Dieta stanowi nieodzowny element terapii cukrzycy. Ma ona na celu uzyskanie i utrzymanie prawidłowego (bliskiego normy) stężenia glukozy, lipidów i lipoprotein we krwi, optymalnych wartości ciśnienia tętniczego oraz pożądanej masy ciała.
Poniżej przedstawiamy stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego – szczegółowe zalecenia dietetyczne
Fot. Ella Olsson/ pexels.com
W leczeniu osób z cukrzycą należy uwzględnić terapeutyczny styl życia. Obejmuje on: urozmaiconą dietę, regularną aktywność fizyczną, unikanie palenia tytoniu i spożywania alkoholu, optymalny czas snu oraz unikanie stresu.
W zaleceniach podkreślono, że jednym z priorytetów leczenia behawioralnego cukrzycy, niezależnie od jej typu, powinno być utrzymywanie prawidłowej masy ciała.
W zaleceniach PTD znalazły się poniższe rekomendacje dotyczące zaleceń żywieniowych.
Węglowodany w diecie osób z cukrzycą
Obecnie nie ma wystarczających dowodów naukowych pozwalających na ustalenie jednej, optymalnej ilości węglowodanów w diecie osób z cukrzycą.
W związku z tym udział węglowodanów w diecie powinien wynosić około 45% wartości energetycznej diety. Jeśli węglowodany pochodzą z produktów o niskim indeksie glikemicznym (IG) i dużym udziale błonnika, ich udział w ogólnej kaloryczności diety może być nawet większy (do 60%). Dużą podaż kalorii z węglowodanów należy zalecać osobom o bardzo dużej aktywności fizycznej.
Z kolei niższą od 45% podaż kalorii pochodzących z węglowodanów (25–45%) można czasowo zalecać osobom z niewielką aktywnością fizyczną, u których możliwości jej zwiększenia są ograniczone, np. z uwagi na choroby współistniejące.
Główne źródło węglowodanów w diecie osób z cukrzycą powinny stanowić pełnoziarniste produkty zbożowe, zwłaszcza te charakteryzujące się niskim IG (<55).
Do minimum należy ograniczyć w diecie węglowodany proste (jedno- i dwucukrów). Ponadto zaleca się ograniczenie cukrów dodanych (zarówno tych stosowanych w procesie produkcji, jak i stosowanych do przygotowania potraw) i wolnych cukrów (ich źródłem są przede wszystkim cukier i słodycze, ale również miód, soki i napoje owocowe).
Jeżeli dana osoba stosuje substancje słodzące (potoczne nazywane słodzikami), to można je stosować w ilościach zalecanych przez producenta.
Spożycie fruktozy nie powinno przekraczać 50 g/dzień, nie zaleca się także stosowania fruktozy jako zamiennika cukru (pomimo jej niskiego IG – przyp. red.)
Zaleca się, aby minimalna dzienna podaż błonnika pokarmowego wynosiła 25 g/dzień lub 15 g/1000 kcal diety. W diecie należy dążyć do zwiększenia spożycia błonnika pokarmowego przez włączenie do niej co najmniej 2 porcji pełnoziarnistych produktów zbożowych oraz 3 porcji warzyw bogatych w błonnik. Jeżeli nie ma możliwości podaży zalecanej ilości błonnika pokarmowego, należy rozważyć wprowadzenie suplementów błonnika, szczególnie w postaci frakcji rozpuszczalnych w wodzie. Celowe jest także zwiększenie podaży skrobi opornej (frakcji błonnika) w diecie.
Tłuszcze w diecie osób z cukrzycą
W diecie osób z cukrzycą zaleca się taki sam udział tłuszczów w diecie, jak w przypadku populacji ogólnej. W związku z tym ich ilość może stanowić od 25% do 40% wartości energetycznej diety. Jakość spożywanych kwasów tłuszczowych jest ważniejsza od całkowitej ilości tłuszczu w diecie.
Zaleca się, aby:
- nasycone kwasy tłuszczowe (SFA) stanowiły mniej niż 10% wartości energetycznej diety
- jednonienasycone kwasy tłuszczowe (MUFA) pokrywały do 20% wartości energetycznej diety
- wielonienasycone kwasy tłuszczowe (PUFA) dostarczały około 6–10% wartości energetycznej diety.
Zawartość cholesterolu w diecie nie powinna przekraczać 300 mg/dzień, z kolei w przypadku osób z dyslipidemią nie powinna być większa niż 200 mg/dzień.
W celu obniżenia stężenia cholesterolu frakcji LDL, zaleca się zmniejszenie udziału nasyconych kwasów tłuszczowych w diecie i/lub zastąpienie ich węglowodanami o niskim indeksie glikemicznym i/lub jednonienasyconymi kwasami tłuszczowymi.
U osób z hipercholesterolemią korzystne może być wprowadzenie do diety żywności wzbogaconej w sterole i stanole roślinne w ilości 2–3 g/dzień (mogą to być specjalne margaryny, jogurty i serki twarogowe wzbogacone w te związki – przyp. red.).
W diecie należy maksymalnie ograniczyć spożycie izomerów trans kwasów tłuszczowych, zwłaszcza tych pochodzących z żywności przetworzonej (produkty żywnościowe zawierające tłuszcze cukiernicze i smażalnicze, np. ciasta, ciasteczka, posiłki typu instant i fast-food).
W diecie osób z cukrzycą rekomenduje się spożycie tłuszczów roślinnych, natomiast wyjątek stanowi tłuszcz palmowy i kokosowy.
Białko w diecie osób z cukrzycą
Zawartość białka w diecie powino się ustalić indywidualnie. Obecnie nie ma wystarczających dowodów wskazujących na niekorzystne efekty stosowania diet bogatobiałkowych w leczeniu dietetycznym osób z cukrzycą.
U większości osób z cukrzycą, podobnie jak w populacji ogólnej, udział energii pochodzącej z białka w diecie powinien wynosić 15–20% (około 1–1,5 g/kg mc./dzień).
W przypadku osób z cukrzycą typu 2 z nadmierną masą ciała, dieta o obniżonej kaloryczności, zawierająca 20–30% białka, może zapewniać większe uczucie sytości oraz ułatwiać redukcję i utrzymanie prawidłowej masy ciała.
Z kolei chorzy z przewlekłą chorobą nerek powinni utrzymać podaż białka w ilości około 0,8–1 g/kg mc./dzień.
Nie ma konieczności ograniczania białka zwierzęcego, aczkolwiek u niektórych osób korzystne może być zastępowanie białka zwierzęcego białkiem roślinnym.
Witaminy i mikroelementy w diecie osób z cukrzycą
Nie zaleca się suplementacji witamin lub mikroelementów u osób, u których nie stwierdzono niedoborów pokarmowych. Wyjątek stanowią:
- witamina D3, której suplementację należy prowadzić zgodnie z zaleceniami dla populacji ogólnej
- kwas foliowy, którego suplementacja zalecana jest w ilości 400 µg/dzień i dotyczy kobiet w ciąży i karmiących piersią
- witamina B12, której suplementacja dotyczy osób leczonych długotrwale metforminą, u których potwierdzono niedobór tej witaminy.
Suplementacja multiwitaminowa może być niezbędna w przypadku:
- osób w starszym wieku
- wegetarian i wegan oraz
- osób stosujących diety bardzo niskokaloryczne.
Alkohol w diecie osób z cukrzycą
Nie zaleca się spożywania alkoholu przez osoby z cukrzycą. Ponadto powinny być one poinformowane, że alkohol hamuje uwalnianie glukozy z wątroby i w związku z tym jego spożycie (zwłaszcza bez przekąski, posiłku) może sprzyjać hipoglikemii (niedocukrzeniu – przyp. red.)
Dopuszcza się spożywanie czystego alkoholu etylowego (w przeliczeniu) w ilości nie większej niż 20 g/dzień przez kobiety i 30 g/dzień przez mężczyzn.
Natomiast alkoholu nie powinny spożywać osoby z hipertriglicerydemią, neuropatią i z zapaleniem trzustki w wywiadzie.
Sól kuchenna w diecie osób z cukrzycą
Ilość soli w diecie osób z cukrzyca zarówno tej pochodzącej z produktów żywnościowych, jaki i dodawanej podczas gotowania potraw, nie powinna przekraczać 5 g/dzień (co odpowiada ilości 2300 mg sodu/dzień).
W przypadku osób z nadciśnieniem tętniczym (sodowrażliwym) zaleca się większe restrykcje podaży soli, zgodnie z zasadami diety DASH, jednakże dane dotyczące redukcji podaży sodu poniżej 1500 mg/dzień u osób z cukrzycą są niejednoznaczne.
