W jakiej sytuacji należy prowadzić reanimację u dziecka przewlekle chorego, a kiedy można od niej odstąpić?

Poza dokumentami prawnymi wyższego rzędu (Konstytucja RP i Kodeks Karny) lekarz ma obowiązek przestrzegania przede wszystkim artykułów Kodeksu Etyki Lekarskiej (NIL 1993, z modyfikacją z 2004 r.). W paragrafie 5, rozdział 1, części szczegółowej KEL odnoszącym się do „Pomocy chorym w stanach terminalnych” wyraźnie określono:

„Lekarzowi nie wolno stosować eutanazji, ani pomagać choremu w popełnieniu samobójstwa” (art. 31).

Ale już w artykule 32 napisano:

„1. W stanach terminalnych lekarz nie ma obowiązku podejmowania i prowadzenia reanimacji lub uporczywej terapii i stosowania środków nadzwyczajnych.

2. Decyzja o zaprzestaniu reanimacji należy do lekarza i jest związana z oceną szans leczniczych.”

Z przywołanych cytatów wynika więc, że reanimacji można nie podejmować w przypadku agonii terminalnie chorego dziecka z przewlekłą chorobą nieuchronnie prowadzącą do zgonu. W każdej innej sytuacji lekarz ma obowiązek ratowania życia chorego (ale nie za wszelką cenę!), pod warunkiem uszanowania jego „niezgody” na stosowanie wybranych procedur, określonych przez niego na piśmie. To pisemne, świadome niewyrażenie zgody na pewne procedury (np. brak zgody na przetoczenie krwi świadkom Jehowy, nawet w stanie zagrożenia życia czy brak zgody na podłączenie do respiratora chorego z dystrofią mięśniową, pomimo narastającej, skrajnej niewydolności oddechowej lub np. świadoma odmowa poddania się chemioterapii po rozpoznaniu nowotworu złośliwego, nawet w postaci zlokalizowanej, a więc o dobrym rokowaniu) jest w myśl wyroków Sądu Najwyższego wykładnią procesową, uznającą nadrzędność autonomii decyzji chorego nad działaniem lekarskim zgodnym z zasadami Dobrej Praktyki Klinicznej.

Niestety, aktualnie nie ma jednoznacznych uregulowań prawnych w tej sprawie, a czasami wykładnia sądownicza jest wręcz dwuznaczna. Sytuację tę mogłaby rozwiązać od lat oczekiwana przez etyków i środowisko medyczne tzw. ustawa bioetyczna, w której między innymi próbowano zdefiniować pojęcia uporczywej terapii, eutanazji, tzw. testamentu życia oraz warunki odstąpienia od reanimacji (tzw. DNAR – do not attempt resuscitation – nie podejmuj próby resuscytacji). Niestety z niewiadomych (?!) powodów Sejm RP nie podejmuje procedowania nad gotowym i dawno już zamkniętym projektem ustawy. Obecnie sytuacja prawna polskiego lekarza w chwili zgonu chorego na wyniszczającą i śmiertelną chorobę przewlekłą jest trudna, ale nie beznadziejna. Omówienie warunków podejmowania i sytuacji, w których możemy nie podejmować reanimacji u dziecka z chorobą przewlekłą, znacznie wykracza poza ramy tego opracowania. Pediatrzy mogą i powinni się opierać na bardzo ważnym i innowacyjnym dokumencie: „Zaniechanie i wycofanie się z uporczywego leczenia podtrzymującego życie u dzieci. Wytyczne dla lekarzy” wydanym przez Polskie Towarzystwo Pediatryczne w 2011 roku. Ostatnio zespół autorów tego dokumentu wraz z prawnikami złożyli do kancelarii Prezydenta RP projekt ustawy nowelizującej ustawy o Prawach Pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz niektórych innych ustaw (TVN-24 i portal tvn24.pl, 8 listopada 2012 r.). Wnioskodawcy oczekują wprowadzenia zmian w prawie i ścisłych definicji, a także dookreślenia praw pacjenta oraz zasad postępowania lekarza dotyczących uporczywej terapii, jeszcze przed wejściem Ustawy Bioetycznej pod obrady Sejmu, co pewnie nastąpi nieszybko. Prezydent Bronisław Komorowski mógłby skorzystać ze swoich uprawnień i skierować projekt do Sejmu. Istotą projektu jest między innymi prawne usankcjonowanie możliwości decydowania przez chorych uświadomionych o tym, jak chcą umrzeć i jakie środki – zwyczajne i nadzwyczajne – można wobec nich zastosować i w jakim czasie. Taka nowelizacja pozwoli uporządkować sposób postępowania i metody leczenia umierających pacjentów, w tym dzieci. (maj 2013 aktualizacja)

Piśmiennictwo

1. Grupa ekspertów Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego ds. opracowania zaleceń dla lekarzy pediatrów dotyczących zaniechania i wycofania się z uporczywego leczenia podtrzymującego życie u dzieci. Dangel T., red.: Zaniechanie i wycofanie się z uporczywego leczenia podtrzymującego życie u dzieci. Wytyczne dla lekarzy. wyd. 1., Warszawa, PTP, 2011