Czy przed zastosowaniem tzw. nieswoistych szczepionek bakteryjnych należy ocenić odporność dziecka?

Pytanie nadesłane do Redakcji

Czy przed zastosowaniem tzw. nieswoistych szczepionek bakteryjnych należy sprawdzić odporność dziecka, na przykład oznaczając stężenie poszczególnych klas immunoglobulin? Czy na tej podstawie można przewidzieć ew. korzystny efekt albo brak efektu, a nawet zagrożenia związane z ich podaniem?

Odpowiedź

Lizaty bakteryjne wprowadzono do użycia w latach 70. XX w. Ich rola w nawracających zakażeniach bakteryjnych i wirusowych, ujmując zwięźle, wynika z immunomodulującego wpływu na szereg różnych komponentów układu immunologicznego (nieswoistych i swoistych) poprzez bezpośrednią ich aktywację lub generację komórek efektorowych. Główne wskazanie do ich zastosowania stanowi profilaktyka nawracających zakażeń układu oddechowego zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Postępowanie z dzieckiem z nawracającymi zakażeniami układu oddechowego powinno obejmować m.in. wykluczenie atopii, przerostu migdałka gardłowego oraz pierwotnego niedoboru odporności. Decyzję o zleceniu lizatu bakteryjnego należy poprzedzić oceną prawdopodobieństwa występowania niedoboru odporności u pacjenta (patrz „10 ostrzegawczych objawów wskazujących na pierwotny niedobór odporności” (www.info4pi.org), p. także Niedobory odporności). W przypadku podejrzenia niedoboru odporności należy zlecić podstawowe badania obejmujące morfologię krwi z rozmazem oraz oznaczenie stężenia immunoglobulin klasy G, A i M. Po przeprowadzeniu diagnostyki różnicowej okazuje się, że u większości dzieci nie występują zaburzenia układu immunologicznego, zwłaszcza u dzieci, które prawidłowo się rozwijają (nie stwierdza się niedoboru masy ciała), nie przebyły sepsy, a wywiad rodzinny w kierunku niedoboru odporności jest ujemny. W razie rzeczywistego niedoboru odporności (np. wymagającego stosowania immunoglobulin lub innych ciężkich postaci) lizat bakteryjny nie jest skuteczny; wówczas konieczne jest stosowanie swoistego leczenia.

Dotychczas przeprowadzone badania kliniczne z zastosowaniem tzw. nieswoistych szczepionek bakteryjnych u dzieci częściowo obejmowały również pacjentów z izolowanym niedoborem IgA oraz niedoborem podklas IgG. Dostępne w piśmiennictwie metaanalizy1,2 oceniające skuteczność lizatów bakteryjnych dotyczą przede wszystkim preparatów OM-85 (Broncho-Vaxom), D-53 (bakteryjne rybosomy) oraz PMBL (Ismigen). U dzieci leczonych tymi preparatami wykazano statystycznie istotne zmniejszenie częstości zakażeń układu oddechowego. Autorzy tych metaanaliz sugerują jednak ostrożność w ich interpretacji, gdyż były oparte na zbyt małej liczbie badań (choć o wysokiej jakości, p. także pyt.). Wątpliwości wzbudza także kliniczna istotność efektu ich stosowania. Nie wyodrębniono grupy dzieci, u których lizaty mogą przynosić szczególną korzyść. Sugeruje się, że są one najbardziej skuteczne u dzieci bez niedoborów odporności, narażonych na ostre, nawracające zakażenia układu oddechowego (najczęściej wirusowe). Niewielką skuteczność takiej profilaktyki obserwuje się u dzieci dodatkowo narażonych na zanieczyszczenie środowiska.

Zasadniczo lizaty bakteryjne charakteryzują się dobrym profilem bezpieczeństwa i tolerancji. Działania niepożądane zwykle są łagodne i przejściowe, a większość z nich ogranicza się do objawów ze strony przewodu pokarmowego i skóry (pokrzywka, biegunka, ból brzucha, ból głowy, kaszel).3,4 Nie stwierdzono działań niepożądanych poważnych, zagrażających życiu; nie obserwowano także związku między przyjmowaniem bakteryjnych lizatów a chorobami autoimmunizacyjnymi (p. pyt.).3

Podsumowując: preparaty zawierające lizaty bakteryjne są bezpieczną i dobrze tolerowaną, jednak o umiarkowanej skuteczności opcją terapeutyczną u dziecka zasadniczo zdrowego, z nawracającymi zakażeniami układu oddechowego. Przepisując lizat bakteryjny, należy się kierować indywidualnym podejściem do każdego pacjenta, rozważając wszelkie „za i przeciw” takiej terapii.

Należy jednak podkreślić, że najskuteczniejszą metodą immunomodulacji zapobiegającą chorobom układu oddechowego są szczepienia szczepionkami przeciwko grypie sezonowej oraz skoniugowaną pneumokokową (PCV).5-7 (2015)

Piśmiennictwo

1. del-Rio-Navarro B.E., Espinosa R.F., Flenady V., Sienra-Monge J.J.: Cochrane Review: Immunostimulants for preventing respiratory tract infection in children. Evid -Based Child Health, 2012; 7: 629–717
2. Cazzola M., Anapurapu S., Page C.P.: Polyvalent mechanical bacterial lysate for the prevention of recurrent respiratory infections: A metaanalysis. Pulm. Pharmacol. Ther., 2012; 25: 62–68
3. Olivieri, D., Fiocchi A., Pregliasco F. i wsp.: Safety and tolerability of ribosome-component immune modulator in adults and children. Allergy and Asthma Proceedings, 2009; 30 (Suppl. 1): S33–S36
4. Schaad U.B.: OM-85 BV, an immunostimulant in pediatric recurrent respiratory tract infections: a systematic review. World J. Pediatr., 2010; 6 (1): 5–12
5. Jansen A.G., Hak E., Veenhoven R.H. i wsp.: Pneumococcal conjugate vaccines for preventing otitis media. Cochrane Database Syst. Rev., 2009; 2: CD001480
6. Lucero M.G., Dulalia V.E., Nillos L.T. i wsp.: Pneumococcal conjugate vaccines for preventing vaccine-type invasive pneumococcal disease and X-ray defined pneumonia in children less than two years of age. Cochrane Database Syst. Rev., 2009; (4): CD004977
7. Manzoli L., Schioppa F., Boccia A., Villari P.: The efficacy of influenza vaccine for healthy children: a metaanalysis evaluating potential sources of variation in efficacy estimates including study quality. Pediatr. Infect. Dis. J., 2007; 26: 97–106