Od jakiego wieku do wykonania procedury medycznej konieczna jest zgoda pacjenta małoletniego? Jak postępować w razie rozbieżnych opinii rodzica i pacjenta >16. roku życia?

01-02-2014
dr hab. n. prawn. Rafał Kubiak prof. nadzw. UŁ
Zakład Prawa Medycznego, Uniwersytet Medyczny w Łodzi; Zakład Nauki o Przestępstwie, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Łódzki

Zasady udzielenia zgody przez pacjenta regulują przede wszystkim art. 31–35 UZL oraz rozdział 3 i 5 UPP. Zasadniczo zgody samodzielnie udziela pacjent, pod warunkiem jednak, że jest pełnoletni, nie jest ubezwłasnowolniony i jest zdolny do świadomego wyrażenia zgody (np. nie pozostaje pod wpływem leków wyłączających albo znacznie ograniczających jego percepcję). W przypadku małoletnich dzieci ustawodawca przewidział wymóg tzw. zgody zastępczej oraz tzw. zgody kumulatywnej. W tym drugim przypadku konieczne jest wyjednanie zgodnych oświadczeń złożonych zarówno przez małoletniego, jak i jego przedstawiciela ustawowego. W przypadku małoletnich dzieci przedstawicielami ustawowymi są najczęściej ich rodzice (art. 98 K.r.o.). Jeśli zaś rodzicom (obojgu) nie przysługuje władza rodzicielska (np. nie żyją, nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych wskutek nieosiągnięcia pełnoletniości, zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej albo została ona im zawieszona), sąd opiekuńczy ustanawia tzw. opiekuna prawnego, który staje się przedstawicielem ustawowym takiego małoletniego (art. 145 w zw. z art. 94, § 3 K.r.o.).

Wymóg kumulatywnej zgody odnosi się zarówno do zabiegów prostych, jak i operacyjnych oraz o podwyższonym ryzyku dla pacjenta. Temu pierwszemu rodzajowi zabiegów poświęcony jest art. 32 UZL, który w ust. 2 stanowi, iż zasadniczo w przypadku małoletnich dzieci wymagana jest zgoda ich przedstawiciela ustawowego. Jednak zgodnie z ust. 5, dodatkowo konieczna jest zgoda dziecka, które ukończy 16. rok życia. Tożsamą konstrukcję zawiera art. 34 UZL (dot. zabiegów operacyjnych). Wymaga on bowiem zgody przedstawiciela ustawowego (ust. 3) oraz małoletniego, który ukończył lat 16 (ust. 4). Uprawnienie do wyrażenia zgody przez małoletniego, który ukończył lat 16, wynika także z art. 17, ust. 1 UPP. Pacjent i jego przedstawiciel ustawowy mogą zajmować rozbieżne stanowiska w tej kwestii, tym bardziej, że zgodnie z art. 17 ust. 3 UPP, pacjent małoletni, który ukończył 16 lat, ma prawo do wyrażenia sprzeciwu co do udzielenia świadczenia zdrowotnego, pomimo zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego. W przypadku zabiegów prostych znajduje wówczas zastosowanie art. 32 ust. 6 UZL, który wymaga uzyskania przez lekarza zgody sądu opiekuńczego. Na podstawie analizy tego przepisu można wskazać trzy sytuacje, kiedy zgoda taka będzie konieczna:

  • małoletni, który ukończył lat 16, zgadza się, ale sprzeciwia się przedstawiciel ustawowy,

  • małoletni, który ukończył lat 16, sprzeciwia się, ale wyraża zgodę przedstawiciel ustawowy,

  • sprzeciw wyraża zarówno małoletni, który ukończył lat 16, jak i jego przedstawiciel ustawowy.

W przypadku zabiegów operacyjnych i o podwyższonym ryzyku dla pacjenta podobną konstrukcję zawiera art. 34, ust. 5 UZL. Ponadto art. 34, ust. 6 UZL wymaga zgody sądu opiekuńczego, gdy zabieg ma być wykonany na małoletnim (bez względu na wiek), a przedstawiciel ustawowy nie wyraża na niego zgody. Wystąpienie do sądu jest uzasadnione, gdy zabieg jest niezbędny do zażegnania niebezpieczeństwa utraty życia przez pacjenta lub ciężkiego uszkodzenia ciała, lub ciężkiego rozstroju zdrowia. Regulacja ta nie dotyczy jednak przypadków bezpośredniego zagrożenia, kiedy możliwe jest wykonanie zabiegu bez zgody uprawnionej osoby (art. 34, ust. 7 i 8 UZL).

Warto jednak wskazać, że w doktrynie występują rozbieżności, czy możliwe jest przełamanie orzeczeniem sądowym podwójnego sprzeciwu (rodzica i dziecka). Wydaje się, że z dogmatycznego punktu widzenia, afirmującego prawo do wolności i samostanowienia, rozwiązanie takie nie jest dopuszczalne (prowadziłoby bowiem do przymusu leczenia, który w polskim prawie zasadniczo nie jest dozwolony). Jednakże w praktyce w takiej sytuacji, lekarz może zwrócić się do sądu opiekuńczego i oprzeć swe dalsze działania na orzeczeniu wydanym przez ten sąd.

Dla porządku należy dodać, że orzeczenie sądowe jest również niezbędne w przypadku rozbieżnych stanowisk rodziców, którym przysługuje władza rodzicielska. Zasadniczo bowiem są oni jednakowo uprawnieni do decydowania o losach ich małoletniego dziecka. Jeśli więc jeden z rodziców wyraża zgodę, a drugi sprzeciwia się zabiegowi, lekarz powinien się zwrócić z prośbą o rozstrzygnięcie tego sporu do sądu opiekuńczego. (RKub) (luty 2014 aktualizacja

Piśmiennictwo

  1. Dukiet-Nagórska T.: Autonomia pacjenta a polskie prawo karne., Warszawa, 2008
  2. Ignaczewski J.: Zgoda pacjenta na leczenie. Warszawa, 2003
  3. Kubiak R.: Prawo medyczne. Wykłady specjalizacyjne. Warszawa, 2010
  4. Kubiak R.: Zgoda na zabieg medyczny. Kompendium dla lekarzy. Medycyna Praktyczna. Kraków, 2013
  5. Świderska M.: Zgoda pacjenta na zabieg medyczny. Toruń, 2007
  6. Zielińska E. (red.): Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Komentarz. Warszawa, 2008

Napisz do nas

Zadaj pytanie ekspertowi, przyślij ciekawy przypadek, zgłoś absurd, zaproponuj temat dziennikarzom.
Pomóż redagować portal.
Pomóż usprawnić system ochrony zdrowia.

Placówki

Szukasz poradni, oddziału lub SOR w swoim województwie? Chętnie pomożemy. Skorzystaj z naszej wyszukiwarki placówek.

Doradca medyczny

Twój pacjent ma wątpliwości, kiedy powinien zgłosić się do lekarza? Potrzebuje adresu przychodni, szpitala, apteki? Poinformuj go o Doradcy Medycznym Medycyny Praktycznej