Jakie zasady udzielania świadczeń zdrowotnych obowiązują w przypadku dzieci przebywających na wakacjach zorganizowanych lub u rodziny?

Dziadek lub znajomy opiekujący się dzieckiem na wakacjach podczas nieobecności rodziców może wyrazić zgodę tylko na badanie dziecka. Występuje wówczas w roli tzw. opiekuna faktycznego1. Nie potrzebuje do tego żadnego upoważnienia. Ponieważ faktycznie sprawuje stałą opiekę nad dzieckiem, jego kompetencje do wyrażenia zgody na badanie podopiecznego wynikają bezpośrednio z ustawy2.

Stosowane w formularzach kwalifikacyjnych dzieci na obóz/kolonię upoważnienia pisemne rodziców dotyczące zgody na udzielanie dziecku świadczeń medycznych są tylko informacją o powierzeniu stałej opieki nad dzieckiem organizatorowi wypoczynku. Nie jest to zgoda pacjenta na świadczenie medyczne, ponieważ jest blankietowa (nie opisuje rodzaju świadczenia zdrowotnego) oraz nie została poprzedzona informacją o stanie zdrowia. Nie może więc upoważnić do udzielania konkretnych świadczeń medycznych (np. zaopatrzenia złamanej kończyny). Jeśli dziecko wymaga leczenia, konieczny jest kontakt z rodzicem (telefoniczny lub za pośrednictwem poczty elektronicznej), aby – po uzyskaniu niezbędnych informacji o stanie zdrowia dziecka – przedstawiciel ustawowy wyraził zgodę na konkretne leczenie (np. leczenie zachowawcze złamanej kończyny).

Dopóki potrzebne leczenie nie stanowi zwiększonego ryzyka dla pacjenta (zabieg operacyjny albo zastosowanie metody leczenia lub diagnostyki o zwiększonym ryzyku), nie ma wymogu dochowania pisemnej zgody rodzica na leczenie dziecka3.

Pisemna zgoda jest wymagana w przypadku konieczności wykonania inwazyjnego zabiegu i wyraża ją rodzic dziecka (przedstawiciel ustawowy). Sąd Najwyższy4 dopuścił w tym celu zastosowanie zarówno pełnomocnictwa do poszczególnych czynności, jak i pełnomocnictwa rodzajowego w przypadku przewlekłego leczenia, wymagającego powtarzanych zabiegów lub diagnostyki. Równocześnie zaznaczono, że ich charakter musi być ściśle określony. Sąd opowiedział się także za niedopuszczalnością udzielenia przez rodzica pełnomocnictwa ogólnego do wykonywania wszelkich czynności z zakresu władzy rodzicielskiej (w tym blankietowej zgody na wykonywanie zabiegów medycznych). Zgodnie więc z najnowszym orzecznictwem sądowym, rodzic może wyrazić taką zgodę także przez pełnomocnika i może pełnomocnikiem uczynić dziadka lub znajomego, z którym dziecko wyjeżdża na wakacje. Nie oznacza to jednak, że decyzje o leczeniu dziecka podejmuje dziadek lub znajomy, lecz jedynie reprezentuje on wolę rodzica wyrażoną w pełnomocnictwie. Oznacza to, że rodzic w chwili udzielania pełnomocnictwa musi wiedzieć, na co wyraża zgodę. W praktyce jest to równoznaczne z koniecznością wskazania w pełnomocnictwie rodzaju i zakresu zabiegu (tak jak opisuje się to szczegółowo w formularzu zgody na zabieg). Można więc powiedzieć, że jest to szczególnego rodzaju zgoda „wyprzedzająca” na zabieg, który odbędzie się w przyszłości. Dlatego takie rozwiązanie może znaleźć praktyczne zastosowanie tylko w odniesieniu do zabiegów planowych, których termin wykonania u dziecka wypada podczas nieobecności rodziców (np. inwazyjne badanie diagnostyczne, dializy, usunięcie szwów). Trudno z góry przewidzieć rodzaj i charakter świadczeń medycznych udzielanych dziecku w przypadku nagłego zachorowania. Nie ma jednak przeszkód prawnych, aby w pełnomocnictwie dla dziadka zapisać, że rodzic upoważnia go do wyrażenia zgody na zaopatrzenie złamanej kończyny u dziecka (leczenie zachowawcze). Decydujący będzie zakres udzielonego pełnomocnictwa w indywidualnym przypadku. Jeśli więc wola rodzica odnośnie do leczenia dziecka została określona poprzez precyzyjne wskazanie w pełnomocnictwie czynności leczniczej lub ścisłe określenie charakteru leczenia świadomie aprobowanego przez rodzica, dla dobra dziecka może ją realizować ustanowiony w tym celu pełnomocnik. Taki sposób sprawowania władzy rodzicielskiej polega jedynie na formalnoprawnym posłużeniu się pełnomocnikiem w celu złożenia zgodnego z wolą rodzica pisemnego oświadczenia do dokumentacji medycznej, wobec braku możliwości uczynienia tego osobiście przez rodzica5.

Piśmiennictwo

1. Opiekun faktyczny pacjenta to osoba sprawująca, bez obowiązku ustawowego, stałą opiekę nad pacjentem, który ze względu na wiek, stan zdrowia albo stan psychiczny opieki takiej wymaga (art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, tekst jedn. Dz. U. z 2017 r., poz. 1318).
2. Na podstawie art. 17 ust. 2 zdanie ostatnie ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, tekst jedn. Dz. U. z 2017 r., poz. 1318. Jednakże posiadanie statusu opiekuna faktycznego nie jest wystarczające dla uzyskania informacji o stanie zdrowia małoletniego pacjenta. Niezbędna jest w tym celu odrębna zgoda na udzielenie informacji opiekunowi faktycznemu, udzielona przez przedstawiciela ustawowego.
3. Art. 34 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn. Dz. U. z 2017 r., poz. 125 z późn. zm.).
4. „Przedstawiciel ustawowy małoletniego dziecka może udzielić pełnomocnictwa do złożenia oświadczenia o wyrażeniu zgody przewidzianej w art. 34 ust. 3 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn. Dz. U. z 2017 r. poz. 125 z późn. zm.)” (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2015 r., sygn. akt III CZP 19/15, Biuletyn Izby Cywilnej Sądu Najwyższego 6/2015); glosa częściowo krytyczna T. Zimna, LEX/el. 2015.
5. Zgodnie z treścią postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 4 sierpnia 1999, II CKN 601/98, LEX nr 1 216 199: „Art. 96 k.r.o. wyraża wprawdzie zasadę osobistego wykonywania władzy rodzicielskiej przez rodziców, lecz nie wyłącza możliwości posługiwania się przez nich przy sprawowaniu tej władzy innymi osobami, o ile z przyczyn życiowych takie rozwiązanie służy dobru dziecka, a rodzice nie rezygnują z ingerencji w podstawowych sprawach dotyczących jego osoby.”