Które produkty żywnościowe mają najbardziej niekorzystny wpływ na zęby?

Pytanie nadesłane do Redakcji

Które produkty żywnościowe mają najbardziej niekorzystny wpływ na zęby? Na jakie praktyki żywieniowe zwrócić uwagę rodzicom dzieci, które prawidłowo myją zęby, chodzą do stomatologa, a mimo to mają problem z próchnicą?

Odpowiedź

Rola czynnika żywieniowego w etiopatogenezie choroby próchnicowej jest powszechnie znana. Wiadomo, że węglowodany ulegające fermentacji stanowią niezbędny substrat dla metabolizmu bakterii. Produkty ich przemian powodują gwałtowne zakwaszenie środowiska jamy ustnej i demineralizację szkliwa. Częste spożywanie węglowodanów wydłuża czas utrzymywania się kwaśnego pH. Znacznie bardziej kariogenne są produkty zawierające zarówno sacharozę jak i jednocześnie skrobię (np. słodka bułka) niż zawierające tylko sacharozę, oraz produkty zawierające cukry o odczynie kwaśnym (np. słodzone napoje gazowane lub soki owocowe). Natomiast pokarmy o kleistej konsystencji długo zalegają na powierzchni zęba. Częste spożywanie pokarmów zawierających cukry, zwłaszcza miękkich i kleistych, w tym bezpośrednio przed snem, sprzyja demineralizacji szkliwa. Spożywanie produktów zawierających cukier podczas głównego posiłku jest mniej szkodliwe niż pomiędzy posiłkami. Należy ograniczyć liczbę przekąsek, zachowując dłuższe przerwy między posiłkami.

Wskazane jest spożywanie:

• produktów zawierających błonnik (surowych warzyw oraz owoców, ziaren zbóż i produktów pełnoziarnistych; błonnik ułatwia usuwanie resztek pokarmowych, hamuje wchłanianie glukozy)

• nabiału (mleko, ser, jogurt naturalny) bogatego w wapń i fosfor niezbędny do remineralizacji oraz lipidy tworzące na powierzchni zębów powłokę chroniącą przed działaniem kwasów, a także stymulującą wydzielanie śliny; pH śliny staje się bardziej zasadowe po spożyciu żółtego sera

• produktów bogatych w białko (mięso, drób, ryby, jaja), które są źródłem fosforu oraz zawierających białka bogate w argininę (nasiona słonecznika, dyni, kabaczek, orzechy, kokos, fasola, soja, arbuz i tuńczyk), które szybko zwiększają pH jamy ustnej

• ksylitolu, który jest mniej kaloryczny niż sacharoza (odpowiednio 2,4 kcal/g i 4 kcal/g) i nie jest metabolizowany przez bakterie kariogenne. Jest dodawany do wielu produktów żywnościowych, gum do żucia, syropów, tabletek do ssania, środków profilaktycznych (płukanek, past do zębów).

Starszym dzieciom można zalecać żucie bezcukrowych gum (zwłaszcza z ksylitolem). Korzystne działanie mają również kakao i herbata (inna niż owocowa).

Do produktów których należy unikać należą: napoje słodzone (również herbata, napoje gazowane, napoje owocowe, energetyczne), produkty kleiste i retencyjne (np. rodzynki, musli, chipsy, miód, słodycze), pokarmy kwaśne (owoce cytrusowe), produkty słodzone i kwaśne (lody, koktajle mleczne, jogurty owocowe, dżemy). Spożywanie soków owocowych i napojów słodzonych sprzyja próchnicy. Dzieci w wieku 1–6 lat nie powinny pić więcej niż 200 ml soku dziennie, a w wieku 7–18 lat – 240–360 ml. Należy unikać picia soków przed snem i w nocy oraz spożywania kwaśnych warzyw i owoców między posiłkami.

Piśmiennictwo

1. Olczak-Kowalczyk D., Jackowska T., Czerwionka-Szaflarska M. i wsp.: Stanowisko polskich ekspertów dotyczące zasad żywienia dzieci i młodzieży w aspekcie zapobiegania chorobie próchnicowej. Nowa Stomatol., 2015; 20 (2): 81–91
2. Aires C.P., Tabchoury C.P., Del BelCury A.A. i wsp.: Effect of sucrose concentration on dental biofilm formed in situ and on enamel demineralization. Caries Res., 2006; 40: 28–32
3. Sohn W., Burt B.A., Sowers M.R.: Carbonated soft drinks and dental caries in the primary dentition. J. Dent. Res., 2006; 85 (3): 262–266
4. Castillo J.L., Milgrom P., Coldwell S.E. i wsp.: Children`s acceptance of milk with xylitol or sorbitiol for dental caries prevention. BMC Oral Health, 2005; 5: 6 
5. Nayak P.A., Nayak U.A., Khandelwal V.: The effect of xylitol on dental caries and oral flora. Clin. Cosm. Investig. Dent., 2014; 6: 89–94
6. Guideline on xylitol use in caries prevention. AAPD guideline. Reference mannual, 2014; 36 (6): 175–178
7. Olczak-Kowalczyk D., Kowalczyk W.: Odżywianie a zdrowie jamy ustnej dzieci. Magazyn Stomatol., 2010; 6: 48–56
8. Kostecka M.: Prawidłowe żywienie dzieci w wieku wczesnoszkolnym jako niezbędny element profilaktyki chorób cywilizacyjnych. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2014; 20 (2): 208–213
9. Zasady zdrowego odżywiania dla dzieci i młodzieży opracowane i zatwierdzone przez Narodowy Instytut Żywności i Żywienia, we współpracy z Ministerstwem Zdrowia, 2010
10. Szajewska H., Socha P., Horvath A. i wsp.: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne/Pediatria, 2014; 11: 321–338
11. Policy on Dietary Recommendations for Infants, Children, and Adolescents, AAPD, 2012. http://www.aapd.org/media/Policies_Guidelines/P_DietaryRec.pdf
12. Moynihan P.: The role of diet and nutrition in the etiology and prevention of oral diseases. Bull. World Health Organ., 2005; 83 (9): 694–699
13. Tkaczuk M., Wiercioch-Klin B., Szymańska J.: Dobowa analiza żywienia dzieci z uwzględnieniem kariogenności stosowanych produktów spożywczych. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2012; 18 (4): 448–452
14. Shenkin J.D., Heller K.E., Warren J.J., Marshall T.A.: Soft drink consumption and caries risk in children and adolescents. Gen. Dent., 2003; 51 (1): 30–36
15. American Academy of Family Physicians: Giving Your Child the Best Nutrition. Am. Fam. Physician, 2006; 74 (9): 1533–1534
16. The Use and Misuse of Fruit Juice in Pediatrics. American Academy of Pediatrics Committee on Nutrition. Pediatrics, 2001; 107: 1210–1213