Jest to bardzo praktyczne pytanie. Lekarze często decydują o okresie zwolnienia dziecka z zajęć szkolnych ze względów zdrowotnych, w tym epidemiologicznych, jak też o zwolnieniu z lekcji wychowania fizycznego.
Zacznę od tego, że liczne badania wykazały, że większość wirusów rozprzestrzenia się najbardziej w okresie wylęgania, gdy dzieci czują się jeszcze dobrze i wyglądają na zdrowe. Oznacza to, że do narażenia dochodzi, zanim pojawi się możliwość odizolowania chorego dziecka. Zdrowy rozsądek podpowiada wprawdzie, że wyłączenie z zajęć chorych dzieci (np. gorączkujących) zapobiega rozprzestrzenianiu się infekcji, jednak dowodów na skuteczność takiego postępowania nie uzyskano. Higiena, mycie rąk i utrzymywanie w czystości powierzchni nadal pozostaje najlepszym sposobem na ograniczenie liczby zakażeń w szkołach. Z kolei do konsekwencji nadmiernej ostrożności i zbyt zachowawczych, niewłaściwych praktyk należy zaliczyć nadmierną liczbę wizyt u lekarza, nadużywanie antybiotyków i niepotrzebnie opuszczone lekcje. Na przykład przeziębienie z powodów epidemiologicznych nie uzasadnia zwolnienia ze szkoły, chyba że dziecko czuje się zbyt źle, by brać udział w rutynowych zajęciach, gdyż wirusy, które wywołują tę chorobę, rozprzestrzeniają się przed wystąpieniem objawów, w trakcie i jeszcze po ich ustąpieniu, zatem izolacja dziecka w okresie objawowym nie zmniejsza istotnie ryzyka zakażeń.
Bezwzględnie pozostać w domu powinno dziecko, któremu choroba uniemożliwia efektywne (komfortowe) uczestniczenie w zajęciach. W szkole nie może też przebywać dziecko, które z powodu choroby wymaga opieki większej niż ta, którą pracownicy szkoły mogą mu zapewnić, lub jeśli istnieje ryzyko zakażenia innych dzieci (patrz tabela poniżej).
W poniższej tabeli zebrałem zalecenia dotyczące wybranych chorób zakaźnych. Opierałem się na rzeczywistych danych epidemiologicznych, starając się stosować metodologię EBM. W przypadku zespołów klinicznych, jak np. przeziębienia czy ostra biegunka, które są wywoływane przez wiele różnych czynników etiologicznych (np. w przypadku przeziębienia może wystąpić >200 czynników etiologicznych), okresy zaraźliwości różnią się w zależności od drobnoustroju, dlatego spróbowałem stworzyć praktyczne zalecenia. Niektóre choroby zakaźne podlegają obowiązkowi zgłaszania do powiatowych inspektoratów sanitarnych. Co oczywiste, w przypadku ścisłych kontaktów, np. uprawianie sportów kontaktowych w ramach zajęć wychowania fizycznego, wymogi są większe niż dotyczące udziału w zwykłych zajęciach szkolnych. Ważne też, by pamiętać, że przechorowanie większości chorób zakaźnych pozostawia trwałą odporność, a niektórym chorobom zakaźnym skutecznie zapobiegają szczepienia ochronne. Dla osób po przebyciu takiej choroby i zaszczepionych kontakt z zarażającym dzieckiem jest bezpieczny.
Choroba zakaźna |
Droga zakażenia |
Wymagany okres izolacji dotyczący zajęć szkolnych |
Wymagany okres izolacji dotyczący zajęć WF |
Uwagi |
grypa
|
inhalacyjna |
2 dni po ustąpieniu objawów |
2 dni po ustąpieniu objawów i co najmniej 72 h od powrotu dobrego samopoczucia |
aktualne szczepienie zmniejsza ryzyko zakażenia o 30–70% |
świnka
|
kropelkowa |
9 dni od wystąpienia objawów zapalenia ślinianki przyusznej |
9 dni od wystąpienia objawów zapalenia ślinianki przyusznej, o ile nie rozwinęły się powikłania |
osoby, które przechorowały świnkę lub otrzymały dwie dawki szczepionki, lub mają swoiste przeciwciała, uważa się za uodpornione |
różyczka
|
inhalacyjna |
6 dni od wystąpienia osutki |
6 dni od wystąpienia osutki, o ile nie rozwinęły się powikłania |
osoby, które otrzymały jedną dawkę szczepionki lub mają swoiste przeciwciała, uważa się za uodpornione |
ospa wietrzna
|
inhalacyjna lub bezpośredni kontakt |
do momentu przyschnięcia i pokrycia strupem wszystkich wykwitów – minimum 5 dni |
do momentu przyschnięcia i pokrycia strupem wszystkich wykwitów oraz powrotu dobrego samopoczucia przez co najmniej 72 h |
osoby, które przechorowały ospę wietrzną lub otrzymały dwie dawki szczepionki, lub mają swoiste przeciwciała, uważa się za uodpornione. Nie notowano zakażeń po 5 dniach trwania osutki |
półpasiec
|
inhalacyjna lub bezpośredni kontaktu |
do momentu przyschnięcia i pokrycia strupem wszystkich wykwitów i niewystępowania nowych przez 72 h |
do momentu przyschnięcia i pokrycia strupem wszystkich wykwitów i powrotu dobrego samopoczucia przez co najmniej 72 h |
|
wirusowe zapalenie wątroby typu A
|
feralno-oralna |
przez 7 dni od wystąpienia objawów np. żółtaczki |
1 dawka szczepionki chroni po około 2 tygodniach od podania, można stosować poekspozycyjnie | |
zakażenie HIV
|
krwiopochodna, seksualna |
nie wymaga izolacji, o ile nie występują sączące zmiany skórne |
||
liszajec zakaźny
|
bezpośredni kontakt |
do przyschnięcia zmian skórnych lub 1 doba skutecznej antybiotykoterapii |
brak wysięku, leczenie skutecznym antybiotykiem przez 48–72 h |
|
zakażenia skórne i nosicielstwo metycylinoopornego gronkowca złocistego (MRSA)
|
bezpośredni kontakt |
do przyschnięcia wszystkich zmian skórnych lub 1 doba skutecznej antybiotykoterapii |
brak wysięku, leczenie skutecznym antybiotykiem przez 48–72 h |
nosicielstwo nie wymaga izolacji |
błonica
|
inhalacyjna lub bezpośredni kontakt |
do czasu uzyskania 2 ujemnych posiewów z gardła pobranych przynajmniej w 24-godzinnym odstępie |
do czasu uzyskania 2 ujemnych posiewów z gardła pobranych przynajmniej w 24-godzinnym odstępie oraz po wykluczeniu uszkodzenia mięśnia sercowego |
|
krztusiec
|
drogą kropelkową lub bezpośredni kontakt |
21 dni lub 5 dni skutecznej antybiotykoterapii (makrolidy lub kotrimoksazol) |
21 dni lub 5 dni skutecznej antybiotykoterapii oraz dobre samopoczucie, brak kaszlu i duszności prowokowanych przez wysiłek |
odporność poszczepienna utrzymuje się przez około 5 lat po dawce przypominającej |
gruźlica płuc
|
inhalacyjna |
brak prątków w preparacie bezpośrednim, co najmniej 2–3 tygodnie skutecznego leczenia |
według zaleceń lekarza prowadzącego leczenie |
dzieci <12 lat zwykle nie są zaraźliwe; o powrocie do szkoły decyduje lekarz leczący |
borelioza z Lyme
|
przez kleszcze |
nie wymaga izolacji |
w zależności od postaci klinicznej |
niezaraźliwa |
inne choroby bakteryjne (z wyjątkiem krztuśca i gruźlicy), w tym angina paciorkowcowa, płonica (szkarlatyna), sepsa
|
zwykle kropelkowa i kontakt bezpośredni |
1 doba skutecznej antybiotykoterapii |
pod warunkiem powrotu dobrego samopoczucia przez co najmniej 72 h |
po 1. dobie chory przestaje być zaraźliwy dla otoczenia, warunkiem powrotu do szkoły jest dobre samopoczucie |
odra
|
inhalacyjna |
minimum 4 dni od pojawienia się osutki oraz po ustąpieniu gorączki |
pod warunkiem powrotu dobrego samopoczucia przez co najmniej 72 h |
osoby, które przechorowały odrę lub otrzymały dwie dawki szczepionki, uważa się za uodpornione |
rumień zakaźny
|
inhalacyjna |
nie wymaga izolacji |
do czasu powrotu dobrego samopoczucia |
w chwili wystąpienia osutki nie jest już zaraźliwy |
mononukleoza zakaźna
|
kontakt ze śliną chorego |
do czasu, gdy powróci dobre samopoczucie |
do czasu powrotu dobrego samopoczucia oraz zmniejszenia wątroby i śledziony, po minimum 4 tygodniach |
zaraźliwość jest największa przez kilka miesięcy po chorobie; wirus EBV jest okresowo wydalany w ślinie do końca życia |
grzybica skóry gładkiej
|
kontakt bezpośredni |
przykryte zmiany nie wymagają izolacji, odkryte zwykle są mało zaraźliwe |
co najmniej 72 h skutecznej terapii przeciwgrzybiczej |
dotyczy sportów kontaktowych |
grzybica skóry owłosionej głowy
|
kontakt bezpośredni |
po 72 h skutecznej terapii |
co najmniej 14 dni skutecznej terapii przeciwgrzybiczej |
dotyczy sportów kontaktowych |
opryszczka pierwotna |
kontakt bezpośredni |
do czasu przyschnięcia i pokrycia strupem wszystkich zmian odkrytych |
do czasu przyschnięcia i pokrycia strupem wszystkich zmian odkrytych oraz braku nowych zmian i dobrego samopoczucia przez 72 h |
bardzo zaraźliwy jest płyn z pęcherzyków, zmiany zakryte odzieżą lub opatrunkiem nie muszą być zagojone |
opryszczka nawrotowa
|
kontakt bezpośredni |
nie wymaga izolacji, o ile nie występuje nadmierne ślinienie |
do czasu przyschnięcia i pokrycia strupem wszystkich zmian |
|
świerzb |
kontakt bezpośredni |
24 h po zakończeniu pierwszej skutecznej terapii |
24 h po zakończeniu pierwszej skutecznej terapii |
|
wszawica |
kontakt bezpośredni |
do czasu wyleczenia |
do czasu wyleczenia |
|
glistnica |
fekalno-oralna |
nie wymaga izolacji |
nie wymaga izolacji |
|
biegunka ostra
|
fekalno-oralna |
do ustąpienia ostrej biegunki |
do ustąpienia ostrej biegunki oraz powrotu dobrego samopoczucia |
jeżeli znany jest czynnik etiologiczny, można dokładniej określić okres zaraźliwości: np. Campylobacter 3 doby leczenia makrolidem |
biegunka salmonellowa
|
fekalno-oralna |
do ustąpienia ostrej biegunki |
do ustąpienia ostrej biegunki oraz powrotu dobrego samopoczucia przez 72 h |
podstawą zapobiegania jest higiena – mycie rąk po korzystaniu z toalety i przed jedzeniem |
nosicielstwo Salmonella spp.
|
fekalno-oralna |
podstawą zapobiegania jest higiena – mycie rąk po korzystaniu z toalety i przed jedzeniem | ||
lamblioza |
fekalno-oralna |
do ustąpienia ostrej biegunki |
do ustąpienia ostrej biegunki oraz powrotu dobrego samopoczucia |
podstawą zapobiegania jest higiena – mycie rąk po korzystaniu z toalety i przed jedzeniem |
przeziębienie |
inhalacyjna, kropelkowa lub kontakt bezpośredni |
do czasu, gdy powróci dobre samopoczucie |
do czasu, gdy powróci dobre samopoczucie |
przeziębienia są bardzo częste, trudno izolować wszystkich przeziębionych |
zapalenie oskrzeli |
inhalacyjna, kropelkowa lub kontakt bezpośredni |
generalnie nie wymaga izolacji |
do powrotu dobrego samopoczucia |
intensywny kaszel jest wskazaniem do zwolnienia z zajęć, ponieważ przeszkadza w lekcjach |
wymioty |
w zależności od czynnika etiologicznego, zwykle kropelkowa lub fekalno-oralna |
jeżeli w przeddzień wystąpiło ≥2 epizodów wymiotów, aż do ich ustąpienia |
ustąpienie wymiotów i powrót dobrego samopoczucia |
jeżeli znana jest niezakaźna przyczyna wymiotów, dziecko nie wymaga izolacji |
gorączka |
w zależności od czynnika etiologicznego |
do czasu ustąpienia |
ustąpienie gorączki i powrót dobrego samopoczucia |
gorączka jako objaw izolowany nie wymaga izolacji (może być niezakaźna) |
zapalenie ucha środkowego |
zwykle kropelkowa |
nie wymaga izolacji |
jeżeli występuje silny ból, dziecko powinno pozostać w domu | |
choroba dłoni, stóp i jamy ustnej |
kropelkowa, feralno-oralna i kontakt bezpośredni |
do czasu, gdy powróci dobre samopoczucie, pod warunkiem że nie występują wykwity w jamie ustnej z towarzyszącym nadmiernym ślinieniem się |
do czasu, gdy powróci dobre samopoczucie, pod warunkiem że nie występują wykwity w jamie ustnej z towarzyszącym nadmiernym ślinieniem się |
podstawą profilaktyki jest higiena; zaraźliwy jest kał, bardzo zaraźliwy płyn pęcherzyków na błonach śluzowych |
zapalenie spojówek ostre |
kontakt bezpośredni |
nie wymaga izolacji |
do ustąpienia ostrych objawów |
bakteryjne zapalenie spojówek – 24 h właściwej antybiotykoterapii |
Po informacje dotyczące pozostałych chorób zakaźnych odsyłam do załączonego piśmiennictwa. (2015)
Piśmiennictwo
Zadaj pytanie ekspertowi, przyślij ciekawy przypadek,
zgłoś absurd, zaproponuj temat dziennikarzom.
Pomóż redagować portal.
Pomóż usprawnić system ochrony zdrowia.
Szukasz poradni, oddziału lub SOR w swoim województwie? Chętnie pomożemy. Skorzystaj z naszej wyszukiwarki placówek.
Twój pacjent ma wątpliwości, kiedy powinien zgłosić się do lekarza? Potrzebuje adresu przychodni, szpitala, apteki? Poinformuj go o Doradcy Medycznym Medycyny Praktycznej