Jakie odchylenia w stężeniu glukozy we krwi na czczo u dziecka mogą stanowić przeciwwskazanie do uprawiania konkretnego sportu?

Prawidłowe stężenie glukozy w surowicy na czczo wynosi 3,9–5,5 mmol/l (70–99 mg/dl). Odchylenia od normy mogą wskazywać na nieprawidłową glikemię na czczo, nieprawidłową tolerancję glukozy lub cukrzycę. Dla przypomnienia – hipoglikemia oznacza zmniejszenie stężenia glukozy we krwi <3,9 mmol/l (<70 mg/dl) niezależnie od występowania objawów klinicznych. Hipoglikemia u chorego na cukrzycę może wystąpić z powodu podania za dużej dawki insuliny, zbyt długiej przerwy między posiłkami, nadmiernego wysiłku fizycznego lub innych chorób. Może to stanowić bezpośrednie zagrożenie życia, zwłaszcza dla osób z chorobami serca. Natomiast hiperglikemia oznacza zwiększenie stężenia glukozy we krwi powyżej górnej granicy normy. U chorych na cukrzycę hiperglikemię wywołuje podanie zbyt małej dawki insuliny, za duże spożycie węglowodanów, infekcje, stres lub inne choroby. Utrzymująca się długotrwale hiperglikemia może prowadzić do rozwoju powikłań cukrzycowych, w tym mikroangiopatii i zaćmy.

Badanie sportowo-lekarskie ma na celu przede wszystkim kwalifikację do uprawiania danej dyscypliny sportu; jest to też badanie przesiewowe, na podstawie którego można wykryć problemy zdrowotne wymagające leczenia. Interpretacja oznaczenia stężenia glukozy na czczo zależy od oceny indywidualnej sytuacji zdrowotnej pacjenta (zdrowy, podejrzewana cukrzyca lub inna choroba metaboliczna, rozpoznana cukrzyca) i nie jest to jedyny czynnik decydujący o możliwości uprawiania danego sportu.

Kryteria rozpoznania cukrzycy są u sportowców takie same jak w ogólnej populacji. W przypadku oznaczeń glukozy są to: przygodna glikemia ≥200 mg/dl (11,1 mmol/l) oraz objawy kliniczne hiperglikemii lub glikemia na czczo ≥126 mg/dl (7,0 mmol/l) stwierdzona w 2 różne dni.

Oznaczając stężenie glukozy we krwi w czasie badań sportowo-lekarskich, można zatem rozpoznać, a przynajmniej podejrzewać cukrzycę i skierować pacjenta do diabetologa. W przypadku sportowców chorych na cukrzycę istnieją następujące przeciwwskazania do uczestniczenia w treningach i zawodach sportowych: ciężka hipoglikemia w ciągu ostatnich 24 godzin lub hiperglikemia >300 mg/dl (16,7 mmol/l) lub 250 mg/dl (13,9 mmol/l) z towarzyszącą ketonemią/ketonurią z powodu niedoboru insuliny. Duże stężenie glukozy na czczo jest najczęściej spowodowane nieprawidłową kontrolą cukrzycy. Hiperglikemia może prowadzić do nadmiernego pragnienia, częstego oddawania moczu, osłabienia, senności i zaburzeń świadomości (zamroczenia). Ponadto duże stężenie glukozy niekiedy wymaga dostosowania planu leczenia przed rozpoczęciem aktywności fizycznej. Z kolei zbyt małe stężenia glukozy we krwi mogą prowadzić do wystąpienia osłabienia, niepokoju, dysfunkcji autonomicznej z tachykardią, poceniem się, kołataniem serca, bólem i zawrotami głowy lub dysfunkcji neurogennej z zaburzeniami widzenia, zmęczeniem, zaburzeniami poznawczymi, a nawet utratą przytomności. Epizody hipoglikemii obserwuje się zwykle podczas ćwiczeń lub po wieczornych ćwiczeniach, nie zaś rano. Jest to związane z wyższym stężeniem kortyzolu w godzinach porannych. Uprawianie sportu może być w takiej sytuacji niebezpieczne i wymaga nadzoru medycznego. Przed rozpoczęciem aktywności fizycznej trzeba zadbać o podniesienie stężenia glukozy we krwi do odpowiedniej wartości. Stężenie glukozy u sportowców chorych na cukrzycę należy monitorować przed wysiłkiem, w jego trakcie i po wysiłku fizycznym oraz dostosowywać dawki insuliny i spożycie węglowodanów do rodzaju i intensywności aktywności fizycznej. Zaleca się również unikanie ćwiczeń w godzinach szczytu działania insuliny; warto nosić identyfikator medyczny informujący o cukrzycy.

Przeciwwskazania do uprawiania sportu dotyczą przede wszystkim tych dyscyplin sportowych, w których objawy hipoglikemii mogą zagrażać zdrowiu i życiu; są to: sporty motorowe, motorowodne, lotnicze i pływanie. Przeciwwskazania do uprawiania sportu i tym samym uzyskania pozytywnego orzeczenia sportowo-lekarskiego stanowią wówczas zarówno nawracające epizody ciężkiej hipoglikemii, jak i niedostateczna wiedza sportowca na temat ryzyka utraty przytomności przy leczeniu insuliną. Uważa się, że same ćwiczenia rzadko prowadzą do hipoglikemii. Przeciwwskazaniami do uprawiania określonych dyscyplin sportu mogą być powikłania cukrzycy (np. retinopatia stanowi przeciwwskazanie do uprawiania sportów motorowych), natomiast nieprawidłowe stężenie glukozy może zwrócić uwagę lekarza na ewentualny rozwój powikłań cukrzycowych.

Podsumowując: źle kontrolowana cukrzyca stanowi przeciwwskazanie do uprawiania sportów o zwiększonym ryzyku wypadków, natomiast dobrze prowadzony i wyedukowany sportowiec chory na cukrzycę bez istotnych powikłań może uprawiać wszystkie sporty (tab.).

Piśmiennictwo

1. Czupryniak L.: Zalecenia Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego w 2021 roku – by cukrzycę lepiej rozpoznawać, skuteczniej leczyć i zapobiegać jej przewlekłym powikłaniom. Med. Prakt., 2021; 3: 44–52 diabetologia.mp.pl/wytyczne/260808,zalecenia-polskiego-towarzystwa-diabetologicznego-2021
2. Yurkewicz M., Cordas M. Jr, Zellers A., Sweger M.: Diabetes and Sports: Managing Your Athlete With Type 1 Diabetes. Am. J. Lifestyle Med., 2016; 11 (1): 58–63
3. Colberg S.R., Albright A.L., Blissmer B.J. i wsp.: Exercise and type 2 diabetes: American College of Sports Medicine and the American Diabetes Association: joint position statement. Exercise and type 2 diabetes. Med. Sci. Sports Exerc., 2010; 42 (12): 2282–2303
4. Pippi R., Vandoni M., Tortorella M., Bini V., Fanelli C.G.: Supervised Exercise in Water: Is It a Viable Alternative in Overweight/Obese People with or without Type 2 Diabetes? A Pilot Study. Nutrients, 2022; 14 (23): 4963
5. Jimenez C.C., Corcoran M.H., Crawley J.T. i wsp.: National athletic trainers' association position statement: management of the athlete with type 1 diabetes mellitus. J. Athl. Train., 2007; 42 (4): 536–545
6. American College of Sports Medicine and American Diabetes Association joint position statement. Diabetes mellitus and exercise. Med. Sci. Sports Exerc., 1997; 29 (12): i–vi
7. Albright A., Franz M., Hornsby G. i wsp.: American College of Sports Medicine position stand. Exercise and type 2 diabetes. Med. Sci. Sports Exerc., 2000; 32 (7): 1345–1360
8. Colberg S.R., Sigal R.J., Yardley J.E. i wsp.: Physical Activity/Exercise and Diabetes: A Position Statement of the American Diabetes Association. Diabetes Care, 2016; 39 (11): 2065–2079
9. Zaharieva D.P., Riddell M.C.: Prevention of exercise-associated dysglycemia: a case study-based approach. Diabetes Spectr., 2015; 28: 55–62
10. Kanaley J.A., Colberg S.R., Corcoran M.H. i wsp.: Exercise/Physical Activity in Individuals with Type 2 Diabetes: A Consensus Statement from the American College of Sports Medicine. Me.d Sci. Sports Exerc., 2022; 54 (2): 353–368