Na czym polega objaw zachodzącego słońca?

Pytanie nadesłane do Redakcji

Na czym polega objaw zachodzącego słońca? Dość często okresowo obserwuję objawy do niego zbliżone u zdrowych poza tym niemowląt (prawidłowy obwód głowy, bez odchyleń w badaniu przedmiotowym, z prawidłowym rozwojem motorycznym). Czy objaw zachodzącego słońca i objaw Parinauda (brak skojarzonego spojrzenia w górę) to synonimy?

Odpowiedź

Autor pytania wymienił trzy różne objawy. Postaram się podać charakterystykę każdego z nich.

1. Objaw zachodzącego słońca – jest to objaw patologiczny, w którym tęczówka oka pozostaje częściowo ukryta pod dolną powieką, a twardówka jest widoczna ponad tęczówką. Objaw występuje przez cały czas obserwacji dziecka. Najczęściej towarzyszy wzrostowi ciśnienia śródczaszkowego w przebiegu wodogłowia, jest to jednak objaw późny i nie zawsze związany z wodogłowiem. Mogą z nim współwystępować inne objawy, jak: nadmierny przyrost obwodu głowy (zmiana kanału centylowego obwodu głowy, podczas gdy inne pomiary zachowują swój poprzedni kanał centylowy; zawsze należy nanosić pomiar obwodu głowy na siatki centylowe!), poszerzenie szwów czaszkowych, poszerzenie rysunku naczyniowego, wymioty, senność, drażliwość, zaburzenia łaknienia, bóle głowy, zmiana zachowania dziecka, bradykardia, zmiany na dnie oczu, nieprawidłowy wynik badań obrazowych. W swojej praktyce obserwuję tendencję do przypisywania wymiotów i senności jedynie chorobom przewodu pokarmowego i zlecania USG brzucha. Z kolei brak przyrostu masy ciała może być objawem wczesnym: dziecko nie chce jeść, przesypia posiłki i wymiotuje z powodu nadciśnienia wewnątrzczaszkowego. Wtedy należy zlecić USG przezciemiączkowe.

2. Fałszywy lub rzekomy objaw zachodzącego słońca – nie jest patologią, można go zaobserwować u zdrowych niemowląt. Nie towarzyszą mu inne patologie wymienione wyżej. Objaw może wystąpić u pobudzonego niemowlęcia i ma niestały charakter. Powstaje w wyniku niewielkiego wzmożenia napięcia (hipertonia) mięśnia dźwigacza powieki górnej – ponad tęczówką jest widoczny odsłonięty przez powiekę rąbek twardówki, a sama tęczówka nie jest częściowo zakryta dolną powieką. Wszystkie ruchy gałki ocznej są zachowane, co można sprawdzić, wykonując próbę wodzenia wzrokiem za kolorowym przedmiotem. Reakcje źreniczne są prawidłowe (oceniane za pomocą światła latarki). Nie występują problemy ze ssaniem ani połykaniem (gardło bada się szpatułką, a także obserwuje ssanie smoczka). Dziecko jest w dobrym stanie ogólnym, robi postępy w rozwoju, dobrze przybiera na wadze. Objaw nie wymaga leczenia i ustępuje z wiekiem. W przypadku wątpliwości lekarz powinien zlecić USG przezciemiączkowe.

3. Zespół Parinauda – zespół objawów patologicznych, w którym gałki oczne są ustawione ku dołowi (porażenie spojrzenia ku górze), a reakcje źreniczne zaburzone. Dziecko nie może spojrzeć ku górze. Zespół powstaje w wyniku uszkodzenia grzbietowej części śródmózgowia. Wskazuje na poważną patologię ośrodkowego układu nerwowego, np. guzy tej okolicy. U pacjenta z ciężką patologią neurologiczną mogą wystąpić inne poważne objawy towarzyszące, np. zaburzenia świadomości.

Wymienione objawy nie są synonimami.

W programie tegorocznej edycji konferencji z serii Jesień Pediatryczna przewidziany jest ilustrowany filmami wykład neurologa dziecięcego, pani dr Krystyny Szymańskiej, pt. „ABC badania neurologicznego”. Zainteresowanych tematem objawów neurologicznych u dzieci zachęcam do udziału w konferencji. (2015)

Piśmiennictwo

1. Amiel-Tison C.: Neurologia perinatalna. wyd. polskie, Wrocław 2008
2. Osama O.: Neurologia. wyd. polskie, Kwieciński H. (red.). Wrocław 2011
3. Rowland L.P.: Neurologia Meritta. wyd. II polskie, Kwieciński H., Kamińska A. (red.), Wrocław 2008