Rodzice zgłaszają się na izbę przyjęć z 15-letnim dzieckiem, twierdząc, że jest pod wpływem narkotyków. Dziewczynka odmawia zgody na pobranie moczu do badania oraz na hospitalizację. Czy można wykonać takie badanie lub hospitalizować ją wbrew jej woli?

Zarówno ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty, jak i ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta nie przewidują pełnej autonomii małoletniego. Jego stanowisko jest istotne w procesie terapeutycznym, ale jedynie w przypadku, gdy małoletni ukończy 16 lat i wymagana jest tzw. zgoda kumulatywna (tj. zarówno samego małoletniego, jak i jego przedstawiciela ustawowego – np. art. 32, ust. 5 UZL). W żadnej sytuacji powołane przepisy nie dopuszczają, aby małoletni samodzielnie decydował o swoim procesie terapeutycznym. Opierając się na argumencie a contrario, można przyjąć, iż w przypadku małoletnich <16. roku życia ich stanowisko nie jest wiążące dla lekarza. Decyzje bowiem podejmują przedstawiciele ustawowi takiego małoletniego. Warto jednak zwrócić uwagę na art. 31, ust. 7. UZL (odpowiednio art. 9 ust. 7 UPP). Przepis ten obliguje lekarza do udzielenia pacjentowi, który nie ukończył 16 lat, informacji w zakresie i formie potrzebnej do prawidłowego przebiegu procesu diagnostycznego lub terapeutycznego oraz by wysłuchał jego zdania. Zakres przekazywanych informacji musi zatem być dostosowany do możliwości percepcyjnych dziecka (a zwłaszcza jego wieku) oraz do potrzeb terapeutycznych. Wysłuchanie zdania nie ma natomiast wiążącego charakteru.

Małoletni, który nie ukończył lat 16, nie może zatem się przeciwstawić zabiegowi leczniczemu.

Warto jednak podkreślić, iż niekiedy przepisy przewidują obniżenie wieku małoletnich, którzy mogą zajmować stanowisko w zakresie wykonywanych zabiegów. Przykładowo art. 4a, ust. 4 z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz. U. Nr 17, poz. 78, z późn. zm.) wymaga, aby na przerwanie ciąży wyraziła zgodę również małoletnia >13. roku życia. Podobne rozwiązanie znajduje się w art. 12, ust. 3 ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz. U. Nr 169, poz. 1411, z późn. zm.). Zgodnie bowiem z tym unormowaniem, jeśli dawcą szpiku jest małoletni, który ukończył 13 lat, wymagana jest również jego pisemna zgoda. Naturalnie w omawianych przypadkach konieczna jest także zgoda przedstawiciela ustawowego.

Odnosząc się do badań krwi osoby podejrzewanej o zażycie narkotyków, należy ustalić, czy jest to element diagnostyczny lub terapeutyczny, a zatem, czy jest to świadczenie zdrowotne. Omówioną regulację stosuje się bowiem tylko w zakresie takich świadczeń. (RKub) (2013, 2014) 

Piśmiennictwo

1. Dukiet-Nagórska T.: Autonomia pacjenta a polskie prawo karne, Warszawa 2008
2. Ignaczewski J.: Zgoda pacjenta na leczenie. Warszawa, 2003
3. Kubiak R.: Prawo medyczne. Wykłady specjalizacyjne. Warszawa, 2010
4. Kubiak R.: Zgoda na zabieg medyczny. Kompendium dla lekarzy. Medycyna Praktyczna, Kraków 2013
5. Świderska M.: Zgoda pacjenta na zabieg medyczny. Toruń, 2007
6. Zielińska E. (red.): Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Komentarz. Warszawa, 2008