Czy bielactwo może być jednym z markerów celiakii?

W 2013 roku ukazały się w „British Journal of Dermatology” dotyczące bielactwa wytyczne opracowane przez ekspertów z Vitiligo European Task Force. Ujęto w nich między innymi algorytm diagnostyczny u chorych na bielactwo.

Obejmuje on:

– oznaczenie stężenia przeciwciał przeciwko peroksydazie

– oznaczenie stężenia przeciwciał przeciwko tyreoglobulinie

– oznaczenie stężenia TSH

– konsultację immunologa lub endokrynologa w przypadku chorób związanych z autoagresją (np. podejrzenie autoimmunizacyjnych zespołów niedoczynności wielogruczołowej).

W wywiadzie należy uwzględnić występujące w rodzinie choroby z autoagresji.1

Bielactwo może się łączyć nie tylko z zaburzeniami tarczycy, ale także z wieloma innymi chorobami: cukrzycą typu 1 i 2, kolagenozami, niedokrwistością złośliwą, pierwotną marskością żółciową czy chorobą Leśniowskiego i Crohna.2

W codziennej praktyce dermatologicznej u chorego z bielactwem i/lub w jego rodzinie często stwierdza się dodatkowo łuszczycę, łysienie plackowate, cukrzycę typu 2 i choroby tarczycy, najczęściej zapalenie typu Hashimoto.

Konsensus nie ujmuje w algorytmie diagnostycznym gastroskopii czy badań serologicznych w kierunku celiakii, niemniej jednak choroba trzewna łączy się z licznymi zaburzeniami ze strony skóry i błon śluzowych. Do najczęściej występujących należą: suchość skóry, rogowacenie mieszkowe, zmiany paznokciowe, afty, język pobruzdowany oraz osutka łuszczycopodobna.3

W grupie chorych badanych przez zespół z Turcji3 u 16,3% pacjentów z celiakią wykryto inne choroby autoimmunizacyjne; aż u 9,1% było to bielactwo. Autorzy badania sugerują, że współistnienie celiakii i bielactwa świadczy o częściowo wspólnym, genetycznym podłożu tych chorób.3

Nie znalazłam jednak danych w piśmiennictwie upoważniających do stwierdzenia, iż bielactwo jest markerem celiakii – jest to natomiast choroba wpisująca się w spektrum zaburzeń autoimmunizacyjnych.

Na przestrzeni lat powstawały różne teorie dotyczące etiologii i patogenezy bielactwa. Przyczyny choroby są takie same zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Bielactwo w połowie przypadków ujawnia się w wieku dziecięcym i młodzieńczym, drugi szczyt zachorowań przypada na 4.–5. dekadę życia.

Choroba nie jest dziedziczona ani autosomalnie recesywnie, ani dominująco. Zaobserwowano, że u dotkniętych bielactwem częściej wykrywa się swoisty układ genów dziedziczonych niezależnie, co sugeruje wielogenowy sposób dziedziczenia. U dzieci w 30% przypadków stwierdza się obciążający wywiad rodzinny. Predysponuje on również do zachorowania na inne choroby autoimmunizacyjne. W rodzinach, w których bielactwo wiąże się z innymi chorobami, wykryto mutacje CIAS/NALP1.4

Etiologię bielactwa próbuje się wyjaśnić za pomocą teorii autoimmunizacyjnej, cytotoksycznej (biochemicznej) i neurogennej.

Na pierwszą z nich wskazuje współistnienie bielactwa z innymi chorobami z autoimmunizacji, a także występowanie u chorych na czerniaka w okresie regresji. Potwierdza ją również fakt, że po usunięciu znamion Suttona może dojść do repigmentacji bez dodatkowego leczenia. We krwi stwierdza się ponadto różnorakie przeciwciała, m.in. przeciwko melanocytom, których stężenie koreluje z rozległością odbarwień, i przeciwciała przeciw tyrozynazie. Na obrzeżach aktywnych plam bielaczych obecne są cytotoksyczne limfocyty T, skierowane przeciw białku melanocytów MelanA i przeciw tyrozynazie.4

Koncepcja biochemiczna skupia się na niedoborze reduktazy tioredoksynowej, hamowanej przez nadmiar wapnia pozakomórkowego. Doprowadza to do gromadzenia się wolnych rodników tlenowych i w efekcie spadku syntezy melaniny oraz niszczenia komórek barwnikowych. U chorych stwierdzono również zmniejszone stężenie antyoksydantów (np. katalazy), co sugeruje rolę miejscowego stresu oksydacyjnego.5

Teoria neurogenna opiera się na obserwacji, że często odbarwienia układają się zgodnie z przebiegiem dermatomów. Wykazano również bezpośredni kontakt melanocytów z zakończeniami nerwowymi w zmianach chorobowych, co obserwuje się niezwykle rzadko w skórze zdrowej.4,5

Wspomnieć należy również o bielactwie u chorych na czerniaka – jest to dobry objaw rokowniczy, wskazujący na efektywną obronę organizmu przed komórkami nowotworu.4

Reasumując: bielactwo ujawnia się przeważnie u osób predysponowanych genetycznie, na rozwój choroby wpływają jednak liczne czynniki, co nie pozwala na stwierdzenie jednej przyczyny rozwoju choroby. Leczenie bielactwa jest frustrujące, często efekty są niezadowalające, wiele metod obejmuje terapię off-label, stąd konieczność dobrej współpracy pacjent–lekarz. (2015)

Piśmiennictwo

1. Jaworek A., Andres M., Pastuszczak M. i wsp: Bielactwo nabyte (vitiligo) – aktualne wytyczne dotyczące diagnostyki i terapii schorzenia zawarte w dokumencie „Guidelines for the management of vitiligo: the European Dermatology Forum Consensus” opublikowanym w British Journal of Dermatology w styczniu 2013. Derm. Prakt., 2013; 4 (27) t. V: 46–50
2. Pastuszka M., Poznańska-Kurowska K., Kaszuba A.: Zmiany skórne w chorobach endokrynologicznych u dzieci i młodzieży. Derm. Prakt., 2009; 3 (3) t. 1.: 28–43
3. Eyhan M.S., Rdem T.E., Ertekin V., Ayse Selimoglu M.: Zmiany w zakresie skóry i błon śluzowych w przebiegu celiakii dzieci młodzieży. Dermatologica, 2007; 4 (44): 44–49
4. Ramrath K., Stolz W.: Zaburzenia barwnikowe spowodowane nieprawidłową melanogenezą. [W:] Burgdorf W.H.C., Plewig G., Wolff H.H, Landthaler M.: Braun–Falco Dermatologia. Wydawnictwo Czelej, 2010; t. 2: 998–1001
5. Placek W., Czajkowski R., Habior A.C.: Bielactwo nabyte. Derm. Prakt., 2009; 3 (3): 9–19