Czy są jakieś charakterystyczne objawy, które poprzedzają rozwój zaburzeń odżywiania u dziecka? Czy niektóre objawy powinny zwiększać czujność lekarzy? Czy te objawy są różne dla bulimii i jadłowstrętu psychicznego, czy podobne?

Zaburzenia odżywiania zazwyczaj poprzedza uczucie niezadowolenia ze swojej sylwetki oraz ścisłe uzależnienie samooceny od figury i masy ciała. W przypadku bulimii chorobę często poprzedzają nieskuteczne próby odchudzania się lub jadłowstręt psychiczny. W obu przypadkach rozwój choroby związany jest z podjęciem decyzji o odchudzaniu lub kontynuacją diety po chorobie somatycznej, w przebiegu której doszło do upośledzenia łaknienia. W okresie dorastania odchudzanie jest dość powszechnym zjawiskiem i choć nie zawsze powinno budzić niepokój otoczenia, to jednak biorąc pod uwagę fakt, że w przypadku zaburzeń odżywiania lepsze efekty terapeutyczne obserwuje się u chorych z krótkim wywiadem chorobowym i że ryzyko rozwoju zaburzeń odżywiania jest większe u młodych odchudzających się osób, powinno to motywować lekarzy do zachowania czujności.

Czujność lekarza powinny wzbudzić takie zachowania, jak: rozpoczynanie i kontynuowanie odchudzania mimo szczupłej budowy ciała, stosowanie restrykcyjnych, potencjalnie niedoborowych diet (lub stosowanie głodówek) bez kontroli lekarza lub dietetyka, gwałtowne zmniejszenie masy ciała, brak łaknienia, unikanie przez dziecko jedzenia w towarzystwie, nadmierne skupienie na jedzeniu i kaloryczności pokarmów, odmowa zwiększenia ilości przyjmowanych pokarmów i kontynuowanie odchudzania mimo niedoboru masy ciała, ograniczenie ilości wypijanych płynów, rozdrażnienie w czasie posiłków, sprzeciwianie się rodzicom w kwestii wielkości porcji nałożonych na talerz, wyrzucanie i ukrywanie pożywienia, nieprawidłowa ocena wyglądu przez pacjenta (poczucie, że jest gruby lub pewne części ciała są grube, mimo szczupłego wyglądu lub wychudzenia), nadmierna aktywność fizyczna w celu spalania kalorii, wyznaczenie sobie zbyt małej masy ciała, którą chory uważa za idealną, ograniczenie dotychczasowych zainteresowań i kontaktów z rówieśnikami, zmiana nastroju (w kierunku depresyjnym lub drażliwym), stosowanie destrukcyjnych sposobów redukcji masy ciała (prowokowanie wymiotów, nadużywanie leków przeczyszczających, nadużywanie lewatyw, stosowanie leków zmniejszających łaknienie, a u chorych na cukrzycę zmniejszanie dawek insuliny). Dorośli pacjenci mogą dodatkowo nadużywać leków moczopędnych lub hormonów tarczycy w celu zmniejszenia masy ciała. U dziewcząt i kobiet chorych na jadłowstręt psychiczny dość często już na początku choroby dochodzi do zatrzymania miesiączki. Część pacjentów neguje odchudzanie oraz uważa, że nie ma problemów z jedzeniem nawet mimo widocznego wychudzenia.

Podczas wizyty u lekarza warto zebrać odrębne wywiady od rodziców/opiekunów dziecka i od dziecka. Chory na anoreksję bardzo długo może nie zdawać sobie sprawy z tego, że jest chory, podczas gdy otoczenie jest bardzo zaniepokojone sposobem jego odżywiania się i stanem ogólnym. Natomiast osoby chore na bulimię czują się chore, ale mogą długo utrzymywać objawy choroby w tajemnicy.

Pacjentom, u których podejrzewa się zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia), warto zadać następujące pytania:

• Czy uważasz, że powinnaś/powinieneś się odchudzać?

• Ile rodzajów diet stosowałaś/eś w ciągu ostatniego roku?

• Czy jesteś zadowolona/y ze swojej sylwetki/figury?

• Jaki wpływ na Ciebie ma Twoja waga (masa ciała)?

• Do jakiej wagi chciałabyś/chciałbyś schudnąć?

• Co robisz w celu zmniejszenia masy ciała?

• Jak często miewasz napady objadania, podczas których odczuwasz nagły przymus jedzenia i uczucie silnego głodu? (Za taki napad przyjmujemy sytuację, gdy zazwyczaj w samotności spożywa się duże ilości jedzenia z poczuciem braku kontroli nad tym co i ile się je. Ilość spożywanego pokarmu jest znacznie większa niż spożywają zdrowi ludzie w podobnych okolicznościach).

Jeżeli w chwili badania pacjent jest w dobrym stanie somatycznym (ma prawidłową masę ciała, prawidłowe parametry życiowe, prawidłowe wyniki badań), ale wywiad wzbudza niepokój lekarza, należy zalecić odpowiednią dla pacjenta dietę i umówić się na kilka spotkań kontrolnych w  2–4-tygodniowych odstępach.

Jeśli pacjent ma wyraźnie obniżoną samoocenę i skrajnie uzależnia ją od swojego wyglądu, należy go od razu skierować na konsultację i terapię psychologiczną. W przypadku podejrzenia zaburzeń odżywiania konieczna jest również konsultacja psychiatryczna. (2013, 2014)  

Piśmiennictwo

1. Prits S.D., Susman J.: Diagnosis of eating disorders in primary care. Am. Family Physician, 2003; 67: 297
2. Nicholls D., Grindrod C.: Behavioural eating disorders. Ped. Child Health, 2008; 19 (2): 60–66