Czy oznaczanie stężenia tlenku azotu jest przydatne w diagnostyce zapalnych chorób układu oddechowego?

Oznaczanie stężenia NO w powietrzu wydychanym – FENO należy do nieinwazyjnych metod oceny zapalenia w drogach oddechowych. NO powstaje w wyniku działania syntaz NO, w tym indukowalnej syntazy NO, której aktywność zależy od wpływu prozapalnych cytokin. Przydatność oznaczania FENO w diagnostyce i monitorowaniu chorób układu oddechowego oceniono w wielu badaniach, przy czym najwięcej z nich dotyczy astmy. U chorych na astmę i alergie nieleczonych GKS wziewnymi wykazano istotnie większe stężenia FENO w porównaniu z osobami bez atopii, ale nie jest to objaw swoisty dla astmy. Stężenie FENO koreluje z nasileniem zapalenia eozynofilowego w drogach oddechowych, dlatego wykonywanie pomiarów może być przydatne w monitorowaniu aktywności zapalenia i modyfikacji leczenia. Jednak na podstawie przeglądu badań, w których pomiar FENO uwzględniono w ocenie chorych, stwierdzono, że korzyść z tych badań jest umiarkowana i nie ma wystarczających podstaw do ich rutynowego stosowania. Co więcej w przypadku uwzględniania wartości FENO w ustalaniu optymalnego leczenia istnieje ryzyko stosowania większych dawek GKS wziewnych, bez wpływu na stopień kontroli astmy. Monitorowanie FENO ma prawdopodobnie większe znaczenie u chorych na astmę o ciężkim przebiegu. Pomiary stężenia FENO wykazują dużą zmienność. W praktyce należy ustalić optymalną wartość dla każdego chorego, czyli wartość stwierdzaną w okresie klinicznej kontroli objawów. Na wynik pomiaru istotnie wpływa wiele czynników, przede wszystkim alergia, ekspozycja na alergeny, ekspozycja na palenie papierosów, dieta oraz zakażenia.

Wśród innych chorób, poza astmą, w których pomiar stężenia NO przwdopodobnie ma istotne znaczenie diagnostyczne, wymienia się przede wszystkim pierwotną dyskinezę rzęsek. U chorych z tym rozpoznaniem stężenie NO, zwłaszcza w nosie, jest małe, a jego ocena może mieć znaczenie jako badanie przesiewowe.

U chorych na mukowiscydozę stwierdzono małe wartości FENO, co może mieć związek ze zmniejszoną aktywnością syntaz NO i/lub utrudnioną dyfuzją NO. Przydatność powtarzanych pomiarów w monitorowaniu aktywności zapalenia w tej grupie chorych nie została jednak potwierdzona i wymaga dalszych badań.

Stężenie NO oznaczano także u chorych na choroby śródmiąższowe, POChP, nadciśnienie płucne i po transplantacji płuc. W chorobach śródmiąższowych znaczenie diagnostyczne mają pomiary stężenia NO na poziomie pęcherzyków płucnych. W POChP sugeruje się, że pomiar FENO może być przydatny w monitorowaniu zapalenia, a przede wszystkim przewidywania odpowiedzi na leczenie GKS, jednak dostępne badania nie pozwalają na wyciągnięcie jednoznacznych wniosków. W pojedynczych badaniach wykazano korelację FENO ze stopniem nadciśnienia płucnego i przydatność pomiarów w monitorowaniu powikłań po przeszczepieniu płuc. (2013, 2014) 

Piśmiennictwo

1. Abba A.A.: Exhaled nitric oxide in diagnosis and management of respiratory diseases. Ann. Thorac. Med., 2009; 4: 173–181
2. Barnes P.J., Dweik R.A., Gelb A.F. i wsp.: Exhaled nitric oxide in pulmonary diseases: a comprehensive review. Chest, 2010; 138: 682–692
3. Petsky H.L., Cates C.J., Li A. i wsp.: Tailored interventions based on exhaled nitric oxide versus clinical symptoms for asthma in children and adults. Cochrane Database Syst. Rev., 2009; (4): CD006340
4. Bush A., Eber E.: The value of FeNO measurement in asthma management: the motion for Yes, it’s NO – or, the wrong end of the Stick. Paediatr. Respir. Rev., 2008; 9: 127–131
5. Rubin B.K.: Editorial overview: The value of FeNO measurement in asthma management. Fire sticks and burning bushes – maybe NO, but perhaps yes. Paediatr. Respir. Rev., 2008; 9: 132–133
6. Smith A.D., Cowan J.O., Taylor R.: Exhaled nitric oxide levels in asthma: Personal best versus reference values. J. Allergy Clin. Immunol., 2009; 124: 714–718
7. Marthin J.K., Nielsen K.G.: Choice of nasal nitric oxide technique as first-line test for primary ciliary dyskinesia. Eur. Respir. J., 2 011; 37: 559–565