Czy leczenie antybiotykiem negatywnie wpływa na układ odpornościowy?

Pytanie nadesłane do Redakcji

Panuje powszechna opinia, że leczenie antybiotykiem osłabia dziecko i zmniejsza jego odporność. Czy istnieją jakiekolwiek dowody, że antybiotyki wpływają na układ odpornościowy i zwiększają ryzyko kolejnego zakażenia?

Odpowiedź

Odpowiedź na to pytanie wydaje się prosta – nie ma na to dowodów. Pomiędzy antybiotykami a komórkami czy molekułami układu immunologicznego nie zachodzą bezpośrednie interakcje, zatem antybiotyki nie osłabiają odporności. Zasadniczo celem antybiotykoterapii jest wspomaganie skierowanej przeciw chorobotwórczym bakteriom odpowiedzi immunologicznej człowieka.

Podejmując decyzję o przepisaniu antybiotyku dziecku w wieku przedszkolnym czy wczesnoszkolnym, należy pamiętać, że większość zakażeń układu oddechowego ma etiologię wirusową. Antybiotyk można przepisać tylko w jednej sytuacji: istnieje pewność, że odpowiedź układu immunologicznego na zakażenie chorobotwórczym szczepem bakteryjnym jest nieadekwatna lub może się okazać nieadekwatna.

Wiadomo jednak, że pogląd na temat wpływu antybiotyków na odporność ma swoje źródła. Może on wynikać z obserwowanego niepożądanego wpływu antybiotyków na mikroflorę przewodu pokarmowego czy skóry. Należy jednak podkreślić, że poniższe rozważania są opierają się na wynikach badań podstawowych i nie potwierdzono ich w badaniach klinicznych.

Mikrobiota człowieka działa korzystnie na układ immunologiczny poprzez m.in: indukcję ekspresji defensyn w komórkach Panetha (peptydoglikan), aktywację neutrofilów, różnicowanie jelitowych limfocytów T regulatorowych (polisacharyd A), zwiększenie produkcji swoistych IgA przez limfocyty B, aktywację komórek CD4+ i CD8+, zwiększenie liczby jelitowych limfocytów T, stymulację ekspresji białek antybakteryjnych – AMP (antimicrobial peptides) oraz indukowanie ekspresji prozapalnych cytokin. Antybiotyki poprzez zmianę składu środowiska mikrobiotycznego przewodu pokarmowego wpływają na układ immunologiczny i być może osłabiają jego działanie. Najczęściej stosowany w lecznictwie otwartym antybiotyk – amoksycylina – powoduje eradykację szczepów Lactobacillus w jelicie cienkim oraz zmniejsza liczbę tlenowych i beztlenowych komensalnych bakterii w jelicie grubym. W wyniku tego działania wyraźnemu zmniejszeniu ulega ekspresja antygenów MHC klasy I i II oraz ekspresja AMP w proksymalnym odcinku jelita.

Jedna ze strategii przeciwdziałających negatywnemu wpływowi antybiotyków na mikrobiotę przewodu pokarmowego polega na stosowaniu probiotycznych bakterii. Podsumowując, w badaniach klinicznych nie potwierdzono, że stosowanie antybiotyków zwiększa ryzyko kolejnego zakażenia, a pogląd o wpływie antybiotyków na odporność wynika z badań podstawowych. (2016)

Piśmiennictwo

1. Ubeda C., Pamer E.G.: Antibiotics, microbiota, and immune defense. Trends Immunol., 2012; 33: 459–466
2. Willing B.P., Russell S.L., Finlay B.B.: Shifting the balance: antibiotic effects on host-microbiota mutualism. Nat. Rev. Microbiol., 2011; 9: 233–243
3. Malys M.K., Campbell L., Malys N.: Symbiotic and antibiotic interactions between gut commensal microbiota and host immune system. Medicina (Kaunas), 2015; 51: 69–75