Jakie są podstawowe zasady niefarmakologicznego leczenia nadciśnienia tętniczego u dzieci?

Zasady leczenia nadciśnienia tętniczego wtórnego zależą od przyczyn choroby (p. pyt.). Z podobną sytuacją mamy do czynienia w przypadku nadciśnienia monogenowego, kiedy to dokładne zdefiniowanie defektu pozwala dobrać celowane leczenie.

Leczenie niefarmakologiczne i farmakologiczne nadciśnienia pierwotnego należy dobrać na podstawie oceny fenotypu pośredniego i towarzyszących zaburzeń metabolicznych (ryc.). Ponieważ dominującym fenotypem pośrednim nadciśnienia pierwotnego jest nadwaga i otyłość trzewna, a zespół metaboliczny dotyczy 15–20% pacjentów, zarówno leki hipotensyjne, jak i zasady leczenia niefarmakologicznego ustala się nie tylko na podstawie oceny ich działania hipotensyjnego, ale również na podstawie oceny ich wpływu na zaburzenia metaboliczne.

Podstawowym sposobem leczenia nadciśnienia pierwotnego (a także postępowania profilaktycznego) jest zwiększenie aktywności fizycznej i odpowiednio dobrana dieta.

U pacjentów z nadciśnieniem pierwotnym 1. stopnia oraz bez uszkodzenia narządowego podstawowe znaczenie ma uprawianie sportu. Szczególnie zalecany jest wysiłek dynamiczny. Należy jednak pamiętać, że prawie wszystkie rodzaje aktywności fizycznej zawierają elementy wysiłku dynamicznego i izometrycznego. Ważne jest również, aby pacjent zaakceptował zalecany dla niego sport, co zwiększy prawdopodobieństwo stosowania się do zaleceń. Nie należy kategorycznie zabraniać preferowanego przez niektórych młodocianych z nadciśnieniem pierwotnym wysiłku o charakterze izometrycznym (siłownia). Wykazano bowiem, że mimo wzrostu ciśnienia skurczowego w trakcie wysiłku izometrycznego, po treningu (>2 h) następuje istotne obniżenie ciśnienia tętniczego. Korzystne jest urozmaicanie treningu siłowego (izometrycznego) treningiem dynamicznym.

Trzeba pamiętać, że nadciśnienie tętnicze 2. stopnia niepoddające się kontroli farmakologicznej oraz istotne uszkodzenie narządowe (poważny przerost lewej komory) stanowią czasowe przeciwwskazanie do uprawiania sportu. Tym chorym wysiłek fizyczny należy zlecić dopiero po obniżeniu ciśnienia tętniczego za pomocą farmakoterapii.

Drugim podstawowym elementem leczenia niefarmakologicznego jest dieta. Ogólne zasady żywienia dzieci z nadciśnieniem pierwotnym nie różnią się od tzw. zdrowej diety. W praktyce należy zalecić istotne ograniczenie spożycia słodyczy (hipertriglicerydemia) i soli. Trzeba jednak pamiętać, aby po istotnym zwiększeniu aktywność fizycznej dostosować podaż soli (i innych mikroelementów) do bieżących strat związanych z odwodnieniem w trakcie treningu (szczególnie w lecie).

Potwierdzeniem skuteczności leczenia niefarmakologicznego jest zarówno obniżenie ciśnienia tętniczego, jak i zmniejszenie obwodu talii. W badaniu prospektywnym obejmującym dzieci z nadciśnieniem pierwotnym wykazano, że właśnie zmniejszenie obwodu talii przy niezmienionym BMI (a więc zwiększenie bezwzględnej masy mięśniowej) było głównym wskaźnikiem regresji uszkodzenia narządowego i normalizacji zaburzeń metabolicznych. (2013, 2014)

Piśmiennictwo

1. Council on Sports Medicine and Fitness: Policy Statement – Athletic participation by children and adolescents who have systemic hypertension. Pediatrics, 2010; 125: 1287–1294
2. Litwin M., Śladowska J., Antoniewicz J. i wsp.: Metabolic abnormalities, insulin resistance, and metabolic syndrome in children with primary hypertension. Am. J. Hypertens., 2007; 20: 875–882
3. Litwin M., Niemirska A., Sladowska-Kozlowska J. i wsp.: Regression of target organ damage and metabolic abnormalities in children and adolescents with primary hypertension – prospective study. Pediatr. Nephrol., 2010; 25: 2489–2499
4. Lurbe E., Cifkova R., Cruikshank J.K. i wsp.: Management of high blood pressure in children and adolescents: Recommendations of the European Society of Hypertension. J. Hypertens., 2009; 27: 1719–1742