia, hiperglikemia, anafilaksja oraz groźne zaburzenia rytmu serca i choroby strukturalne serca.

Pierwszy element diagnostyki to odróżnienie łagodnego omdlenia od utraty świadomości o innej przyczynie. Aby zidentyfikować pacjentów wymagających pogłębionej diagnostyki, w trakcie badania należy zebrać dokładny wywiad rodzinny dotyczący występowania: padaczki, chorób metabolicznych, cukrzycy, chorób serca, kardiomiopatii, arytmii, nagłych zgonów sercowych u członków rodziny <50. rż. oraz zmian w EKG. Następnie trzeba określić okoliczności, w jakich doszło do omdlenia, oraz objawy poprzedzające omdlenie i jemu towarzyszące oraz związek omdlenia z wysiłkiem fizycznym. Należy także zapytać o dotychczasową tolerancję wysiłku fizycznego i wykluczyć urazy głowy. Mogą być wskazane proste badania laboratoryjne w celu ewentualnego wykrycia najczęstszych przyczyn utraty świadomości, w tym omdlenia (glukoza, jonogram, morfologia, EKG).

Jeżeli okoliczności omdlenia wskazują na jego neurogenny charakter (np. klasyczne omdlenie wazowagalne, do którego dochodzi w trakcie długiego pozostawania w pozycji stojącej np. na apelu szkolnym), w badaniu przedmiotowym nie stwierdza się nieprawidłowości, a wyniki badań dodatkowych są prawidłowe, dalszą diagnostykę i leczenie można prowadzić w warunkach ambulatoryjnych. Należy zalecić zwiększenie objętości przyjmowanych płynów, dosalanie pokarmów oraz wykonywanie ćwiczeń przeciwdziałających nadmiernemu rozszerzeniu łożyska żylnego. W przypadku braku poprawy lub nawracających omdleń wskazana jest konsultacja kardiologiczna w trybie ambulatoryjnym.

Omdlenia występujące bezpośrednio po wysiłku fizycznym najczęściej wynikają z redystrybucji krwi do rozszerzonych naczyń krwionośnych mięśni szkieletowych. Nie wiążą się z groźnymi powikłaniami. Jeżeli ustalenie dokładnych okoliczności, w jakich doszło do omdlenia, jest możliwe, hospitalizacja nie jest konieczna.

Pilnej konsultacji neurologicznej oraz oceny dna oka wymaga omdlenie z przedłużającą się utratą przytomności (powyżej kilkudziesięciu sekund), drgawkami, objawami ogniskowymi, nieprawidłowym zapisem EEG i następową sennością. Stanowi to także wskazanie do hospitalizacji.

Przyjęcia do szpitala i diagnostyki kardiologicznej wymagają dzieci, u których do omdlenia doszło w trakcie wysiłku, po przestraszeniu dziecka, np. przez głośny dźwięk, lub poprzedziło je uczucie kołatania serca lub ból w klatce piersiowej. Diagnostyka szpitalna jest również wskazana, gdy w badaniu przedmiotowym stwierdza się objawy niewydolności serca, głośny szmer nad sercem (możliwe przyczyny to m.in. zwężenie zastawki aorty, kardiomiopatia przerostowa zawężająca drogę odpływu), zaburzenia rytmu, patologicznie spowolnioną czynność serca lub nieprawidłowe ciśnienie tętnicze. Wskazanie do diagnostyki szpitalnej stanowią również patologiczne zmiany w zapisie EKG: zaburzenia przewodzenia przedsionkowo-komorowego, zespół preekscytacji, zespół wydłużonego QT, częstoskurcz nadkomorowy lub komorowy, cechy przerostu komór lub cechy niedokrwienia mięśnia sercowego.

Hospitalizacji wymagają także dzieci, u których omdlenia wazowagalne zaburzają codzienny tryb życia lub nawracają pomimo przyjmowania zwiększonej objętości płynów, większego spożycia soli i treningu ortostatycznego.

Badanie dna oka, poza diagnostyką ściśle neurologiczną, należy przeprowadzić u dzieci diagnozowanych z powodu nadciśnienia tętniczego. Dzieci z omdleniami wazowagalnymi zwykle nie wymagają konsultacji okulistycznej.

Podsumowując, jeżeli dane z wywiadu wskazują na neurogenny charakter omdlenia, wyniki podstawowych badań są prawidłowe, a omdlenia nie zaburzają codziennej aktywności dziecka, dalszą diagnostykę można prowadzić w warunkach ambulatoryjnych. Przyjęcie do szpitala i przeprowadzenie diagnostyki kardiologicznej zaleca się u dzieci, u których do omdlenia doszło w trakcie wysiłku, po przestraszeniu (np. głośnym dźwiękiem) oraz jeśli omdlenie poprzedziło uczucie kołatania serca lub ból w klatce piersiowej, a także te, u których stwierdza się nieprawidłowości w badaniu przedmiotowym lub w zapisie EKG. (2015)