Czy zalecenia konsultantów krajowych mają obowiązującą moc prawną? Czy lekarz może się do nich nie stosować, jeśli uważa, że są niezgodne z aktualną wiedzą?

01-01-2014
dr hab. n. prawn. Rafał Kubiak prof. nadzw. UŁ
Zakład Prawa Medycznego, Uniwersytet Medyczny w Łodzi; Zakład Nauki o Przestępstwie, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Łódzki

Zarówno odpowiedzialność karna, jak i cywilna lekarza oparta jest przede wszystkim na nieumyślności. Pojęcie to na potrzeby prawa karnego definiuje art. 9, § 2 K.k. Uznaje się, że sprawca popełnia przestępstwo nieumyślnie, jeśli nie ma zamiaru jego popełniania, ale nie zachowuje wymaganych w danych okolicznościach reguł ostrożności. Do popełnienia czynu dochodzi zaś na skutek naruszenia tych reguł. Ponadto możliwość popełnienia czynu musi być co najmniej przewidywalna, czyli sprawca sam nie przewidywał możliwości popełnienia czynu, ale obiektywnie była ona do przewidzenia. Ustalenie przewidywalności następuje na podstawie skonstruowanego modelu obywatela, posiadającego wymagane dla danej czynności kwalifikacje oraz sumiennie wykonującego swe obowiązki („model dobrego lekarza”). Jeśli ów modelowy lekarz byłby w stanie przewidzieć możliwość popełnienia czynu, to znaczy, że była ona przewidywalna.

Kluczowym elementem przypisania nieumyślności jest ustalenie, czy sprawca naruszył wymagane reguły postępowania z tzw. dobrem prawnym, czyli z rzeczą albo zdarzeniem, które posiadają wartość dla danej społeczności (np. życie, zdrowie, mienie itp.). W piśmiennictwie wskazuje się, że mogą być różne źródła tych zasad. W szczególności mogą one mieć charakter skodyfikowany (np. ujęty w ustawach, rozporządzeniach itp.). Mogą one wynikać jednak z doświadczenia życiowego oraz aktualnej wiedzy w danej dziedzinie. Oceny zachowania reguł ostrożności dokonuje się (podobnie jak możliwości przewidzenia popełnienia czynu zabronionego) z uwzględnieniem konstrukcji „modelowego obywatela” („dobrego lekarza”), którego należy myślowo umieścić w okolicznościach, w jakich znalazł się sprawca. Budując ów model, bierze się pod uwagę, jakie kwalifikacje powinien mieć lekarz do wykonywania danej czynności, i jak zachowałby się, realizując sumiennie swe obowiązki. Następnie porównuje się wspomniany wzorzec z zachowaniem sprawcy. Jeśli, uwzględniając konkretne okoliczności danego zdarzenia, model zachowałby się tak samo, jak sprawca, to należy uznać, iż sprawca przestrzegał wymaganych zasad ostrożności i tym samym nie można mu przypisać nieumyślności.

W przypadku lekarzy jednym ze źródeł reguł postępowania medycznego mogą być zalecenia wydawane przez Konsultantów krajowych albo wojewódzkich. Podmioty te są uprawnione do takich działań na podstawie ustawy o konsultantach w ochronie zdrowia z dnia 6 listopada 2008 r. (Dz. U. z 2009 r., Nr 52, poz. 419, z późn. zm., w szczególności art. 10 ust. 1 pkt 6). Zalecenia te wyznaczają standardy postępowania uwzględniające aktualny stan wiedzy medycznej. Są zatem jedną ze wskazówek prawidłowego postępowania diagnostycznego i terapeutycznego. Warto jednak pamiętać, iż Kodeks karny stanowi o zachowaniu zasad „wymaganych w danych okolicznościach”. Oznacza to, że nie ma ogólnych reguł ostrożności, stosowanych jednakowo w każdym przypadku, lecz powinny one zostać zrelatywizowane do konkretnych okoliczności, w których działa lekarz. W piśmiennictwie opisywane są przypadki stosowania niewłaściwych narzędzi (np. lekarz użył zbyt grubej igły do wykonania punkcji), gdy nie ma dostępu do odpowiedniego sprzętu, a sytuacja wymagała natychmiastowej interwencji. Odnosząc tę kwestię do zaleceń Konsultantów krajowych, można uznać, że będą one wskazówką dla biegłych oceniających poprawność wykonania zabiegu. Jednak ich naruszenie nie powinno być bezkrytycznie traktowane jako warunek odpowiedzialności. W każdym przypadku należy bowiem ocenić, w jakich okolicznościach wykonywany był zabieg i czy możliwe było przestrzeganie standardów. Podobne rozumowanie można odnieść do odpowiedzialności cywilnej. Jedną z jej przesłanek jest bowiem tzw. niedbalstwo, które polega na niedołożeniu wysokiej miary wiedzy i staranności. Oceny dochowania staranności dokonuje się – podobnie jak w prawie karnym – z uwzględnieniem modelowego „dobrego lekarza”. Konstruując ten wzorzec, bierze się pod uwagę m.in. kwalifikacje lekarza oraz warunki, w jakich wykonuje zabiegi. Wzorzec ten zależy również od stanu wiedzy medycznej. Zasadniczo więc postawa dobrego lekarza będzie uwzględniała przestrzeganie wytycznych wskazanych przez Konsultantów, jednak relatywizując wymogi do konkretnych okoliczności, możliwe będzie odstępstwo od tych wytycznych.

Podsumowując, można przyjąć, iż zalecenia konsultantów stanowią niewątpliwe jedne z podstawowych standardów postępowania i muszą być uwzględniane w ocenie zachowania reguł ostrożności i staranności. Jednak można od nich odstąpić, jeśli okoliczności danej sytuacji takie odstępstwo wymuszają. Oceny tych uwarunkowań dokonują biegli, kierując się zarówno wskazaniami Konsultantów krajowych, jak i szczególną sytuacją, w jakiej działał lekarz. Ostatecznie wątpliwości te rozstrzygnie sąd rozpatrujący konkretną sprawę. (RKub) (2013, 2014

Piśmiennictwo

  1. Buchała K., Zoll A.: Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz. Kraków, 2000
  2. Filar M.: Lekarskie prawo karne. Kraków, 2000
  3. Kędziora R.: Odpowiedzialność karna lekarza w związku z wykonywaniem czynności medycznych. Warszawa, 2009
  4. Kubiak R.: Prawo medyczne. Wykłady specjalizacyjne. Warszawa, 2010
  5. Nesterowicz M.: Prawo medyczne. Toruń, 2000
  6. Sroka T.: Odpowiedzialność karna za niewłaściwe leczenie. Problematyka obiektywnego przypisania skutku. Warszawa, 2013
  7. Zoll A.: Odpowiedzialność karna lekarza za niepowodzenie w leczeniu. Warszawa, 1988

Napisz do nas

Zadaj pytanie ekspertowi, przyślij ciekawy przypadek, zgłoś absurd, zaproponuj temat dziennikarzom.
Pomóż redagować portal.
Pomóż usprawnić system ochrony zdrowia.

Placówki

Szukasz poradni, oddziału lub SOR w swoim województwie? Chętnie pomożemy. Skorzystaj z naszej wyszukiwarki placówek.

Doradca medyczny

Twój pacjent ma wątpliwości, kiedy powinien zgłosić się do lekarza? Potrzebuje adresu przychodni, szpitala, apteki? Poinformuj go o Doradcy Medycznym Medycyny Praktycznej