Czy pediatra ma prawo wystawić zaświadczenie o braku przeciwwskazań do podjęcia przez młodocianego pracy zarobkowej?

Ustawodawca inaczej traktuje nastolatków chcących podjąć pracę zarobkową zależnie od tego, czy ukończyli, czy nie ukończyli 15. roku życia.

W rozumieniu kodeksu pracy młodociany to osoba, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat.1 Zgodnie z kodeksem pracy dozwolone jest zatrudnianie tylko tych młodocianych, którzy spełniają poniższe warunki:

1. ukończyli co najmniej ośmioletnią szkołę podstawową

2. przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu.

Zgodnie z art. 201 § 1 kodeksu pracy młodociany podlega wstępnym badaniom lekarskim przed przyjęciem do pracy oraz badaniom okresowym i kontrolnym w czasie zatrudnienia. Wstępnym badaniom lekarskim podlegają również młodociani pracownicy przenoszeni na inne stanowiska pracy (art. 229 § 1 pkt 2 kodeksu pracy). Zgodnie z treścią art. 201 § 1 oraz art. 229 § 1 pkt 2) kodeksu pracy świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża zdrowiu młodocianego, powinien wystawić lekarz uprawniony do przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników. Tryb wydawania i przechowywania orzeczeń lekarskich stwierdzających, że dana praca zagraża zdrowiu młodocianego (wydawanych na podstawie art. 201 § 2 kodeksu pracy2) regulują przepisy rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w kodeksie pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r., poz. 2067 z późn. zm.). Zgodnie z treścią § 7 ust 7 tego rozporządzenia, badania profilaktyczne pracowników, u których na stanowisku pracy nie stwierdzono występowania czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych,3 mogą przeprowadzać również lekarze, którzy uzyskali specjalizację w dziedzinie medycyny ogólnej lub medycyny rodzinnej. W tym miejscu warto zacytować stanowisko Sądu Najwyższego:4 ”Przepis ten odczytywać należy łącznie z § 3 ust. 2 cytowanego rozporządzenia, z którego wynika, że: „oceny zagrożeń, o których mowa (...), lekarz dokonuje na podstawie przekazywanej przez pracodawcę informacji o występowaniu czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych (...)”. Powyższe nie oznacza jednak, że lekarz prowadzący badania profilaktyczne jest bezrefleksyjną „maszynką” do akceptowania każdego zapisu pracodawcy zawartego w skierowaniu na to badanie. Podkreślić należy, że to zawsze lekarz jest odpowiedzialny za treść wystawionego zaświadczenia lekarskiego. Pracodawca z różnych względów może nie ujawniać tego, że praca wykonywana na jego rzecz będzie świadczona w warunkach szczególnych lub uciążliwych, i przedstawiona przez niego informacja, co do tych warunków, musi podlegać choćby najbardziej ogólnej kontroli lekarza prowadzącego badania profilaktyczne. Lekarz prowadzący takie badania siłą rzeczy musi się wykazać elementarną wiedzą z zakresu medycyny pracy, choć zgodnie z zacytowanym wyżej przepisem nie zawsze musi być specjalistą w tej dziedzinie wiedzy medycznej.”

Podsumowując powyższe rozważania, należy stwierdzić, że lekarz posiadający specjalizację tylko z pediatrii nie ma uprawnień do wystawiania zaświadczeń o braku przeciwwskazań do podjęcia pracy przez młodocianego.

W świetle prawa możliwości wykonywania pracy przez dzieci i młodzież <15. i >15. roku życia są ograniczone. Młodociany bez kwalifikacji zawodowych może być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego. Zatrudnianie młodocianych w innym celu niż przygotowanie zawodowe jest możliwe na podstawie umowy o pracę przy wykonywaniu tzw. lekkich prac. Praca lekka nie może powodować zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego, a także nie może utrudniać młodocianemu wypełniania obowiązku szkolnego. Wykaz lekkich prac określa pracodawca w regulaminie pracy5 po uzyskaniu zgody lekarza wykonującego zadania służby medycyny pracy. Wykaz ten wymaga zatwierdzenia przez właściwego inspektora pracy. Wykaz lekkich prac nie może zawierać prac wzbronionych młodocianym.6

Przepisy §  21 – §  23 Kodeksu pracy określają wyjątkowe przypadki, w których jest dopuszczalne zatrudnianie osób niespełniających ogólnych warunków zatrudnienia młodocianych; są to:

1. zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli ośmioletniej szkoły podstawowej

2. zatrudnianie osób niemających 15 lat, które ukończyły ośmioletnią szkołą podstawową

3. zatrudnianie osób niemających 15 lat, które nie ukończyły ośmioletniej szkoły podstawowej.

W Polsce co do zasady obowiązuje zakaz zatrudniania osób <15. roku życia (art. 190 paragraf 2 kodeksu pracy). Wyjątki dotyczą przypadków zatrudniania osób niemających 15 lat w celu przygotowania zawodowego. Zaświadczenie o braku przeciwwskazań do podjęcia pracy w celu przygotowania zawodowego przez osobę niemającą 15 lat powinien wystawić lekarz uprawniony do przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników, stwierdzając, że praca danego rodzaju nie zagraża zdrowiu tej osoby.7

Zasadniczo więc pracowników młodocianych traktuje się jak innych pracowników i stosuje wobec nich ogólne przepisy kodeksu pracy w sprawach, którym nie poświęcono szczególnych regulacji, np. zapewniających zwiększoną, w stosunku do zasad ogólnych, ochronę ich zdrowia (np. art. 201–204 kodeksu pracy). Szczególne regulacje ochronne, dotyczące tej grupy pracowników, mają pierwszeństwo zastosowania przez ogólnymi przepisami prawa pracy.

Odrębny problem prawny stanowi granica wieku warunkująca zdolność do czynności prawnych i możliwość uzyskania statusu pracownika przez dziecko, które nie ukończyło 13 lat.8 W jednym z orzeczeń Sąd Najwyższy wyraźnie opowiedział się za tym, że dziecko poniżej granicy wieku określającej zdolność do czynności prawnych nie ma możności uzyskania przymiotu pracownika.9

Zgodnie z art. 3045 § 1 kodeksu pracy wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia przez nie 16. roku życia jest dozwolone wyłącznie na rzecz podmiotu prowadzącego działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową i wymaga uprzedniej zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna tego dziecka, a także zezwolenia właściwego inspektora pracy. Inspektor pracy powinien odmówić wydania zezwolenia, jeżeli wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych w powyższym zakresie powoduje zagrożenie dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego dziecka lub zagraża wypełnianiu obowiązku szkolnego przez dziecko.

Do wniosku o wydanie zezwolenia inspektora pracy należy dołączyć:

1. pisemną zgodę przedstawiciela ustawowego lub opiekuna dziecka na wykonywanie przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych

2. opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej dotyczącą braku przeciwwskazań do wykonywania przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych

3. orzeczenie lekarza stwierdzające brak przeciwwskazań do wykonywania przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych

4. opinię dyrektora szkoły, do której dziecko uczęszcza, dotyczącą możliwości wypełniania przez dziecko tego obowiązku w czasie wykonywania przez nie pracy lub innych zajęć zarobkowych (jeżeli dziecko podlega obowiązkowi szkolnemu).

Moim zdaniem, pomimo ogólnego stwierdzenia „orzeczenie lekarza” w przepisie art. art. 3045 § 1 kodeksu pracy, orzeczenie stwierdzające brak przeciwwskazań do wykonywania przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych powinien wydawać lekarz uprawniony do przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników – analogicznie do orzecznictwa dopuszczającego do pracy pracowników i pracowników młodocianych. Taka wykładnia odpowiada ogólnemu zakresowi zadań służby medycyny pracy, realizowanych także względem osób wykonujących pracę na podstawie innej niż stosunek pracy.10 Moja opinia jest efektem wykładni celowościowej i funkcjonalnej, opiera się na przyjęciu założenia, że im młodsza jest osoba podejmująca pracę, tym większa powinna być ochrona jej zdrowia i wyższe wymagania kwalifikacyjne lekarza. Skoro do orzekania o dopuszczeniu do pracy pracowników pełnoletnich oraz pracowników młodocianych potrzebne są kwalifikacje w zakresie medycyny pracy, to tym bardziej takie kwalifikacje są potrzebne do orzekania wobec młodszych dzieci. Większa ostrożność obowiązuje przy dopuszczaniu do pracy młodszych dzieci, gdyż to, co nie szkodzi młodzieży, może zaszkodzić dziecku.

Możliwa jest jednak inna interpretacja wynikająca z przyjęcia wyłącznie wykładni językowej jako wystarczającej do ustalenia znaczenia normy prawnej (w ten sposób dopuszcza się jako wystarczające orzeczenie każdego lekarza).

Przypisy

1. Definicja zawarta w art. 190 § 1 kodeksu pracy w brzmieniu aktualnie obowiązującym. Od 1 września 2018 r. granica wieku młodocianego uległa obniżeniu z 16 do 15 lat. Skutkiem obniżenia wieku rozpoczynania nauki w szkole podstawowej jest obniżenie wieku ukończenia tej szkoły (15 lat). Z dniem 1 września 2018 r. na rynku pracy znaleźli się pierwsi absolwenci gimnazjum, którzy rozpoczęli spełnianie obowiązku szkolnego w roku szkolnym 2009/2010 jako sześciolatki.
2. Jeżeli lekarz orzeknie, że dana praca zagraża zdrowiu młodocianego, pracodawca jest obowiązany zmienić rodzaj pracy, a gdy nie ma takiej możliwości, niezwłocznie rozwiązać umowę o pracę i wypłacić odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia.
3. Wymienionych we wskazówkach metodycznych stanowiących załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w kodeksie pracy (tekst  jedn.: Dz. U. z 2016 r.,  poz. 2067 z późn. zm.).
4. Zawarte w uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2015 r. (sygn. akt SDI 4/15). LEX nr 1663141; dostęp: www.sn.pl/sites/orzecznictwo/Orzeczenia3/SDI%204-15.pdf
5. Pracodawca, który nie ma obowiązku wydania regulaminu, ustala wykaz lekkich prac w osobnym akcie.
6. Określonych w załączniku nr 1 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz. U. Nr 200, poz. 2047 z późn. zm.). Zezwala się na zatrudnianie młodocianych w wieku powyżej 16 lat przy niektórych rodzajach prac wzbronionych młodocianym, które są określone w załączniku nr 2 do rozporządzenia, jeżeli jest to niezbędne do odbycia przygotowania zawodowego młodocianych.
7. Podstawa prawna: § 4 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie przypadków, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum, osób niemających 16 lat, które ukończyły gimnazjum, oraz osób niemających 16 lat, które nie ukończyły gimnazjum, Dz. U. Nr 214, poz. 1808.
8. Art. 15 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz. U. z 2019 r., poz. 1145).
9. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 1979 r., III PZ 7/79, OSNC 1980/4/83.
10. Art. 6 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (tekst jedn. Dz. U. z 2019 r., poz. 1175).