Karmienie piersią a próchnica zębów u dziecka

Pytanie nadesłane do Redakcji

Czy karmienie piersią, zwłaszcza przez dłuższy okres, wpływa na rozwój próchnicy zębów u niemowląt? Niektórzy stomatolodzy twierdzą, że nie należy karmić niemowlęcia piersią po wyrżnięciu się zębów.

Odpowiedź

Próchnica wczesna u małych dzieci to niestety problem w Polsce bardzo rozpowszechniony. Zgodnie z danymi epidemiologicznymi stwierdza się ją u co drugiego polskiego dziecka w wieku do 3 lat. Trudno jednak upatrywać przyczyn tego stanu w przedłużonym, zwłaszcza nocnym karmieniu piersią, ponieważ połowa dzieci w naszym kraju przestaje być karmiona piersią już w 6. tygodniu życia, a w 12. miesiącu życia karmionych piersią jest niespełna 12% dzieci, przy czym tylko połowa z nich jest karmiona piersią w nocy.

Rozwój próchnicy zależy od wielu czynników; takich jak:

• obecność bakterii kariogennych w jamie ustnej dziecka (np. Streptococcus mutans);

• spożywanie pokarmów zawierających cukry proste, które są pożywką dla tych drobnoustrojów.

Nieodpowiednie nawyki żywieniowe (p. Stanowisko polskich ekspertów dotyczące zasad żywienia dzieci i młodzieży w aspekcie zapobiegania chorobie próchnicowej) i nieprawidłowa higiena jamy ustnej uruchamiają procesy niszczenia tkanki zęba. Wśród czynników ryzyka próchnicy wczesnodziecięcej należą:

• nagminne podawanie dzieciom posiłków bogatych w cukry (słodycze, soki, przekąski oblepiające zęby, dosładzane posiłki);

• podawanie butelki z mlekiem przed snem i w nocy, kiedy wydzielanie śliny jest mniejsze;

• nieodpowiednią higienę jamy ustnej po wyrżnięciu zębów;

• zbyt późno wdrożoną opiekę stomatologiczną.

Znaczenie ma również stan uzębienia matki w czasie wyrzynania się zębów u dziecka, ponieważ bakterie próchnicotwórcze są przenoszone do jamy ustnej dziecka, zwłaszcza gdy matka całuje je w usta lub oblizuje jego smoczek lub łyżeczkę.

W metaanalizie badań obserwacyjnych przeprowadzonej w 2015 r. wykazano także, że większe ryzyko próchnicy dotyczy dzieci karmionych piersią po ukończeniu 12. miesiąca życia, w porównaniu z dziećmi karmionymi do pierwszych urodzin, zwłaszcza gdy karmienia są częste, również w nocy. W badaniu Chaffe'ego i wsp. (2014) większe ryzyko dotyczyło dzieci karmionych przez >24 miesiące, w porównaniu z dziecimi karmionymi krócej. Badacze podkreślają, że w badaniach nie uwzględniono istotnych czynników, które mogły wpływać na rozwój próchnicy, takich jak ilość cukru w posiłkach oraz praktyki higieniczne. Mleko ludzkie wykazuje większą kariogenność w obecności innych cukrów w jamie ustnej.

Według The American Academy of Pediatric Dentistry (AAPD) karmienie piersią po ukończeniu 12. miesiąca życia co najmniej 7 razy w ciągu doby, a także karmienie na żądanie po wprowadzeniu do posiłków dziecka węglowodanów zwiększa ryzyko próchnicy, jeśli nie przestrzega się zasad właściwej higieny jamy ustnej dziecka.

Jednocześnie autorzy metaanalizy z 2015 roku zaobserwowali, że ryzyko próchnicy u dzieci nigdy niekarmionych piersią było większe niż u karmionych mlekiem matki przez ≤12 miesięcy. Prawdopodobnie ochronne działanie wobec próchnicy posiadają bakterie kwasu mlekowego z rodzaju Lactobacillus, kazeina i IgA znajdujące się w mleku kobiecym, które ograniczają wzrost bakterii kariogennych i ich przyleganie do zębów. Ich wpływ na ryzyko próchnicy nadal pozostaje przedmiotem badań naukowych.

W żadnym z cytowanych badań nie zaleca się odstawienia dziecka od piersi w momencie pojawienia się zębów. Wręcz przeciwnie, podkreśla się znaczenie karmienia piersią i mlekiem kobiecym – zgodnie z aktualnymi zaleceniami dla zdrowia dziecka i matki. Odstawienie półrocznego dziecka od piersi po to, aby chronić zęby, jest nieuzasadnione, ponieważ mleka modyfikowane mają znacznie większy potencjał próchnicotwórczy niż mleko kobiece. Autorzy żadnego z cytowanych badań nie zalecają skrócenia czasu karmienia ze względu na profilaktykę próchnicy.

Kluczowe znaczenie w poprawie istniejącego stanu rzeczy ma profilaktyka. Należy:

• zachęcać matki do karmienia piersią

• wyjaśniać rodzicom korzyści i zasady prawidłowej higieny jamy ustnej dziecka już od okresu niemowlęcego

• zdecydowanie zalecać ograniczenie zawartości cukrów prostych w diecie (Światowa Organizacja Zdrowia [WHO] odradza dodawanie soli i cukru do posiłków w pierwszych 2 latach życia), także poprzez zaspokajanie pragnienia wodą, a nie słodkimi napojami

• apelować do producentów żywności o niedodawanie cukrów do żywności, choć niestety tendencja jest zupełnie odwrotna – nawet niektóre suplementy diety (np. witaminy, probiotyki itp.) są produkowane w postaci słodkich żelków, czekoladek czy syropów, ponieważ dzieci preferują słodki smak

• zachęcać rodziców do pierwsze wizyty u stomatologa już w drugim półroczu życia, a w razie potrzeby zastosować zabiegi profilaktyczne

• uświadomić rodzicom, że oni także powinni zadbać o stan swojego uzębienia

• czyścić zęby dziecka pastą z fluorem (p. pyt. Od kiedy stosować pastę z fluorem?).

Piśmiennictwo

1. Bębenek D., Nehring M. (oprac.): Stanowisko Centrum Nauki o Laktacji w sprawie karmienia piersią i mlekiem kobiecym w kontekście profilaktyki próchnicy wczesnodziecięcej. www.kobiety.med.pl/cnol/images/cnol/Publikacje/Prochnica.pdf
2. Tham R., Bowatte G., Dharmage S. i wsp.: Breastfeeding and the risk of dental caries: a systematic review and meta-analysis. Acta Paediatr. 2015; 104 (467): 62–84
3. Chaffee B., Feldens C., Vítolo M.: Association of long-duration breastfeeding and dental caries estimated with marginal structural models. Ann. Epidemiol., 2014; 24 (6): 448–454
4. Bowen W., Lawrence R.: Comparison of the cariogenicity of cola, honey, cow milk, human milk, and sucrose. Pediatrics, 2005; 116: 921–916
5. Feldens C., Giugliani E., Vigo Á., Vítolo M.: Early feeding practices and severe early childhood caries in four-year-old children from southern Brazil: A birth co-hort study. Caries Res., 2010; 44 (5): 445-452. Healthy diet. WHO, Fact sheet N°394, Updated September 2015; www.who.int
6. Healthy diet. WHO, Fact sheet N°394, Updated September 2015. www.who.int/mediacentre/factsheets/fs394/en/
7. Köhler B., Andréen I.: Influence of caries-preventive measures in mothers on cariogenic bacteria and caries experience in their children. Archives of Oral Biology, 1994; 39 (10): 907–911
8. Olczak-Kowalczyk D., Jackowska T., Czerwionka-Szaflarska M. i wsp.: Stanowisko polskich ekspertów dotyczące zasad żywienia dzieci i młodzieży w aspekcie zapobiegania chorobie próchnicowej. Nowa Stomatol., 2015; 20 (2): 81–91; www.mp.pl/pediatria
9. Olczak-Kowalczyk D.: Monitorowanie stanu zdrowia jamy ustnej populacji polskiej w latach 2013–2015; Ocena stanu zdrowia jamy ustnej i jego uwarunkowań w populacji polskiej w wieku 3, 10 i 15 lat w 2015 roku. Oficyna Wydawnicza Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Warszawa 2016
10. Peres R., Coppi L., Volpato M. i wsp.: Cariogenic potential of cows’, human and infant formula milks and effect of fluoride supplementation. Br. J. Nutr., 2009; 101: 376–382.
11. Policy on Dietary Recommendations for Infants, Children, and Adolescents, AAPD, 2012; www.aapd.org
12. Raport o stanie karmienia piersią w Polsce 2015; www.kobiety.med.pl
13. Szajewska H., Horvath A., Rybak A. i wsp.: Karmienie piersią. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne/Pediatria 2016; 13: 9–24
14. Szczepańska J., Daszkowska M., Hilt A. i wsp.: Zalecenia higieniczne w obrębie jamy ustnej dla dzieci i młodzieży. Nowa Stomatol., 2015; 3: 125–130