Czy i jaką rolę w rozwoju antybiotykoodporności odgrywa stosowanie antybiotyków miejscowo?

Z kilku powodów ogólnie jestem przeciwna stosowaniu antybiotyków miejscowo (z wyłączeniem chorób oczu oraz niektórych postaci zapalenia ucha, w tym zapalenia ucha zewnętrznego i przewlekłego ropnego zapalenia ucha środkowego). Po pierwsze, nie ma wystarczającej liczby danych na temat skuteczności klinicznej tej postaci antybiotyków stosowanych często w leczeniu zmian alergicznych skóry, gdzie antybiotyk połączony jest z glikokortykosteroidem (GKS; w wielu przypadkach wystarczy zastosować sam GKS), a po drugie, antybiotyki podawane miejscowo często wywołują reakcje alergiczne. Dodatkowo penetracja antybiotyku do głębszych warstw skóry jest niewielka. Miejscowo podawany antybiotyk może powodować powstawanie opornych szczepów bakterii bytujących na skórze (np. gronkowców), które mogą się rozprzestrzeniać i stać się przyczyną uogólnionych zakażeń. Może także zaburzać naturalną florę skóry, która „stoi na straży” bezpieczeństwa (tzw. colonization resistance) i nie dopuszcza do jej kolonizacji przez patogenne drobnoustroje.

Należy pamiętać, że miejscowa postać preparatu nie gwarantuje stałej jakości w trakcie całego leczenia (złe przechowywanie, łatwość zanieczyszczenia mikrobiologicznego). Jestem przeciwna stosowaniu miejscowo antybiotyków, które są dostępne także do podawania ogólnoustrojowego, zwłaszcza że nasze zasoby skutecznych antybiotyków się kurczą.

W przypadku niewielkich zmian (takich jak liszajec zakaźny) można rozważyć podawanie optymalnie tych leków, które są dostępne wyłącznie do stosowania miejscowego (np. bacytracyna, mupirocyna, kwas fusydowy). Nie należy stosować antybiotyków miejscowo na rozległe, zwłaszcza głębokie zmiany skórne, owrzodzenia i zakażenia miejsca operowanego. W takich przypadkach można zastosować szereg preparatów antyseptycznych o udowodnionym działaniu przeciwbakteryjnym (np. podchloryn sodu, preparaty srebra). Szczególnie ważną rolę odgrywa mupirocyna stosowana miejscowo u pacjentów przygotowywanych do zabiegów kardio- lub neurochirurgicznych oraz ewentualnie ortopedycznych (wszczepianie protez) w celu eradykacji Staphylococcus aureus z przedsionka nosa przed zabiegiem. Moim zdaniem stosowanie mupirocyny powinno być ograniczone wyłącznie do opisanych grup pacjentów.

Piśmiennictwo

1. Williamson D.A., Carter G.P., Howden B.P.: Current and emerging topical antibacterials and antiseptics: agents, action, and resistance patterns. Clin. Microbiol. Rev., 2017; 30: 827–860