Czy lekarz ma prawny obowiązek powiadomienia rodziców lub organy ścigania w przypadku rozpoznania zakażenia przenoszonego drogą kontaktu seksualnego u ich nastoletniego dziecka?

W każdym przypadku rozpoznania u małoletniego zakażenia przenoszonego drogą kontaktów seksualnych (tak jak innej choroby) na lekarzu spoczywa obowiązek poinformowania o tym fakcie jego przedstawiciela ustawowego, niezależnie od wieku i woli pacjenta. Wynika to z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 roku o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, a jest skutkiem braku lub ograniczonej zdolności do czynności prawnych małoletniego. Zakres informacji obejmuje opis stanu zdrowia pacjenta, rozpoznanie, proponowane oraz możliwe metody diagnostyczne i lecznicze, dające się przewidzieć następstwa ich zastosowania albo zaniechania, wyniki leczenia oraz rokowanie. Brak realizacji powyższego prawa może rodzić odpowiedzialność cywilną i zawodową.

Stwierdzenie u małoletniego zakażenia przenoszonego drogą kontaktów seksualnych może być dowodem wykorzystywania seksualnego. Rozważając złożenie zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, należy wziąć pod uwagę:

• rodzaj stwierdzonego zakażenia (p. niżej)

• prawdopodobieństwo właściwego rozpoznania – aby uniknąć nieuzasadnionego zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, należy uwzględnić m.in. wiarygodność (w tym swoistość) metody diagnostycznej, którą zastosowano

• wiek pacjenta

• okoliczności zakażenia

• skutki zakażenia.

Zakażenia przenoszone drogą kontaktów seksualnych można podzielić na 2 grupy:

1. zakażenia, które mogą być przenoszone drogą kontaktów seksualnych, ale również innymi drogami – m.in. mięczak zakaźny okolicy narządów płciowych lub odbytu (u małych dzieci zakażenie przenosi się najczęściej drogą kontaktu bezpośredniego, innego niż seksualny), kłykciny kończyste (do 5. rż. zwykle spowodowane są zakażeniem nabytym od matki), opryszczka pospolita okolicy jamy ustnej, narządów płciowych i odbytu (możliwa autoinokulacja), zakażenia wirusami zapalenia wątroby typu B lub C (możliwe zakażenie wertykalne lub po ekspozycji na krew osoby zakażonej). Interpretacja drogi zakażenia w tych przypadkach wymaga zwykle dodatkowych informacji (np. danych z wywiadu ginekologiczno-położniczego matki dziecka, dokładnego wywiadu odnośnie do wcześniejszego występowania podobnych objawów, kontaktu z osobą zakażoną, ekspozycji na materiał zakaźny itp.) i badania przedmiotowego dziecka

2. zakażenia typowo przenoszone drogą kontaktów seksualnych (o ile wykluczono zakażenie odmatczyne) – rzeżączka, kiła, HIV, chlamydioza, rzęsistkowica.

Jeśli lekarz ustali, że do zakażenia z co najmniej dużym prawdopodobieństwem doszło w wyniku kontaktu seksualnego, jego dalsze działanie będzie zależeć od wieku pacjenta. Zgodnie z art. 200 Kodeksu karnego (k.k.)^a obcowanie płciowe z małoletnim <15. roku życia, podobnie jak dokonanie innej czynności seksualnej (obejmującej czynność seksualną niebędącą obcowaniem płciowym, np. intymne całowanie, dotykanie), stanowi czyn zabroniony. Co więcej, zgodnie z art. 240 k.k.^b w przypadku podejrzenia popełnienia przestępstwa z art. 200 k.k. istnieje prawny (bezwzględny, zagrożony karą pozbawienia wolności przy braku jego realizacji) obowiązek denuncjacji, czyli zawiadomienia prokuratura lub policji. W takim przypadku zgoda małoletniego na podejmowane czynności seksualne nie jest prawnie skuteczna i nie zwalania sprawcy z odpowiedzialności.

Ustalenie, w jakich okolicznościach doszło do przeniesienia zakażenia, w tym, czy kontakt seksualny z osobą źródłową był dobrowolny czy wymuszony, będzie odgrywać rolę w przypadku małoletniego między 15. a 18. rokiem życia. W takiej sytuacji obowiązek prawny denuncjacji będzie dotyczył zgwałcenia wobec zstępnego, przysposobionego, brata lub siostry, wspólnie z innym sprawcą, działania ze szczególnym okrucieństwem (art. 197 § 3 i 4)^c, seksualnego wykorzystania niepoczytalności lub bezradności (art. 198)^d, spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 156). Obowiązek o charakterze prawnym jest w tym przypadku nadrzędny do konieczności zachowania tajemnicy medycznej. W przypadku podejrzenia popełnienia innego niż ww. przestępstwa ściganego z urzędu nie będzie obowiązku prawnego, a jedynie obowiązek społeczny zawiadomienia prokuratora lub policji.

Dodatkowo należy zwrócić uwagę, że samo zakażenie innej osoby może stanowić uszczerbek na zdrowiu, zwykle lekki lub średni (at. 157 k.k.), wyjątkowo ciężki. W przypadku ciężkiego uszczerbku na zdrowiu występuje prawny obowiązek denuncjacji, w przypadku uszczerbku średniego – obowiązek społeczny, a jeśli dojdzie do powstania uszczerbku lekkiego obowiązku takiego nie ma (ściganie odbywa się bowiem z oskarżenia prywatnego, chyba że pokrzywdzonym jest osoba najbliższa zamieszkująca wspólnie ze sprawcą).

^a Art. 200. § 1. Kto obcuje płciowo z małoletnim poniżej lat 15 lub dopuszcza się wobec takiej osoby innej czynności seksualnej lub doprowadza ją do poddania się takim czynnościom, albo do ich wykonania, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
^b Art. 240. § 1. Kto, mając wiarygodną wiadomość o karalnym przygotowaniu albo usiłowaniu lub dokonaniu czynu zabronionego określonego w art. 118, art. 118a, art. 120–124, art. 127, art. 128, art. 130, art. 134, art. 140, art. 148, art. 156, art. 163, art. 166, art. 189, art. 197 § 3 lub 4, art. 198, art. 200, art. 252 lub przestępstwa o charakterze terrorystycznym, nie zawiadamia niezwłocznie organu powołanego do ścigania przestępstw, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
^c Art. 197. § 1. Kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza inną osobę do obcowania płciowego, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
§ 2. Jeżeli sprawca, w sposób określony w § 1, doprowadza inną osobę do poddania się innej czynności seksualnej albo wykonania takiej czynności, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 3. Jeżeli sprawca dopuszcza się zgwałcenia: 1) wspólnie z inną osobą, 2) wobec małoletniego poniżej lat 15, 3) wobec wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.
^d Art. 198. Kto, wykorzystując bezradność innej osoby lub wynikający z upośledzenia umysłowego lub choroby psychicznej brak zdolności tej osoby do rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem, doprowadza ją do obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej, albo do wykonania takiej czynności, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Piśmiennictwo

1. Popławska A., Murgrabia T.: Obowiązek denuncjacji przez lekarza pediatrę po nowelizacji Kodeksu karnego. Prawo i dokumentacja, 2018; 19
2. Haberko J.: Udzielanie informacji o stanie zdrowia dziecka a poszanowanie prawa do samostanowienia i prywatności małoletniego pacjenta. Białostockie Studia Prawnicze, 2020; 25 (nr 2)
3. Dz. U. 2017 poz. 2204: OBWIESZCZENIE MARSZAŁKA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 30 października 2017 r.
4. Plebanek E.: Zachowanie a ujawnianie tajemnicy lekarskiej i pielęgniarskiej – kolizja obowiązków oraz próba jej rozwiązania. Palestra, 6/2020
5. Kubiak R.: Prawny lekarski obowiązek zawiadomienia o ujawnionym czynie zabronionym po nowelizacji Kodeksu karnego. Med. Prakt., 2017; 11: 117–123
6. Matkowska-Kocjan A., Rorat M., Dawiec M. i wsp.: Postępowanie po ekspozycjach seksualnych dzieci i młodzieży. W: Zasady opieki nad osobami zakażonymi HIV, 2021: 49–52
7. Wolska E., Rorat M.: Weryfikacja wykorzystania seksualnego dzieci. Medycyna sądowa, T. 3. Grzegorz Teresiński (red.), PZWL, Warszawa 2021