Jakie zaburzenia neurorozwojowe są związane z prenatalną ekspozycją na alkohol?

Alkohol, który jest neurotoksyną, wpływa uszkadzająco na ośrodkowy układ nerwowy płodu. Szczególnie wrażliwe na działanie alkoholu są płaty czołowe mózgu. Zaburzenia dotyczą funkcji poznawczych, takich jak:

• inteligencja ogólna – u dzieci ze spektrum płodowych zaburzeń alkoholowych (FASD) udokumentowano osłabienie funkcjonowania intelektualnego, co nie jest równoznaczne z występowaniem u nich niepełnosprawności intelektualnej. Inteligencja ogólna u pacjentów z FASD znajduje się zazwyczaj w zakresie normy, choć przeważnie w jej dolnych granicach, ale u niektórych pacjentów może być ona nawet wysoka. Jednak w badaniu ilorazu inteligencji (IQ) zazwyczaj zwraca uwagę nieharmonijność profilu. Małych wartości można się spodziewać w obszarach dotyczących tworzenia pojęć, myślenia abstrakcyjnego, rozumowania przyczynowo-skutkowego i rozumienia sytuacji społecznych;

• funkcje wykonawcze – zaburzenia funkcji wykonawczych są bardzo charakterystyczne dla FASD. U pacjentów obserwuje się nieprawidłowości w zakresie umiejętności samodzielnego ukierunkowania uwagi, kontroli hamowania impulsów, niewerbalnej i werbalnej pamięci roboczej, samoregulacji, planowania i rozwiązywania problemów. To właśnie te zaburzenia funkcji wykonawczych, a nie upośledzenie inteligencji, wpływają na problemy w nauce u pacjentów z FASD;

• uwaga – zaburzenia uwagi u pacjentów z FASD często bywają przez ich opiekunów mylnie interpretowane jako objaw zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD). Profil zaburzeń jest jednak odmienny: pacjenci z FASD, podobnie jak dzieci z ADHD, mają problem z organizowaniem i utrzymywaniem uwagi, jednak w FASD są one słabiej wyrażone, a dodatkowo występują trudności z przerzutnością uwagi i kodowaniem. ADHD należy do najczęściej nadawanych błędnych diagnoz u pacjentów z FASD;

• pamięć – pacjenci z FASD prezentują trudności w zapamiętywaniu dotyczące przede wszystkim materiału werbalnego;

• myślenie abstrakcyjne – u dzieci z FASD obserwuje się trudności w zakresie przyswajania pojęć abstrakcyjnych, takich jak czas, wartość pieniądza itp. Często zauważalne jest dosłowne rozumienie metafor i brak poczucia humoru. Trudności w myśleniu abstrakcyjnym przekładają się na problemy w opanowaniu materiału matematycznego od około IV klasy szkoły podstawowej.

Ponadto u dzieci z FASD obserwuje się czasami zaburzenia w sferze emocjonalno-społecznej dotyczące:

• mentalizacji i teorii umysłu,

• rozumienia i przestrzegania norm społecznych,

• relacji równieśniczych i zachowania.

Częstym objawem są też zaburzenia integracji sensorycznej oraz procesów fizjologicznych, takich jak sen, apetyt, kontrola mikcji i defekacji.

Warto podkreślić, że nie opracowano dotychczas jednego profilu neuropsychologicznego pacjenta z FASD – każde dziecko charakteryzuje się innym zestawem cech, które jednak mieszczą się w szerokim zakresie możliwych nieprawidłowości. Dlatego szczególnie ważne jest posługiwanie się kryteriami diagnostycznymi przy ustalaniu rozpoznania FASD.

Piśmiennictwo

1. Kodituwakku P.W.: Neurocognitive profile in children with fetal alcohol spectrum disorders. Dev. Disab. Res. Rev., 2009; 15 (3): 218–224
2. Kable J.A., Coles C.D., Taddeo E.: Socio-cognitive habilitation using the Math Interactive learning Experience (MILE) Program for alcohol-affected children. Alcohol. Clin. Exp. Res., 2007; 31 (8): 1425–1434
3. Coles C.D., Kable J.A., Taddeo E.: Math performance and behavior problems in children affected by prenatal alcohol exposure: Intervention and follow-up. J. Dev. Behav. Pediatr., 2009; 30 (1): 7–15
4. Kable J.A., Taddeo E., Strickland D., Coles C.D.: Community translation of the math interactive learning experience program for children with FASD. Res. Dev. Disab., 2015; 39: 1–11
5. Okulicz-Kozaryn K., Maryniak A., Borkowska M. i wsp.: Diagnosis of fetal alcohol spectrum disorders (FASD): guidelines of interdisciplinary group of polish professionals. Intern. J. Environ. Res. Pub. Health, 2021; 18 (14): 7526