Kiedy ból głowy jest objawem alarmującym, a kiedy można się wstrzymać z pilną diagnostyką?

Do alarmujących objawów towarzyszących bólowi głowy u dzieci należą:
1) objawy ogniskowe w badaniu neurologicznym (niedowład połowiczy, afazja, ataksja, zaburzenia widzenia)
2) objawy oponowe
3) ból głowy wybudzający dziecko ze snu w nocy lub nad ranem
4) ostry, nasilający się ból głowy z wymiotami
5) zaburzenia świadomości
6) obrzęk tarczy nerwu wzrokowego w badaniu dna oka
7) przebyty niedawno uraz głowy z cechami wstrząśnienia mózgu.

Każdy z wyżej wymienionych objawów wskazuje na zmiany organiczne w mózgowiu zwiększające ciśnienie wewnątrzczaszkowe. Wystąpienie ogniskowych objawów neurologicznych – takich jak niedowład połowiczy, afazja, ataksja itp. – jest już samo w sobie wskazaniem do rozpoczęcia diagnostyki objawowej, niezależnie od pojawienia się bólu głowy oraz jego charakteru (ostry lub stopniowo narastający). Ból głowy nie jest natomiast jednoznaczny z procesem rozrostowym. Bardzo podobny obraz kliniczny mogą mieć bowiem choroby demielinizacyjne, naczyniowe i napadowe.

Ból głowy pojawiający się nad ranem lub wybudzający pacjenta z nocnego snu powinien budzić niepokój. Uważa się, że największe ciśnienie wewnątrzczaszkowe występuje nad ranem, dlatego proces rozpierający niewielkiego stopnia daje pierwsze objawy właśnie w tym czasie. Takie objawy często występują też u pacjentów z zaburzeniami nastroju i bólami głowy typu napięciowego (TTH), ale nie zwalnia to lekarza z zaplanowania diagnostyki neuroobrazowej.

Jeśli ból głowy wystąpił po urazie głowy, zwłaszcza z utratą przytomności i wymiotami, należy wykluczyć krwawienie wewnątrzczaszkowe. Podobne postępowanie obowiązuje w przypadku silnego bólu głowy z zaburzeniami świadomości, nawet bez poprzedzającego urazu głowy, chociaż krwawienie podpajęczynówkowe, które może być przyczyną takich objawów, rzadko występuje u dzieci.

Paradoksalnie stosunkowo często w badaniu okulistycznym obserwuje się obrzęk tarczy nerwu wzrokowego lub zatracie jego granic, które w większości przypadków są objawem łagodnego nadciśnienia wewnątrzczaszkowego. Jednak każde takie podejrzenie należy zweryfikować w badaniu neuroobrazowym.

Piśmiennictwo

1. Rubin D.H., Suecoff S.A., Knupp K.G.: Headaches in children. Pediatr. Ann., 2006; 35 (5): 345–353
2. Tsze D.S., Ochs J.B., Gonzalez A.E., Dayan P.S.: Red flag findings in children with headaches: prevalence and association with emergency department neuroimaging. Cephalalgia, 2019; 39 (2): 185–196