Jaki jest mechanizm rozwoju alergii na pokarmy?

Pytanie nadesłane do Redakcji

Jaki jest mechanizm rozwoju alergii na pokarmy? Czy u dziecka może wystąpić reakcja alergiczna przy pierwszorazowym spożyciu jakiegoś pokarmu (np. w wyniku sensytyzacji przez skórę lub sporadycznego spożywania dużej ilości tego pokarmu przez matkę karmiącą dziecko piersią)?

Odpowiedź

Tolerancja doustna jest fizjologiczną reakcją na spożyte antygeny, a załamanie tego procesu powoduje uczulenie na alergeny. Do wystąpienia reakcji alergicznej niezbędny jest pierwszy kontakt z alergenem, skutkujący uczuleniem na niego (tzn. produkcją alergenowo swoistych IgE [sIgE]). Jednak u niektórych niemowląt rozwija się alergia na pokarm, mimo iż dziecko go wcześniej nie spożywało.

Kontakt z alergenami pokarmowymi może zachodzić przez przewód pokarmowy, jamę ustną, skórę czy nawet – choć sporadycznie – przez układ oddechowy. Mechanizmy prowadzące do uczulenia na alergeny pokarmowe badano na kilku modelach zwierzęcych. Zasadniczo doustne podawanie białka wywołuje jego tolerancję, ale w wyniku działania wielu różnych czynników uszkadzających barierę nabłonka może skutkować uczuleniem i alergią na pokarm. Do czynników uszkadzających barierę nabłonkową należą m.in.: toksyny, detergenty, niektóre metody przetworzenia pokarmów, dawka alergenu, zaburzenia mikrobiomu (dysbioza), niedobry odporności, leki zmniejszające pH soku żołądkowego lub choroby atopowe. Podatność na szkodliwe działanie tych czynników zależy także od wieku pacjenta.

Dysfunkcja bariery skórnej i związana z nią koncepcja przeznaskórkowego uczulenia na alergeny jest obecnie proponowana jako jeden z mechanizmów nabywania uczulenia na alergeny pokarmowe, szczególnie u chorych na atopowe zapalenie skóry (AZS). Tłumaczy także występowanie uczulenia na pokarmy, których pacjent dotąd nie spożywał. Częstość alergii na pokarm w ogólnej populacji pediatrycznej jest 4–5 razy mniejsza niż u dzieci z AZS. Tzw. hipoteza podwójnej ekspozycji na alergen sugeruje, że uczulenie na pokarm odbywa się przez uszkodzoną skórę, podczas gdy wczesna ekspozycja żołądkowo-jelitowa prowadzi do tolerancji. W ochronnym efekcie wczesnego wprowadzania pokarmów do diety dziecka istotną rolę odgrywa również intensywne leczenie zmian atopowych, co dodatkowo podkreśla znaczenie prawidłowej bariery skórnej w rozwoju alergii na pokarmy.

Jedna z ostatnich koncepcji rozwoju alergii na pokarmy wskazuje na białka drobnoustrojów bytujących na skórze chorych na AZS jako źródło uczulenia. Wstępne dane sugerują obecność homologicznych białek między drobnoustrojami a głównymi alergenami pokarmowymi (jajo, białka mleka krowiego [BMK], orzeszki ziemne). Ta homologia może wynosić nawet do 60% zgodności antygenowej.

Należy jeszcze podkreślić, że bardzo wczesna (w okresie noworodkowym), jednorazowa doustna ekspozycja na dużą dawkę alergenu pokarmowego (zwykle BMK), zwiększa ryzyko rozwoju alergii na ten pokarm.

Podsumowując, według aktualnych hipotez interakcje między komórkami układu immunologicznego, mikrobiotą, czynnikami dietetycznymi i alergenami pokarmowymi określają, czy rozwija się alergia czy tolerancja na dany pokarm.

Piśmiennictwo

1. Sampson H.A., O’Mahony L., Burks A.W. i wsp.: Mechanisms of food allergy. J. Allergy Clin. Immunol., 2018; 141 (1): 11–19
2. Ong P.Y.: Pathogenesis of food allergy. Front. Pediatr., 2019; 7: 484