Jakie są kryteria rozpoznawania zapalenia oskrzeli? Czy każde zapalenie oskrzeli wymaga stosowania antybiotyku?

Rozpoznanie zapalenia oskrzeli jest rozpoznaniem klinicznym. U większości pacjentów choroba rozwija się w następstwie wirusowej infekcji górnych dróg oddechowych, która trwa 3–4 dni i przebiega ze stanem podgorączkowym lub gorączką oraz objawami rozbicia. Główny objaw stanowi kaszel, początkowo suchy i nieproduktywny, który po kilku dniach staje się wilgotny. Dzieci starsze odkrztuszają plwocinę. W badaniu przedmiotowym oprócz objawów nieżytu górnych dróg oddechowych stwierdza się zaostrzenie szmeru pęcherzykowego, rzężenia, a w przypadku obturacji także świsty i furczenia. U większości dzieci objawy ustępują w ciągu 2, najdłużej 4 tygodni. Czasem ponownie pojawia się kaszel suchy, wskazujący na nadreaktywność oskrzeli, który może się utrzymywać przez 6–8 tygodni.

Najczęstszą przyczyną zapalenia oskrzeli są zakażenia wirusowe, dlatego na ogół nie ma potrzeby leczenia antybiotykiem. Rzadziej przyczyną są zakażenia bakteryjne, a wśród nich przede wszystkim Streptococcus pneumoniae, Staphylococcus aureus, Haemophilus influenzae, Mycoplasma pneumoniae i Chlamydophila pneumoniae. Wyhodowanie bakterii z plwociny lub zmiana zabarwienia plwociny nie zawsze oznaczają istotne klinicznie zakażenie bakteryjne. Leczenie antybiotykiem należy rozważyć w przypadku braku poprawy po 14 dniach, a wcześniej tylko w przypadku wystąpienia powikłań.

W ostatnich latach autorzy z Australii i Wielkiej Brytanii zwrócili uwagę na występowanie u niektórych dzieci przewlekającego się stanu zapalnego oskrzeli (protracted bronchitis lub persistent bacterial bronchitis – PBB), który charakteryzuje się obecnością produktywnego kaszlu o nieustalonej etiologii utrzymującego się przez >4 tygodnie (p. Med. Prakt. Pediatr. 5/2013, s. 53–63 – przyp. red.). Objawy ustępują po antybiotykoterapii (w jedynym badaniu z randomizacją wykazano skuteczność amoksycyliny z klawulanianem; p. Med. Prakt. Pediatr. 6/2012, s. 60–63 – przyp. red.), natomiast nieleczona choroba prowadzi do zniszczenia oskrzeli i powstania rozstrzeni. W patogenezie PBB uczestniczy kolonizacja dróg oddechowych przez bakterie chorobotwórcze, najczęściej H. influenzae, S. pneumoniae, M. catarrhalis, niekiedy wtórna do stanów chorobowych, w których dochodzi do upośledzenia efektywnego oczyszczania dróg oddechowych, takich jak choroby nerwowo-mięśniowe, zespoły aspiracji z towarzyszącym uszkodzeniem błony śluzowej, wiotkość drzewa oskrzelowego, czy astma oskrzelowa. Czynnikiem predysponującym mogą być również nawracające ZDDO o etiologii wirusowej, które prowadzą do uszkodzenia struktury i funkcji rzęsek nabłonka dróg oddechowych. Przewlekłej kolonizacji towarzyszy proces zapalny z przewagą neutrofili. U niektórych pacjentów choroba jest mylnie rozpoznawana jako astma oskrzelowa, mimo braku poprawy po zastosowaniu leczenia przeciwzapalnego i bronchodylatacyjnego. Niekiedy astma, szczególnie źle kontrolowana,  może współistnieć z PBB. Leczeniem z wyboru jest antybiotykoterapia stosowana minimum przez 10–14 dni oraz rehabilitacja oddechowa w celu ułatwienia ewakuacji wydzieliny z dróg oddechowych. W przypadku nawracających epizodów PBB konieczne jest przeprowadzenie diagnostyki różnicowej w celu wykluczenia mukowiscydozy, zespołu dyskinezy rzęsek, epizodów aspiracji, rozstrzeni oskrzeli i niedoborów odporności. (marzec 2014 aktualizacja) 

Piśmiennictwo

1. Hryniewicz W., Ozorowski T., Radzikowski A. i wsp.: Rekomendacje postępowania w pozaszpitalnych zakażeniach układu oddechowego 2010. Narodowy Program Ochrony Antybiotyków. Warszawa, Narodowy Instytut Leków, 2010
2. Chang A.B., Redding G.J., Everard M.L. Chronic wet cough: Protracted bronchitis, chronic suppurative lung disease and bronchiectasis. Pediatr. Pulmonol., 2008; 43: 519–531
3. Craven V., Everard M.L.: Protracted bacterial bronchitis: reinventing an old disease. Arch. Dis. Child., 2013; 98: 72–76