3–4-letnie dziecko płacze codziennie przed pójściem do przedszkola. Jak matka może rozróżnić, czy to „normalna” niechęć i lęk przed rozstaniem z matką, czy zaburzenia lękowe wymagające pomocy psychologa?

Dzieci w okresie wczesnodziecięcym i przedszkolnym mogą przeżywać i okazywać lęk w obliczu realnej lub zagrażającej separacji (oddzielenia) od osób, z którymi są związane, dotyczy to zwłaszcza rozstania z matką lub osobą opiekującą się dzieckiem na co dzień. Im młodsze jest dziecko i im bardziej obca jest mu sytuacja, w której się znajduje, tym silniejszej reakcji na oddzielenie należy się spodziewać.

Zaburzenie definiowane jako lęk przed separacją w dzieciństwie różni się od normalnego, prawidłowego lęku przed rozstaniem niezwykłym nasileniem, nieprawidłowo długim czasem utrzymywania się (poza dopuszczalny zakres wieku) oraz współwystępowaniem istotnych trudności w funkcjonowaniu społecznym dziecka. Za przejaw lęku przed separacją w dzieciństwie uważa się:

• nierealistyczne zamartwianie się nieszczęściami, które mogłyby spaść na rodziców, strach, że wyjdą i nie wrócą albo uporczywe myśli dotyczące ich śmierci;

• zamartwianie się, że jakieś nieszczęśliwe zdarzenie (zagubienie, porwanie, przyjęcie do szpitala, śmierć) rozdzieli dziecko od najbliższej mu osoby;

• utrwaloną niechęć lub odmowę chodzenia do szkoły z obawy przed rozłąką z osobą, z którą dziecko jest związane (a nie obawa przed wydarzeniami, które mogą mieć miejsce w szkole);

• utrwaloną niechęć lub odmowę kładzenia się spać, jeśli nie ma w pobliżu rodziców, częste wstawanie w nocy, by sprawdzić, czy rodzice są obecni w domu lub po to, by spać z nimi, niechęć lub odmowa spania poza domem;

• utrwalony strach przed przebywaniem samemu albo bez rodziców, także bezzasadna obawa przed osamotnieniem lub pozbawieniem dostępu do rodzica (często kurczowe trzymanie się rodziców, nawet w domu, chodzenie za nimi krok w krok, stałe przebywanie w pobliżu opiekuna, np. zawsze w tym samym pomieszczeniu);

• powtarzające się koszmary nocne o rozłące;

• powtarzanie się objawów fizycznych (nudności, ból brzucha i głowy) w przypadku separacji (np. w momencie wyjścia do szkoły, wyjazdu na wakacje);

• wyraźne pogorszenie się samopoczucia przed spodziewanym rozdzieleniem, nadmierny stres w oczekiwaniu na rodziców, w czasie rozstawania się lub bezpośrednio potem (często wyrażany płaczem, złością, uporczywą niechęcią do opuszczenia domu, nadmierną potrzebą rozmowy z rodzicami lub pragnieniem powrotu do domu, poczuciem nieszczęścia, apatią, społecznym wycofaniem się).

W przypadku stwierdzenia opisanych objawów należy się zgłosić do psychologa. (2013, 2014)

Piśmiennictwo

1. Bryńska A.: Zaburzenia lękowe i zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne u dzieci. W: Wolańczyk T., Komender J. (red.): Zaburzenia emocjonalne i behawioralne u dzieci. Warszawa, Biblioteka Pediatry, PZWL, 2004: 147–173
2. Bryńska A.: Zwyczajny lęk a może już nerwica? O rozpoznawaniu i leczeniu zaburzeń lękowych u dzieci i młodzieży. Klin. Pediatr., 2009; 17: 5030–5035