Czy w przebiegu infekcji wirusowych warto stosować przetwory (syropy, soki) z bzu czarnego?

W przypadku stosowania leków roślinnych należy postępować zgodnie z tzw. zasadą ugruntowanego zastosowania. Dla dopuszczania do obrotu leków pochodzenia roślinnego podstawowe znaczenie ma ich bezpieczeństwo, natomiast nie wymaga się potwierdzenia ich skuteczności klinicznej. Leki roślinne mają wieloletnią, a nieraz wielowiekową tradycję stosowania w przeziębieniach. Najbardziej popularne z nich to przetwory z:

• kwiatów bzu czarnego

• kwiatostanu lipy

• kory wierzby

• ziela babki lancetowatej

• kwiatu dziewanny.

Coraz większą popularnością cieszą się również wyciągi z korzenia pelargonii afrykańskiej, z jeżówki, brodziuszki wiechowatej (Andrographis paniculata), gorzknika kanadyjskiego (Hydrastis canadensis) i porostu islandzkiego, a także bromelaina uzyskiwana z ananasa.

Dziki bez czarny należy do najstarszych roślin stosowanych w medycynie ludowej. Wykopaliska potwierdzają, że roślinę tę znano i stosowano w starożytności. Z przekazów wnioskujemy, że plemiona słowiańskie stosowały czarny bez jako lek na febrę, co odpowiada dzisiejszemu pojęciu gorączki. W medycynie ludowej od wieków używano kwiatów, owoców, liści, pączków liściowych, kory, a nawet nasion bzu czarnego. Z kwiatów sporządzano tzw. wodę bzową na ból uszu, podbrzusza i dolegliwości reumatyczne, z owoców soki, marmolady, powidła i wina, z nasion otrzymywano olejek, a ze świeżych liści robiono maści i plastry do okładów. Herbatę bzową zaprawioną octem polecano do wdychania przy zaleganiu wydzieliny w drogach oddechowych i w przewlekłym kaszlu. Bez stosowano również w żywieniu i leczeniu zwierząt. „Farmakopea Polska IV” z 1970 roku zalecała stosowanie owocu bzu czarnego (Sambuci fructus) jako środka łagodnie przeczyszczającego.

Kwiat bzu czarnego opisano w „Farmakopei Europejskiej” (2007), „British Pharmacopoeia” (2007), „British Herbal Pharmacopoeia” (1996) oraz w monografii Kommission E, World Health Organization (WHO) i European Medicines Agency (EMA). Zgodnie z art. 16c(1)(a)(iii) Dyrektywy Unijnej 2001/83/EC, która normuje dostępność leków na rynku europejskim, badania właściwości farmakodynamicznych tradycyjnych produktów ziołowych, w tym kwiatu bzu czarnego, nie są wymagane. Wskazania do stosowania przetworów bzu czarnego mają zatem charakter tradycyjny, oparty wyłącznie na ich długotrwałym, ugruntowanym stosowaniu. Wśród wskazań do stosowania kwiatu bzu czarnego Commission E wymieniła łagodzenie objawów przeziębienia i grypy, a British Herbal Pharmacopoeia (1990): grypę, przeziębienie oraz przewlekły nieżyt nosa z upośledzeniem słuchu i zapaleniem zatok. Natomiast WHO jako wskazania do stosowania bzu czarnego uznaje: działanie napotne w leczeniu gorączki i dreszczy, wykrztuśne w łagodnych stanach zapalenia górnych dróg oddechowych oraz objawowe leczenie przeziębienia.

Zaleca się tradycyjne dawkowanie doustne 3–5 ml wyciągu płynnego, 2–5 g suchych kwiatów lub 10–25 ml nalewki (1:5 w 25% etanolu) 3 razy dziennie, maksymalnie przez tydzień. W monografii Commission E oraz bazie iHerb nie podano żadnych ograniczeń dotyczących stosowania przetworów kwiatów bzu czarnego.

Należy pamiętać, że możliwości leczenia ostrego wirusowego zakażenia dróg oddechowych są stosunkowo ograniczone. W teorii skuteczniejsze i korzystniejsze niż leczenie objawowe powinno być leczenie przyczynowe, ukierunkowane na zahamowanie replikacji wirusów, jednak bardzo zróżnicowana etiologia zakażeń układu oddechowego (ponad 200 różnych wirusów) sprawia, że opracowanie uniwersalnych leków przeciwwirusowych jest mało prawdopodobne. Leczenie ostrych zakażeń wirusowych dróg oddechowych pozostaje zatem objawowe, a lek roślinny może stanowić alternatywę dla pacjentów domagających się farmakoterapii. W załączonym piśmiennictwie wymieniłem prace na temat skuteczności bzu czarnego, proszę jednak zwrócić uwagę, że dotyczą one głównie działania in vitro. Biorąc pod uwagę słabe działanie leków roślinnych, badania kliniczne, które pozwoliłyby potwierdzić korzystne działanie bzu czarnego, musiałyby obejmować bardzo dużą grupę chorych i byłyby bardzo kosztowne.

Piśmiennictwo

1. Chen C., Zuckerman D.M., Brantley S. i wsp.: Sambucus nigra extracts inhibit infectious bronchitis virus at an early point during replication. BMC Vet. Res., 2014; 10: 24
2. Kinoshita E., Hayashi K., Katayama H. i wsp.: Anti-influenza virus effects of elderberry juice and its fractions. Biosci. Biotechnol. Biochem., 2012; 76 (9): 1633–1638
3. Uncini Manganelli R.E., Zaccaro L., Tomei P.E.: Antiviral activity in vitro of Urtica dioica L., Parietaria diffusa M. et K. and Sambucus nigra L. J. Ethnopharmacol., 2005; 98 (3): 323–327
4. Glatthaar-Saalmüller B., Rauchhaus U., Rode S. i wsp.: Antiviral activity in vitro of two preparations of the herbal medicinal product Sinupret® against viruses causing respiratory infections. Phytomedicine, 2011; 19 (1): 1–7
5. Roschek B. Jr, Fink R.C., McMichael M.D. i wsp.: Elderberry flavonoids bind to and prevent H1N1 infection in vitro. Phytochemistry, 2009; 70 (10): 1255–1261
6. Krawitz C., Mraheil M.A., Stein M. i wsp.: Inhibitory activity of a standardized elderberry liquid extract against clinically-relevant human respiratory bacterial pathogens and influenza A and B viruses. BMC Complement Altern. Med., 2011; 11: 16
7. Drugs Monographs: Elderberry. www.drugs.com
8. European Medicines Agency, Committee on Herbal Medicinal Products (HMPC): Community Herbal Monograph on Sambucus nigra L. Flos. www.ema.europa.eu
9. European Medicines Agency: Sambuci Flos. Summary Report.www.ema.europa.eu
10. The Expanded Commission E Monographs. Elder flower (Sambuci Flos). www.herbalgram.org
11. WHO Monographs. Vol. II Flos Sambuci. Geneva, 2002