Jakie leki przeciwbólowe zastosować u dziecka z ostrym bólem brzucha o znacznym nasileniu?

Pytanie nadesłane do Redakcji

Jakie leki przeciwbólowe zastosować u dziecka z ostrym bólem brzucha o znacznym nasileniu? Czy rzeczywiście należy unikać podawania leków do czasu stwierdzenia jego przyczyny? Co to jest efekt pułapowy?

Odpowiedź

W fizjopatologii ból ma kluczowe znaczenie dla rozpoznania i umiejscowienia procesu chorobowego. Charakter bólu oraz współistniejące objawy ukierunkowują dalszą diagnostykę. W odległej przeszłości, kiedy jedynym narzędziem diagnostycznym były ręce i wiedza lekarza, utrzymywanie się bólu, jego charakter i zmienność w czasie, a także na przykład powolne lokalizowanie się w jednej okolicy oraz reakcja na stosowane (lub nie) środki przeciwbólowe, należały do bardzo ważnych predykatorów klinicznych. Obecnie utrzymujący się dłużej ból traci na znaczeniu wobec powszechnie dostępnych metod diagnostycznych, umożliwiających wykluczenie większości ostrych stanów chorobowych w obrębie jamy brzusznej. Nieleczenie ostrego bólu u dziecka jest więc anachroniczne i może być dla niego szkodliwe. Narastanie bólu i spowodowane przez cały ciąg zdarzeń zaburzenie homeostazy organizmu, a zwłaszcza dysfunkcja układu autonomicznego, w skrajnych przypadkach mogą prowadzić do wystąpienia wstrząsu bólowego i gwałtownego pogorszenia stanu chorego.

Wśród czynników znacząco modyfikujących odczuwanie bólu wyróżnia się wcześniejsze doświadczenia bólowe oraz przebieg procesu uczenia się bólu (dzieci i młodzież chore przewlekle mają niższy próg odczuwania bólu niż dzieci zdrowe), dlatego właściwe postępowanie przeciwbólowe nawet w przypadku ostrego bólu o niewyjaśnionej przyczynie (np. ostrego bólu brzucha od momentu jego pojawienia się) ma kluczowe znaczenie dla aktualnej sytuacji klinicznej i może negatywnie kształtować rozwój dziecka w przyszłości.

W leczeniu ostrego bólu brzucha stosuje się takie same leki i dawki jak w leczeniu bólu o innym charakterze. Według zaleceń (2012) Światowej Organizacji Zdrowia, do podstawowych leków należy paracetamol i ibuprofen, a w przypadku ich nieskuteczności – morfina lub inne silnie działające opioidy. Należy podkreślić, że wszystkie niesteroidowe leki przeciwzapalne oraz nieopioidowe leki przeciwbólowe mają dawkę graniczną (tzw. efekt pułapowy), określaną także jako maksymalną, po której przekroczeniu nie zwiększa się efekt analgetyczny, a pojawia się efekt toksyczny. W oczywisty sposób ograniczenie to nie dotyczy przeciwbólowych leków opioidowych, z wyłączeniem częściowych agonistów receptorów opioidowych, które także mają efekt pułapowy (np. buprenorfina).

Piśmiennictwo

1. Albrecht P., Kotowska M.: Nawracające bóle brzucha u dzieci – co z nimi począć? Pediatria po Dyplomie, 2013; 17 (1): 38–46
2. Hyman P.E., Milla P.J., Benninga M.A. i wsp.: Childhood functional gastrointestinal disorders: neonate/toddler. Gastroenterology, 2006; 130: 1519–1526
3. Iwańczak F.: Trudności diagnostyczne w dolegliwościach brzusznych u dzieci. Przegląd Lekarski, 2007; 64 (supl. 3): 48–52
4. Karwacki M.W.: Leczenie bólu przewlekłego u dzieci: zmiana zaleceń WHO z 2012 roku. Med. Prakt. Pediatr., 6/2014: 85–89
5. Rasquin A., Di Lorenzo C., Forbes D. i wsp.: Childhood functional gastrointestinal disorders: child/adolescent. Gastroenterology, 2006; 130: 1527–1537