Jak rozpoznać zespół PFAPA? Czy każdy pacjent z jego podejrzeniem wymaga konsultacji immunologa?

Zespół PFAPA charakteryzuje się okresowym występowaniem gorączki, aftowego zapalenia jamy ustnej, zapalenia gardła i powiększenia węzłów chłonnych szyi (periodic fever, aphtous stomatitis, pharyngitis and cervical adenitis – PFAPA). Gorączka utrzymująca się przez 3–5 dni powtarza się stosunkowo regularnie co 26–36 dni. Pierwsze objawy zwykle pojawiają się we wczesnym dzieciństwie, tzn. <5. roku życia. Gorączce może towarzyszyć:

• zapalenie gardła (z/lub bez nalotów na migdałkach)

• nadżerki na błonach śluzowych jamy ustnej (zwykle małe i niebolesne)

• powiększenie węzłów chłonnych szyi

• ból brzucha, wymioty

• ból głowy

• ból stawów

• osłabienie

• rzadko hepatosplenomegalia.

Charakterystyczna dla tego zespołu jest słaba odpowiedź na leki przeciwgorączkowe. W okresach między napadami gorączki u dzieci nie stwierdza się żadnych objawów. W naturalnym przebiegu zespołu obserwuje się stopniową, samoistną remisję choroby.

W badaniach (morfologia, odczyn opadania krwinek czerwonych [OB], stężenie białka C-reaktywnego [CRP]) przeprowadzonych w trakcie gorączki (1.–2. doba) obserwuje się zwiększenie wskaźników stanu zapalnego (OB, CRP), a także leukocytozę ze zwiększoną liczbą neutrofili. Natomiast wyniki badań bakteriologicznych (wymaz z gardła i migdałków) są ujemne.

W leczeniu objawów skuteczny jest prednizon w dawce 1–2 mg/kg mc. (1 dawka, którą można w razie potrzeby powtórzyć po 12 h). Zwykle w ciągu kilku godzin po podaniu glikokortykosteroidu objawy ustępują (do czasu następnego epizodu gorączki), co potwierdza rozpoznanie.

W przypadku bardzo częstych nawrotów choroby można zastosować profilaktykę kolchicyną (u starszych dzieci). U pacjentów opornych na leczenie obserwowano korzystne efekty po terapii biologicznej z zastosowaniem przeciwciała dla IL-1ß. Remisję objawów osiągnięto u niektórych pacjentów po całkowitym usunięciu migdałków podniebiennych i gardłowego.

Diagnostyka różnicowa obejmuje infekcje, młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów, gorączkę reumatyczną, chorobę Kawasakiego i chorobę Behçeta. W gabinecie podstawowej opieki zdrowotnej można podejrzewać zespół PFAPA i wykonać wymienione wyżej badania (bardzo istotne dla rozpoznania jest duże stężenie CRP w trakcie gorączki). W miarę możliwości między epizodami gorączki można także oznaczyć poziom amyloidu A w surowicy. Dziecko powinien również zbadać laryngolog.

W ramach diagnostyki należy także wykluczyć inne zespoły autozapalne, których najistotniejszym późnym powikłaniem jest amyloidoza. W przebiegu niektórych z nich obserwuje się podobne objawy jak w PFAPA (łącznie z zapaleniem gardła i błony śluzowej jamy ustnej), dlatego każde dziecko z takim podejrzeniem należy skierować do immunologa.

Piśmiennictwo

1. deJesus A., Ferguson P.J., Goldbach-Mansky R.: Classic autoinflammatory diseases. (W:) Sullivan K.E., Stiehm E.R. (red.): Stiehm’s immune deficiencies. Elsevier Inc., 2014
2. Renko M., Lantto U., Tapiainen T.: Towards better diagnostic criteria for PFAPA (periodic fever, aphthous stomatitis, pharyngitis and adenitis) syndrome. Acta Paediatr., 2019; 108 (8): 1385–1392
3. Batu E.D.: Periodic fever, aphthous stomatitis, pharyngitis, and cervical adenitis (PFAPA) syndrome: main features and an algorithm for clinical practice. Rheumatol. Int., 2019; 39 (6): 957–970