Jakie są zasady opieki stomatologicznej nad dzieckiem upośledzonym (np. z zespołem Downa, porażeniem mózgowym)? Czy ma ono zagwarantowane bezpłatne znieczulenie ogólne podczas leczenia? Czy lekarz stomatolog ma prawo odmówić leczenia chorego dziecka?

Na podstawie nielicznych badań epidemiologicznych oraz doświadczeń zespołów opieki długoterminowej dla dzieci, obserwacji lekarzy POZ i kontaktów z pensjonariuszami domów pomocy społecznej wiadomo, że u dzieci niepełnosprawnych intelektualnie oraz przewlekle chorych ze znaczną niepełnosprawnością ruchową częściej niż u zdrowych dzieci, występuje choroba próchnicowa. Niekiedy jest ona związana z samą chorobą (np. zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej i krzywica), a zwłaszcza unieruchomieniem (osteopenia), jednak najczęściej stanowi konsekwencję gorszej opieki i nieprawidłowych zachowań prozdrowotnych, takich jak odpowiednia higiena jamy ustnej, sposób odżywiania itp. Dla takich chorych kontakt z lekarzem stomatologiem jest także bardzo utrudniony. Co gorsze, sanacja jamy ustnej zazwyczaj musi się odbywać w znieczuleniu ogólnym. W tym kontekście tendencja do usuwania zębów z powodu próchnicy i częste odmowy leczenia zachowawczego u dzieci z niepełnosprawnością intelektualną budzą niepokój. Taka praktyka niepotrzebnie zwiększa dolegliwości i cierpienie chorych. Wiąże się ono z bólem nieleczonych zębów, nierzadko pokrytych grubą warstwą kamienia z przerostowym odczynem dziąseł, w których toczy się przewlekły proces zapalny. Wady i zaburzenia uzębienia są przyczyną dolegliwości jelitowych, grożą zachłystywaniem się dzieci i wieloma podobnymi konsekwencjami. Niestety, dzieci niepełnosprawne mają bardzo ograniczony dostęp do stomatologów, a rodzice niejednokrotnie muszą pokonywać znaczne odległości (zwykle do miast, w których są Uniwersytety Medyczne), aby skorzystać z opieki poradni stomatologicznej.

Jeżeli istnieją wskazania medyczne, refundowane przez NFZ, bezpłatne zabiegi stomatologiczne są wykonywane w znieczuleniu ogólnym tylko u osób niepełnosprawnych z upośledzeniem umysłowym w stopniu znacznym i głębokim. U dzieci z tej grupy (ale tylko u nich i pod warunkiem istnienia wskazań medycznych) w pełni refundowane są także wypełnienia z użyciem kompozytowych materiałów światłoutwardzalnych. Świadczenie z tego zakresu obejmuje koszt konsultacji anestezjologicznej wraz z niezbędnymi badaniami, leki do znieczulenia ogólnego, samo znieczulenie, kompleksowy zabieg stomatologiczny oraz opiekę po wykonaniu zabiegu. Dokumentem potwierdzającym prawo do takiego świadczenia jest orzeczenie o niepełnosprawności.

Rodzice dzieci upośledzonych w stopniu umiarkowanym i lekkim muszą się ubiegać indywidualnie o zgodę NFZ na refundację kosztów znieczulenia. Same zabiegi stomatologiczne u takich pacjentów są refundowane przez NFZ na zasadach ogólnych, tj. jak u każdego innego dziecka, z takimi samymi wyłączeniami i ograniczeniami. W myśl prawa, dzieci i młodzież do ukończenia 18. roku życia oraz kobiety w ciąży i w okresie połogu mają prawo do dodatkowych gwarantowanych świadczeń zdrowotnych lekarza dentysty oraz materiałów stomatologicznych stosowanych przy udzielaniu tych świadczeń.

Do najważniejszych świadczeń przysługujących dzieciom i młodzieży do lat 18 należą: (1) zdjęcie pantomograficzne w ortodoncji; (2) profilaktyka stomatologiczna, w zakres której wchodzą: indywidualna profesjonalna fluoryzacja metodą kontaktową, lakowanie zębów szóstych (do 7. rż.), lakierowanie zębów stałych; (3) leczenie próchnicy zębów stałych i mlecznych; (4) leczenie kanałowe zębów; (5) dodatkowe zabiegi z chirurgii stomatologicznej, w tym resekcja korzenia zęba – tylko zębów od 3 do 3 w szczęce i żuchwie; (6) odbudowa złamanego kąta zęba siecznego; (7) leczenie chorób przyzębia; (8) leczenie ortodontyczne. Do końca 12. roku życia aparaty ortodontyczne do zdejmowania jedno- i dwuszczękowe są refundowane w całości. Zapewniona jest naprawa aparatu raz w roku kalendarzowym (dotyczy to wyłącznie aparatów wykonanych w ramach ubezpieczenia) oraz kontrola leczenia ortodontycznego do 13. roku życia. U dzieci >12. roku życia koszty związane z wykonaniem aparatów ortodontycznych pokrywają rodzice lub opiekunowie, a po ukończeniu 13. roku życia leczenie ortodontyczne jest w całości odpłatne. W przypadku zakupu aparatu ortodontycznego w gabinecie prywatnym nie przysługują dziecku bezpłatne wizyty kontrolne, nawet jeśli nie ukończyło jeszcze 13. roku życia. Co ważne, nie przysługuje wówczas również wymiana i naprawa aparatu ortodontycznego uszkodzonego z powodu nieprawidłowego użytkowania, mimo że u dzieci niepełnosprawnych zdarzenia takie nie są zamierzone i trudne do wyeliminowania. Oczywiście z bezpłatnych usług stomatologicznych mogą skorzystać tylko ubezpieczeni pacjenci i tylko w tych placówkach, które podpisały umowy z NFZ. Ostatnio w sieci można znaleźć coraz więcej fachowych materiałów dotyczących opieki stomatologicznej oraz możliwości pomocy chorym z niepełnosprawnością intelektualną, cierpiących z powodów chorób zębów i przyzębia. (luty 2014 aktualizacja)

Piśmiennictwo

1. Kozak R., Buczkowska-Radlińska J.: Stan zębów dzieci upośledzonych umysłowo w wieku 11–13 lat przebywających w specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych. Czas. Stomat., 2005; LVIII: 8
2. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 sierpnia 2009 r., w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu leczenia stomatologicznego (Dz. U. z 2009 r., Nr 140, poz. 1144 z późn. zm.)
3. http://www.psouu.org.pl/sites/default/files/publikacje/Jak%20dbac%20o%20zeby%20-%20internet_0.pdf