medycyna praktyczna dla lekarzy
medycyna praktyczna dla lekarzy
W ciągu ostatnich 40 lat częstość występowania otyłości wśród dzieci wzrosła dziesięciokrotnie. Do głównych przyczyn otyłości u dzieci należą spożywanie przetworzonej, wysokokalorycznej żywności i niedobór wysiłku fizycznego – pozostawanie w pozycji siedzącej przez większość dnia i brak aktywności fizycznej. Gdy spożycie kalorii jest wyższe niż ich zużycie, ten nadmiar jest magazynowany w organizmie w postaci tłuszczu i rozwija się otyłość. Aktywność fizyczna poza licznymi korzyściami zdrowotnymi przyczynia się do zwiększenia wydatku energetycznego i jest ważna dla utrzymania prawidłowej masy ciała przez cały okres wzrostu. Dotychczasowe badania dotyczące związku między aktywnością fizyczną a otyłością różnią się znacznie metodami stosowanymi do pomiaru aktywności fizycznej i otyłości, co utrudnia wyciąganie wniosków. Wiadomo na przykład, że u dzieci, które były aktywne fizycznie mniej niż 1 godzinę dziennie, nadwaga była znacznie większa niż u tych, które poświęcały na aktywność fizyczną więcej niż 2 godziny dziennie. Nie obserwowano związku między aktywnością fizyczną a wskaźnikiem BMI jako miarą otłuszczenia (warto dodać, że BMI jest bardzo niedoskonałym wskaźnikiem składu ciała – osoby o atletycznej budowie mają podwyższone wskaźniki BMI). Analiza Cochrane wyciągnęła z przeglądu systematycznego jedynie taki wniosek, że potrzebne są dalsze badania.
Beztłuszczowa masa ciała jest najważniejszym czynnikiem determinującym podstawową przemianę materii. W związku z tym generalnie zaleca się ćwiczenia mające na celu zwiększenie masy mięśniowej, ponieważ wówczas redukuje się ilość trzewnej tkanki tłuszczowej, a zwiększa zużycie energii w spoczynku i wrażliwość tkanki tłuszczowej na insulinę. Ponadto w naczyniach poprawia się funkcja śródbłonka, a stężenie wolnych kwasów tłuszczowych, cholesterolu lipoprotein o niskiej gęstości (LDL) i triglicerydów spada, natomiast cholesterolu lipoprotein o wysokiej gęstości (HDL) – zwiększa, co powoduje, że ryzyko powikłań metabolicznych i sercowo-naczyniowych ulega zmniejszeniu. Same ćwiczenia zapewniają niewielką redukcję masy ciała, ale – co znacznie ważniejsze – powodują istotne zmniejszenie śmiertelności z powodu wyżej wymienionych efektów.
Obecnie leczenie otyłości u dzieci polega głównie na próbach ograniczenia kumulacji energii poprzez zmianę stylu życia dziecka. Jedną z takich korzystnych zmian jest uprawianie sportów. Dobrym sposobem zachęcenia dzieci do większej aktywności fizycznej jest uprawianie sportów rodzinnych. Należy przez to rozumieć organizowanie wspólnej aktywności fizycznej przez członków rodziny w celu zaspokojenia potrzeby wspólnego spędzania czasu i radości życia, a przy okazji niejako potrzeb zdrowotnych. Rodzinna interwencja sportowa jest powszechnie stosowana w badaniach klinicznych. Wykazano w nich, że długoterminowe rodzinne uprawianie ćwiczeń fizycznych może zmniejszyć częstość występowania chorób sercowo-naczyniowych i chorób przewlekłych u dzieci. Wyniki opublikowanej ostatnio metaanalizy wskazują, że rodzinne interwencje sportowe lub rodzinne sporty połączone ze stosowaniem zdrowej diety i zmianą nawyków behawioralnych prowadzą do zmniejszenie masy ciała u dzieci z nadwagą lub otyłością w wieku 0–14 lat. Podsumowując aktualną wiedzę w tej dziedzinie, można stwierdzić, że aktywność ruchowa powinna być zaprojektowana zgodnie z poniższymi zaleceniami; należy:
Umożliwić zachowanie beztłuszczowej masy ciała (elementy ćwiczeń siłowych dwa razy w tygodniu – dziecko może bezpiecznie wykonywać ćwiczenia siłowe do obciążenia równego swojej masie ciała).
Dostosować ćwiczenia do preferencji dziecka (akceptacja przez dziecko zwiększa motywację do ćwiczeń).
Zalecać głównie ćwiczenia aerobowe.
Ustalić dawkę wysiłku realistycznie pod kątem intensywności i czasu trwania (akceptowane przez dziecko).
Proponować gry i zabawy ruchowe – dziecko powinno czerpać radość z aktywności ruchowej.
Rozwijać taki poziom aktywności, który dziecko może samo utrzymać po zakończeniu nadzorowanej interwencji.
Poszczególne elementy zajęć „sesji trenigowej” powinny obejmować:
Gry w czasie rozgrzewki.
Gry ukierunkowane na poprawę podstawowych umiejętności motorycznych, w tym umiejętności lokomotorycznych (np. stanie na jednej nodze, podskakiwanie, skakanie, ślizganie się) i umiejętności kontroli obiektu (np. rzucanie i łapanie z ręki, nad ręką i pod ręką, uderzanie, drybling i kopanie).
Gry ukierunkowane na budowanie siły i elastyczności mięśni.
Gry ukierunkowane na poprawę stabilności kręgosłupa, równowagi statycznej i dynamicznej.
Gry ukierunkowane na poprawę wydolności sercowo-oddechowej.
Gry ukierunkowane na poprawę postawy i chodu.
Zabawy i ćwiczenia mające na celu przygotowanie dziecka do udziału w sportach zespołowych oraz zorganizowanych grach ruchowych.
Do sportów zalecanych należą: jazda na deskorolce, wiosłowanie, taniec, koszykówka, piłka nożna, siatkówka, koszykówka, piłka ręczna, tenis, pływanie, gimnastyka, skakanie na skakance, ale też sprzątanie domu, bieganie i jazda na rowerze; wzmacnianie mięśni: wspinanie się po linie, drzewie, skale, pompki, podnoszenie ciężarów; wspólne ćwiczenia na siłowni z elementami treningu aerobowego; rozciąganie mięśni, które powoduje, że mięśnie stają się bardziej elastyczne, co zmniejsza ryzyko kontuzji: joga, taniec i gimnastyka. Równolegle z promowaniem aktywnej zabawy i aktywności fizycznej należy zniechęcać dziecko do siedzącego trybu życia. Oglądanie telewizji i czas spędzany przed ekranem są bezpośrednio związane ze stopniem otyłości w dzieciństwie.
Podsumowując: każda aktywność fizyczna jest lepsza niż brak tej aktywności. Aktywność fizyczna zalecana dzieciom powinna spełniać dwa warunki: po pierwsze, musi być atrakcyjna dla dziecka, po drugie powinna korzystnie wpływać na rozwój fizyczny i emocjonalny. Zdecydowana większość sportów i aktywności ruchowych spełnia te warunki, ponieważ podstawowe znaczenie ma ograniczenie czasu spędzonego w pozycji siedzącej, zwłaszcza przed telewizorem i komputerem. Właściwie wszystkie gry ruchowe i zespołowe są atrakcyjne dla dzieci i sprawiają im radość. Dobrym pomysłem są sporty uprawiane rodzinnie, po prostu wspólne aktywne spędzanie czasu. Warto podkreślić, że otyłość jest poniekąd ubocznym efektem braku czasu rodziców dla dzieci.
Piśmiennictwo
Zadaj pytanie ekspertowi, przyślij ciekawy przypadek,
zgłoś absurd, zaproponuj temat dziennikarzom.
Pomóż redagować portal.
Pomóż usprawnić system ochrony zdrowia.
Szukasz poradni, oddziału lub SOR w swoim województwie? Chętnie pomożemy. Skorzystaj z naszej wyszukiwarki placówek.
Twój pacjent ma wątpliwości, kiedy powinien zgłosić się do lekarza? Potrzebuje adresu przychodni, szpitala, apteki? Poinformuj go o Doradcy Medycznym Medycyny Praktycznej