Jakie są przyczyny niskorosłości dzieci z FASD?

Wpływ alkoholu na wzrastanie dziecka zarówno w okresie prenatalnym, jak i postnatalnym jest dobrze udokumentowany. Udowodniono, że dzieci urodzone z masą ciała zbyt małą do wieku płodowego (small for gestational age – SGA) i później były niskorosłe doświadczyły w życiu płodowym największej ekspozycji na alkohol. U dzieci SGA, u których późniejsze wzrastanie było prawidłowe, stwierdzono mniejszą ekspozycję, zaś dzieci bez prenatalnego i postnatalnego upośledzenia wzrastania narażone były w najmniejszym stopniu. W kodzie 4-cyfrowym (tzw. Kryteriach waszyngtońskich) oraz kryteriach opublikowanych przez Hoyme i wsp. stwierdzenie prenatalnego lub postnatalnego upośledzenia wzrastania jest elementem rozpoznania z kręgu spektrum płodowych zaburzeń alkoholowych (fetal alcohol spectrum disorders – FASD). Ocena długości/wysokości ciała i masy ciała nie wchodzi w skład kryteriów kanadyjskich. Natomiast prof. Susan Astey sugeruje, że zaburzenie wzrastania zarówno w okresie prenatalnym, jak i postnatalnym jest głównym kryterium klinicznym w diagnostyce FASD.

Patomechanizm upośledzenia wzrastania płodu wywołany teratogennym działaniem alkoholu jest bardzo złożony. Alkohol (jak i nikotyna, narkotyki i inne toksyczne związki) działa uszkadzająco na komórkę poprzez mechanizm epigenetyczny. Czynniki epigenetyczne wpływają na ekspresję genów, ale nie powodują zmian w podstawowej sekwencji DNA. Podobny mechanizm epigenetyczny jest głównym patomechanizmem niskorosłości w takich zespołach, jak zespół Silvera i Russella, w którym głównym objawem jest hipotrofia płodu i mikrosomia w okresie postnatalnym. Uszkodzenie mechanizmu epigenetycznego odpowiada nie tylko za zaburzenie wzrastania płodu, ale również upośledza wzrastanie przez całe życie dziecka po urodzeniu (dotyczy to masy i wysokości ciała). W przypadku działania alkoholu zaburzona jest również synteza czynników wzrostu i różnicowanie komórek oraz – co jest bardzo istotne – zmienia się morfologia łożyska, powodując przewlekłą hipoksję płodu i zahamowanie jego wzrastania w okresie prenatalnym.

Niskorosłość u tych pacjentów utrzymuje się przez całe życie, jednak na ostateczną wysokość ciała nakładają się też czynniki konstytucyjne związane z dziedziczeniem czynników wzrostowych ze strony rodziców. Dzieci z FASD z reguły są szczupłe, drobne i nie doganiają rówieśników w parametrach rozwoju fizycznego w późniejszym okresie życia. Obecnie nie dysponujemy siatkami centylowymi swoistymi dla dzieci z FASD.

W wytycznych opracowanych przez interdyscyplinarny zespół polskich ekspertów w diagnostyce FASD zaleca się ocenę urodzeniowej masy ciała, archiwalnych pomiarów antropometrycznych wykonanych w ciągu życia oraz aktualnej wysokości i masy ciała. Za rozpoznaniem FASD przemawia ≥1 z następujących kryteriów:

• urodzeniowa masa ciała <10. centyla dla wieku płodowego,

• wysokość ciała i/lub masa ciała w momencie ustalania rozpoznania <3. centyla,

• wysokość ciała i/lub masa ciała w jakimkolwiek momencie życia <3. centyla.

Piśmiennictwo

1. Carter R.C., Jacobson J.L., Molteno C.D. i wsp.: Effects of heavy prenatal alcohol exposure and iron deficiency anemia on child growth and body composition through age 9 years. Alcohol. Clin. Exp. Res., 2012; 36 (11): 1973–1982
2. Carter R.C., Jacobson J.L., Sokol R.J. i wsp.: Fetal alcohol-related growth restriction from birth through young adulthood and moderating effects of maternal prepregnancy weight. Alcohol. Clin. Exp. Res., 2013; 37 (3): 452–462
3. Lumeng J.C., Cabral H.J., Gannon K. i wsp.: Prenatal exposures to cocaine and alcohol and physical growth patterns to age 8 years. Neurotoxicol. Teratol., 2007; 29 (4): 446–457
4. Jacobson J.L., Jacobson S.W., Sokol R.J.: Effects of prenatal exposure to alcohol, smoking, and illicit drugs on postpartum somatic growth. Alcohol. Clin. Exp. Res., 1994; 18 (2): 317–323
5. Day N.L., Leech S.L., Richardson G.A. i wsp.: Prenatal alcohol exposure predicts continued deficits in offspring size at 14 years of age. Alcohol. Clin. Exp. Res., 2002; 26 (10): 1584–1591
6. Carter R.C., Jacobson J.L., Molteno C.D. i wsp.: Fetal alcohol growth restriction and cognitive impairment. Pediatrics, 2016; 138 (2): e20160775-e20160775
7. Hoyme H.E., Kalberg W.O., Elliott A.J. i wsp.: Updated clinical guidelines for diagnosing fetal alcohol spectrum disorders. Pediatrics, 2016; 138 (2): e20154256
8. Astley S.J., Bledsoe J.M., Davies J.K.: The essential role of growth deficiency in the diagnosis of fetal alcohol spectrum disorder. Adv. Pediatr. Res., 2016; 3 (3): 9
9. Wozniak J.R., Riley E.P., Charness M.E.: Clinical presentation, diagnosis, and management of fetal alcohol spectrum disorder. Lancet Neurol., 2019; 18 (8): 760–770
10. Okulicz-Kozaryn K., Szymańska K., Maryniak A. i wsp.: Rozpoznawanie spektrum płodowych zaburzeń alkoholowych. Zalecenia opracowane przez interdyscyplinarny zespół polskich ekspertów. Med. Prakt. Pediatr., WS 1/2020