Jak zwalczać świąd w przebiegu AZS?

Świąd jest podstawowym objawem AZS i według Hanifina i Rajki stanowi jedno z czterech głównych kryteriów rozpoznania choroby. Opanowanie świądu u chorych na AZS jest bardzo trudne, obejmuje bowiem zarówno leczenie samego objawu, jak i sprzyjających mu czynników, takich jak suchość skóry i stan zapalny. Nasilenie świądu zwiększa się wraz z ciężkością AZS. Istotny element leczenia stanowią leki przeciwhistaminowe, choć dane dotyczące ich skuteczności są kontrowersyjne. Należy podkreślić, że dotychczas nie przeprowadzono wiarygodnych badań klinicznych z grupą kontrolną, oceniających skuteczność leków przeciwhistaminowych w zmniejszaniu nasilenia świądu w przebiegu AZS u dzieci. Wydaje się jednak, że zmniejszenie nasilenia świądu po zastosowaniu doustnych leków I generacji wynika z ich dodatkowego działania sedatywnego.

Natomiast, co potwierdzono w kilku badaniach klinicznych, zmniejszenie nasilenia świądu w przebiegu AZS u dzieci obserwuje się po miejscowej aplikacji inhibitorów kalcyneuryny (takrolimus, pimekrolimus). Poprawę zauważono już 2–3 dni po rozpoczęciu leczenia.

Należy też podkreślić rolę emolientów, które poprzez wpływ na odbudowę bariery naskórkowej uszkodzonej w przebiegu AZS powodują zmniejszenie nasilenia stanu zapalnego i poprawę nawilżenia skóry, a przez to zmniejszenie świądu. Dodatkowe działanie przeciwświądowe emolientów wynika z efektu chłodzącego (np. mentolu) oraz działania składników znieczulających miejscowo (np. polidokanolu).

W okresie zaostrzenia choroby skuteczne w łagodzeniu nasilenia świądu jest także stosowanie emolientów w połączeniu z mGKS. W przeciwieństwie do inhibitorów kalcyneuryny mGKS nie wykazują swoistego działania przeciwświądowego, a ewentualne osłabienie odczucia świądu po ich zastosowaniu wiąże się ze zmniejszeniem nasilenia stanu zapalnego. Wykazano, że regularne stosowanie emolientów w okresach remisji choroby zmniejsza ryzyko zaostrzenia AZS i tym samym zapobiega nasileniu świądu po zaprzestaniu stosowania GKS.

Wstępne dane wskazują, że preparaty miejscowe zawierające N-palmityloetanoloaminę (agonistę receptora kanabinoidowego), kapsaicynę i doksepinę znacznie łagodzą świąd u chorych na AZS, jednak obserwacje te wymagają jeszcze potwierdzenia w dalszych badaniach klinicznych. Żaden z preparatów nie jest obecnie dostępny w Polsce. W leczeniu świądu stosuje się również leki znieczulające miejscowo, takie jak benzokaina, lidokaina i polidokanol (przy czym polidokanol stosuje się u dzieci w Polsce miejscowo przez 2–3 tygodnie). Dwa pozostałe preparaty nie są w Polsce rekomendowane u dzieci w rutynowym leczeniu świądu w przebiegu AZS. Należy jednak pamiętać, aby u dzieci stosować je tylko przez krótki czas. W leczeniu świądu u dzieci skuteczna okazała się fototerapia, zwłaszcza ultrafioletem B (UVB-311 nm), a w niektórych przypadkach pomocna może też być psychoterapia. Skuteczna, długofalowa terapia AZS, obejmująca również leczenie świądu, wymaga indywidualnego podejścia ze strony doświadczonego lekarza, z uwzględnieniem edukacji dziecka i jego rodziny. (2013, 2014, 2016)

Piśmiennictwo

1. Szepietowski J., Reich A.: Zasady postępowania w świądzie. [W:] Świąd – patomechanizm, klinika, leczenie. Termedia, Poznań 2010: 125–143
2. Blume-Peytavi U., Metz M.: Atopic dermatitis in children: management of pruritus. J. Eur. Acad. Dermatol. Venereol., 2012; 26: 2–8
3. Ring J., Alomar A., Bieber T. i wsp.: Wytyczne leczenia atopowego zapalenia skóry. Med. Prakt. Wyd. Spec.: Atopowe Zapalenie Skóry, 2012: 2–48