Jakie obowiązują zasady udzielania świadczeń zdrowotnych dzieciom pozostającym pod stałą opieką wychowawców internatu w sytuacji nagłego zachorowania niestwarzającego zagrożenia życia?

Wychowawca bursy/internatu dla dzieci i młodzieży ma status tzw. opiekuna faktycznego, czyli osoby sprawującej, bez obowiązku ustawowego, stałą opiekę nad pacjentem, który ze względu na wiek, stan zdrowia albo stan psychiczny takiej opieki wymaga.1 Zgodnie z obowiązującym prawem, jeżeli zachodzi potrzeba przeprowadzenia badania lekarskiego małoletniego pacjenta, zgodę na to badanie może wyrazić opiekun faktyczny dziecka.2 W przypadku uzyskania takiej zgody nie jest już wymagana zgoda rodzica na zwykłe badanie, które nie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem dla pacjenta (np. w sytuacji nagłego zachorowania, ale niestwarzającego zagrożenia życia). Dziecko można więc badać w ramach POZ czy całodobowej i świątecznej pomocy lekarskiej w obecności opiekuna/wychowawcy, nie mając notarialnego upoważnienia od rodziców. W takim przypadku oświadczenie rodziców zostawione w dokumentacji dziecka w internacie jest wystarczające, wskazuje bowiem, komu rodzice oddali dziecko pod opiekę w razie konieczności udzielania mu świadczeń zdrowotnych.3

Zgodnie ze szczegółowymi warunkami realizacji badań bilansowych przez lekarza POZ u dzieci do 16. roku życia, badania te powinny być wykonywane w obecności4 opiekunów prawnych lub faktycznych, ponieważ są oni upoważnieni do wyrażenia zgody lub sprzeciwu na badanie dziecka.5 Obecność opiekuna (wychowawcy bursy/internatu) nie powinna jednak naruszać prawa pacjenta do poszanowania intymności w czasie udzielania mu świadczeń zdrowotnych. Badanie przedmiotowe młodzieży powinno więc odbywać się za parawanem lub w osobnym gabinecie.6 Na podstawie przepisów szczególnych lekarskie badanie kwalifikacyjne oraz obowiązkowe szczepienia ochronne u dziecka, które ukończyło 6. rok życia, a nie osiągnęło pełnoletności, można przeprowadzić bez obecności osoby, która sprawuje prawną pieczę nad dzieckiem, albo opiekuna faktycznego, po uzyskaniu ich pisemnej zgody i informacji na temat uwarunkowań zdrowotnych mogących stanowić przeciwwskazanie do szczepień.7

Wiek dziecka ma również znaczenie dla oceny konieczności uzyskania zgody samego pacjenta na badanie. Jeżeli pacjent ukończył 16 lat, wymagana jest także jego zgoda na badanie, obok zgody opiekuna prawnego lub faktycznego8 (tzw. zgoda kumulatywna).9 (2015)

Przypisy

1. Definicja zawarta w art. 3 ust. 1 pkt 1) ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, tekst jedn. Dz. U. z 2012 r., poz. 159 z późn. zm.
2. Art. 32 ust. 3 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 464
3. W jednym z najnowszych orzeczeń Sąd Najwyższy dopuścił nawet, aby przedstawiciel ustawowy małoletniego dziecka udzielił pełnomocnictwa do złożenia oświadczenia o wyrażeniu zgody na zabieg o podwyższonym ryzyku dla pacjenta. Takie stanowisko zawiera uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2015 r., III CZP 19/15, Biuletyn Izby Cywilnej Sądu Najwyższego 6/2015.
4. Por. wyjaśnienia do warunków realizacji badań bilansowych zawarte w odnośniku oznaczonym * pod tabelą w cz. III załącznika nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 24 września 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej (Dz. U. z 2013 r., poz. 1248 z późn. zm.).
5. Art. 17 ust. 2 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (tekst jedn. Dz. U. z 2012 r., poz. 159 z późn. zm.). Zob. także Karkowska D.: Komentarz do art. 17 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. [W:] Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz. Warszawa 2012, a także Świderska M.: Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz. Warszawa 2009, s. 146–157.
6. Art. 22 ust. 1 w zw. z art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta.
7. § 7 ust. 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych, Dz. U. Nr 182, poz. 1086 z późn. zm.
8. Art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz art. 32 ust. 5 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty.
9. Szerzej na ten temat w kontekście praw dziecka: Dercz M., Izdebski H., Rek T.: Dziecko – pacjent i świadczeniobiorca. Poradnik prawny. ABC, Warszawa 2015, s. 165–166.