Czy dieta ketogenna stosowana w leczeniu padaczki lekoopornej lub wrodzonych wad metabolizmu jest czynnikiem ryzyka kamicy układu moczowego?

Dieta ketogenna stosowana w leczeniu padaczki lekoopornej lub wybranych wad metabolizmu jest zidentyfikowanym czynnikiem ryzyka powstawania złogów w drogach moczowych. Dodatkowym czynnikiem jest unieruchomienie lub ograniczenie aktywności fizycznej dziecka, które cierpi na tę bardzo ograniczającą rozwój oraz samodzielność chorobę. Podstawowym niekorzystnym działaniem diety ketogennej jest zwiększenie wydalania wapnia z moczem (40–75% chorych), a dodatkowo nieprawidłowy profil pH moczu (znaczne zmniejszenie pH) i niedobór cytrynianów w moczu. Wydalanie kwasu moczowego zwykle nie ulega zmianie.

U dzieci z padaczką lekooporną często pojawiają się także trudności z przyjmowaniem płynów, a w konsekwencji odwodnienie, co zwiększa ryzyko kamicy układu moczowego. Badania kohortowe wskazują, że po rozpoczęciu takiej diety czynniki ryzyka kamicy oraz zmiany w moczu (krwinkomocz) istotnie się zwiększają u większości dzieci, ale złogi obserwowano u 10–20% pacjentów.

Ustalono, że najskuteczniejszym postępowaniem profilaktycznym podczas leczenia dietą ketogenną powinno być zwiększenie spożycia płynów oraz alkalizacja moczu. Wydaje się, że znaczącą rolę może tu odegrać podawanie preparatów cytrynianów, które 3-krotnie zmniejszają ryzyko objawowej kamicy. Zaleca się także systematyczną kontrolę wskaźników biochemicznych moczu – wydalania wapnia i cytrynianów. Zgodnie z opinią ekspertów postępowanie profilaktyczne powinno się rozpocząć natychmiast po wdrożeniu diety.

Oddzielnym tematem jest stosowanie diety ketogennej u nastolatków i dorosłych w celu redukcji masy ciała. Te osoby zwykle oprócz zastosowania diety, zmieniają także tryb życia oraz zwiększają spożycie płynów. Wyniki metaanalizy opublikowane w 2021 roku (łącznie >2700 dzieci i dorosłych) wskazują, że zastosowanie dowolnej diety ketogennej (znaczne ograniczenie spożycia węglowodanów i zwiększenie ilości tłuszczów w diecie) także wiązało się z istotnym zwiększeniem ryzyka tworzenia się złogów w układzie moczowym (5,8% u dzieci i 7,9% u dorosłych). W opublikowanych badaniach metabolicznych zaobserwowano, że najczęściej ujawniały się kamienie z kwasu moczowego i wapnia. Wydaje się jednak, że ryzyko kamicy układu moczowego u zdrowych osób stosujących dietę ketogenną nie zostało uznane za klinicznie istotne, gdyż w stanowisku ekspertów w dziedzinie lipidologii efektom metabolicznym tej diety nie poświęcono istotnego miejsca. U takich zdrowych osób dobrowolnie decydujących się na dietę ketogenną i zmianę trybu życia podstawowym działaniem profilaktycznym powinno być regularne i obfite spożycie płynów. Można także rozważyć podawanie leków hamujących krystalizację (cytryniany). Wskazane jest także monitorowanie tworzenia się złogów (badanie osadu moczu, USG), a w razie ich wykrycia najrozsądniej jest przerwać lub ograniczyć stosowanie diety ketogennej.

Piśmiennictwo

1. Nassar M.F., El-Rashidy O.F., Abdelhamed M.H. i wsp.: Modified Atkins diet for drug-resistant epilepsy and the risk of urolithiasis. Pediatr. Res., 2021. https://doi.org/10.1038/ s41390-021-01732-y
2. Furth S., Casey J., Pyzik P. i wsp.: Risk factors for urolithiasis in children on the ketogenic diet. Pediatr. Nephrol., 2000; 15: 125–128
3. Sampath A., Kossoff E.H., Furth S.L. i wsp.: Kidney stones and the ketogenic diet: risk factors and prevention. J. Child. Neurology, 2007; 22 (4): 375–378
4. Acharya P., Acharya C., Thongprayoon C.: Incidence and characteristics of kidney stones in patients on ketogenic diet: a systematic review and meta-analysis. Diseases, 2021; 9 (2): 39
5. McNally M.A., Pyzik P., Rubenstein J. i wsp.: Empiric use of potassium citrate reduces kidney-stone incidence with the ketogenic diet. Pediatrics, 2009; 124 (2): e300–e304
6. Kirkpatrick C.F., Bolick J.P., Kris-Etherton P.M. i wsp.: Review of current evidence and clinical recommendations on the effects of low-carbohydrate and very-low-carbohydrate (including ketogenic) diets for the management of body weight and other cardiometabolic risk factors: a scientific statement from the National Lipid Association Nutrition and Lifestyle Task Force. J. Clin. Lipidol., 2019; 13 (5): 689–711