Czy w objawowym leczeniu nieżytu nosa większą skuteczność wykazuje fizjologiczny (izotoniczny) roztwór chlorku sodu, czy roztwory hipertoniczne? Czym należy się kierować, wybierając konkretny preparat?

Płukanie nosa jest zalecane jako uzupełnienie leczenia nieżytu nosa o różnej etiologii (choroba przeziębieniowa, ANN, ostre i przewlekłe rhinosinusitis, PLNN). Roztwory chlorku sodu o różnym stężeniu (izotoniczne, hipertoniczne zwykle do 3,5%, roztwory wody morskiej, także wzbogaconej w mikroelementy) można wprowadzać do jam nosa przez zasysanie płynu z dłoni, za pomocą „dzbanuszków”, pompek i irygatorów lub w postaci aerozolu albo nebulizacji.

Roztwory chlorku sodu stosowane w nieżycie nosa zmniejszają nasilenie dolegliwości i objawów. Roztwory hipertoniczne skuteczniej poprawiają transport śluzowo-rzęskowy (oceniany za pomocą testu sacharynowego), kluczowy w leczeniu stanu zapalnego u chorych z przewlekłym rhinosinusitis. Podobnie działają hipertoniczne roztwory soli morskiej. Natomiast roztwory izotoniczne przynoszą większą korzyść u chorych z ANN oraz ostrym zapaleniem błony śluzowej nosa i zatok. Dodatkowo roztwory fizjologiczne istotnie poprawiają drożność nosa, podczas gdy roztwory hipertoniczne nie wykazują takiego działania. Roztwory hipertonicznie istotnie częściej wywołują pieczenie i podrażnienie błony śluzowej nosa, dlatego nie zaleca się ich stosowania u małych dzieci.

Według przeglądu Cochrane z 2015 roku płukanie nosa roztworami soli w ostrych infekcjach górnych dróg oddechowych, także jako dodatkowe postępowanie w typowym leczeniu, zmniejsza nasilenie objawów choroby. Europejskie wytyczne na temat zapalenia zatok przynosowych i polipów nosa (EPOS) z 2020 roku zalecają płukanie jam nosa roztworem fizjologicznym soli – głównie u dzieci w chorobie przeziębieniowej – ze względu na łagodzenie objawów ostrej infekcji. Wytyczne te wskazują także na korzystny efekt płukania nosa dużymi objętościami fizjologicznego roztworu soli u dorosłych z ostrym powirusowym zapaleniem zatok przynosowych. Ze względu na bardzo niską jakość dowodów naukowych nie sformułowano jednoznacznych zaleceń co do celowości płukania nosa w ostrym bakteryjnym zapaleniu zatok u dorosłych i dzieci.

W przewlekłym zapaleniu błony śluzowej nosa i zatok przynosowych zarówno u dzieci, jak i u dorosłych rekomendacje EPOS 2020 zalecają płukanie nosa izotonicznym (fizjologicznym) roztworem soli, także z dodatkiem ksylitolu, hialuronianu sodu lub ksyloglukanu, oraz płukanie jam nosa mleczanem Ringera. Nie potwierdzono korzyści z używania dodatków do roztworów, takich jak szampon dla niemowląt lub dekspantenol, ani ze stosowania roztworów o wyższej temperaturze lub z większymi stężeniami soli.

Przegląd Cochrane z 2018 roku oceniający efekty płukania nosa roztworem soli u 747 chorych (260 dzieci i 487 dorosłych) z ANN wskazuje na zmniejszenia nasilenia objawów ANN przy stosowaniu takiego postępowania do 3 miesięcy. Nie obserwowano działań niepożądanych. Przegląd nie obejmował porównania różnych stężeń soli i objętości stosowanych roztworów.

Przegląd systematyczny z 2020 roku (Wang i wsp.) wskazuje na znaczącą poprawę w zakresie objawów miejscowych u dzieci i dorosłych z ANN, stosujących płukanie roztworami soli przez 2–12 tygodni. U dorosłych skuteczność płukania roztworem soli wraz ze stosowaniem donosowych GKS była większa niż samo leczenie GKS, płukanie jam nosowych jest więc polecanym leczeniem uzupełniającym. Może być także rekomendowane jako bezpieczna i skuteczna alternatywa dla dzieci i kobiet w ciąży. Dodatkowo roztwory hipertoniczne (2–3%) były u dzieci bardziej skuteczne, chociaż wywoływały nieliczne miejscowe działania niepożądane. Płukanie nosa roztworami hipertonicznymi soli (1,25–3%) 2–3 razy dziennie przez 3–6 tygodni u dzieci z ANN zapewnia istotne złagodzenie objawów ze strony nosa oraz zmniejszenie potrzeby stosowania leków przeciwhistaminowych, wywołując średnio nasilone działania niepożądane.

Piśmiennictwo

1. Ural A., Oktemer T.K., Kizil Y. i wsp.: Impact of isotonic and hypertonic saline solutions on mucociliary activity in various nasal pathologies: clinical study. J. Laryngol. Otol., 2009; 123: 517–521
2. Dunn J.D., Dion G.R., McMains K.C.: Efficacy of nasal irrigations and nebulisations for nasal symptoms relief. Curr. Opin. Otolaryngol. Head Neck Surg., 2013; 21 (3): 248–251
3. Fokkens W.J., Lund V.J., Hopkins C. i wsp.: Executive summary of EPOS 2020 including integrated care pathways. Rhinology, 2020; 58 (2): 82–11Head K., Snidvongs K., Glew S. i wsp.: Saline irrigation for allergic rhinitis (Review). Cochrane Database Syst. Rev. 2018; 6: CD012597
4. Wang Y., Jin L., Liu S.X. i wsp.: Role of nasal saline irrigation in the tratment of allergic rhinitis in children and adults: a systematic analysis. Allergol. Immunopathol. (Madr.), 2020; 48: 360–367
5. Li C.L., Lin H.C., Lin C.Y. i wsp.: Effectiveness of hypertonic saline nasal irrigation for alleviating allergic rhinitis in children: a systematic review and meta-analysis. J. Clin. Med., 2019; 8: 64–73