Neurolog – czym się zajmuje i jakie choroby leczy neurolog?

Neurolog to specjalista, który zajmuje się profilaktyką, diagnostyką i leczeniem chorób obwodowego i ośrodkowego układu nerwowego. W ramach badania neurologicznego lekarz sprawdza szereg odruchów fizjologicznych, ocenia czucie powierzchowne, orientację, pamięć, mowę oraz inne procesy poznawcze pacjenta. Może też zlecić badania laboratoryjne i obrazowe

Fot. IMGMIDI/ pixabay.com

Neurolog – czym się zajmuje

Neurolog jest specjalistą w dziedzinie medycyny, która zajmuje się funkcjonowaniem obwodowego i ośrodkowego układu nerwowego.

Ośrodkowy układ nerwowy składa się z mózgowia i rdzenia kręgowego. Głównymi funkcjami mózgowia jest utrzymywanie homeostazy, czyli względnie stałych parametrów życiowych organizmu oraz wyższe funkcje nerwowe, takie jak funkcje poznawcze i pamięć. Rdzeń kręgowy odpowiada za przewodzenie impulsów nerwowych pomiędzy mózgowiem i obwodowym układem nerwowym, co umożliwia świadomy ruch, zmiany pozycji ciała, koordynację, kontrolę równowagi, napięcia mięśni, odczuwanie dotyku, ucisku i bólu. Choroby w obrębie ośrodkowego układu nerwowego mogą wynikać z zaburzeń przepływu krwi w mózgu, infekcji, urazów oraz wrodzonych i nabytych chorób neurodegeneracyjnych.

Obwodowy układ nerwowy składa się z nerwów i zwojów nerwowych. Jego zadaniem jest przekazywanie informacji pomiędzy ośrodkowym układem nerwowym i poszczególnymi narządami. Choroby obwodowego układu nerwowego najczęściej są nabyte (często w konsekwencji cukrzycy, niedoboru składników odżywczych i witamin, urazów, nadużywania alkoholu) i mogą prowadzić do zaburzeń czucia, niedowładów, porażeń i zaniku mięśni.

Podstawą rozpoznania i leczenia zaburzeń jest wywiad z pacjentem oraz badanie neurologiczne. W ramach badania neurologicznego lekarz najczęściej prosi pacjenta o wykonywanie prostych poleceń, np. dotknięcie palcem czubka nosa z zamkniętymi oczami, uciśnięcie dwóch dłoni jednocześnie, zrobienie kilku kroków czy stanie na jednej nodze. Neurolog sprawdza również szereg odruchów fizjologicznych, czyli automatycznych reakcji organizmu na zadany bodziec (np. delikatnie uderza młoteczkiem poniżej rzepki, co powinno prowadzić do mimowolnego wyprostowania nogi badanego), może również oceniać czucie powierzchowne, orientację, pamięć, mowę oraz inne procesy poznawcze pacjenta.

Badaniami, które często są niezbędne do postawienia diagnozy neurologicznej są między innymi:

• elektroencefalografia (EEG)
• tomografia komputerowa (TK)
• rezonans magnetyczny (MRI)
• elektromiografia (EMG)
• punkcja lędźwiowa, czyli badanie płynu mózgowo-rdzeniowego
• angiografia
• RTG kręgosłupa i czaszki.

Neurolog czy psychiatra – do kogo się zgłosić

Neurolog zajmuje się przede wszystkim badaniem podłoża i skutków procesów, które niszczą układ nerwowy człowieka, a psychiatra leczeniem biochemicznych zaburzeń funkcjonowania mózgu. Neurologia i psychiatria to dziedziny pokrewne, szereg objawów i dolegliwości może wynikać zarówno z problemów neurologicznych, jak i psychiatrycznych, dlatego neurolodzy i psychiatrzy często ze sobą współpracują.

Wybór właściwego specjalisty lub specjalistów najlepiej poprzedzić wizytą u lekarza rodzinnego, który po zebraniu wywiadu i ewentualnie zleceniu badań, wskaże dalsze postępowanie.

Wizyta u psychiatry w ramach NFZ nie wymaga skierowania.

Neurolog – jakie choroby leczy

Wśród najczęściej leczonych przez neurologa chorób znajdują się:

• bóle głowy i kręgosłupa
• migrena
• klasterowy ból głowy
• hemikrania ciągła i napadowa
• polekowe bóle głowy
• bóle w odcinku lędźwiowym kręgosłupa (potocznie „bóle krzyża”)
• rwa kulszowa
• choroby infekcyjne, zakażenia układu nerwowego
• wirusowe lub bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
• kleszczowe zapalenie mózgu
• grzybice ośrodkowego układu nerwowego
• choroby naczyniowe
• udar mózgu: niedokrwienny, najczęściej spowodowany miażdżycą lub krwotoczny, potocznie nazywany wylewem
• przemijający napad niedokrwienny (TIA)
• zaburzenia ruchowe
• pląsawica Huntingtona
• choroba Parkinsona
• zespoły otępienne
• choroba Alzheimera
• otępienie czołowo-skroniowe
• choroby demielinizacyjne
• stwardnienie rozsiane
• zespół Guillaina i Barrégo
• choroby układu nerwowo-mięśniowego
• rdzeniowy zanik mięśni (SMA)
• stwardnienie zanikowe boczne
• dziedziczne neuropatie ruchowo-czuciowe
• polineuropatie
• inne częste choroby neurologiczne
• padaczka
• miastenia
• zespół Tourette’a
• urazy czaszkowo-mózgowe
• wstrząśnienie mózgu

Objawy chorób neurologicznych

Niektóre choroby neurologiczne stwarzają realne zagrożenie życia, dlatego ważne jest, aby umieć rozpoznać objawy, które wymagają natychmiastowej interwencji. Szczególną uwagę należy zwrócić na objawy, które mogą świadczyć o udarze mózgu, ponieważ szybkie wdrożenie leczenia znacznie zwiększa szanse pacjenta na przeżycie i powrót do zdrowia.

Najczęściej są to:

• osłabienie mięśni twarzy - opadnięcie kącika ust po jednej stronie, podnoszenie się tylko jednego kącika przy próbie szerokiego uśmiechu
• osłabienie lub niedowład kończyn po jednej stronie ciała
• zaburzenia widzenia
• bełkotliwa, niewyraźna mowa
• zaburzenia równowagi i koordynacji ruchów
• nagły, ostry ból głowy
• zaburzenia orientacji w miejscu i czasie, splątanie
• utrata przytomności.

W przypadku wystąpienia tych objawów należy niezwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe (nr tel. 999 lub 112) lub – w miarę możliwości – zgłosić się na SOR.

Objawy, które mogą sugerować konieczność konsultacji neurologicznej to m.in.:

• bóle (szczególnie głowy lub kręgosłupa)
• problemy z pamięcią i koncentracją
• zawroty głowy i zaburzenia równowagi
• drgawki, kurcze i sztywność mięśni, ataksja, ograniczenie zakresu ruchu lub zmniejszenie siły mięśni
• zaburzenia węchu, smaku, widzenia, mowy
• parestezje, czyli zaburzenia czucia (osłabienie lub nadwrażliwość na bodźce, mrowienie, drętwienie)

Neurologia dziecięca – kiedy pójść do specjalisty z niemowlakiem, dzieckiem starszym, nastolatkiem?

W niektórych sytuacjach lekarz neonatolog z oddziału położniczego lub pediatra, lub lekarz rodzinny z POZ może skierować noworodka lub niemowlę na wizytę profilaktyczną do neurologa dziecięcego. Wskazaniami do takiej konsultacji w tym okresie mogą być:

• ciąża mnoga (bliźniacza) lub zagrożona
• infekcje lub choroby wirusowe w czasie ciąży
• poród przez cesarskie cięcie lub z powikłaniami
• dzieci z małą masą urodzeniową i wcześniaki.

Ze względu na szybki rozwój w wieku niemowlęcym, szczególną uwagę należy zwrócić na kamienie milowe, czyli umiejętności zdobywane w określonej kolejności i czasie. Wszystkie niepokojące objawy, czy ewentualne opóźnienia trzeba zgłaszać pediatrze lub lekarzowi rodzinnemu, a zwłaszcza:

• asymetrię ciała po 3. miesiącu życia: skręcanie tułowia lub układanie się tylko na jednej stronie, widoczne spłaszczenie główki po jednej stronie, używanie tylko jednej rączki
• nieprawidłowe napięcie mięśniowe, np. wiotkość, nadmierne napięcie, prężenie ciała do tyłu, zaciskanie pięści
• zatrzymanie rozwoju dziecka, utratę już nabytych umiejętności
• błądzenie wzrokiem, brak zainteresowania otoczeniem i kontaktu wzrokowego
• drgawki.

Objawy neurologiczne u dzieci starszych i nastolatków mogą przypominać objawy u dorosłych. Szczególną uwagę należy zwrócić na:

• drgawki, drżenie rąk, tiki (padaczka jest jednym z najczęściej diagnozowanych zaburzeń neurologicznych u dzieci i młodzieży)
• powtarzające się omdlenia
• objawy zaburzeń nerwicowych – wahania nastroju, histerie, napady złości, nadpobudliwość ruchową, agresję
• problemy z mową, np. jąkanie się
• nawracające bóle głowy
• problemy z koncentracją lub pamięcią.

Konsultacja neurologiczna może być również wskazana podczas diagnostyki ADHD lub zaburzeń ze spektrum autyzmu.

Badanie neurologiczne niemowlęcia różni się od badania dorosłego, ponieważ małe dziecko nie jest w stanie wykonać zadanych poleceń. Aby zbadać odruchy fizjologiczne i napięcie mięśniowe, lekarz sprawdza reakcje dziecka na bodźce, np. układając dziecko w różnych pozycjach, obracając jego główkę lub pokazując przedmioty pod różnym kątem. W trakcie badania neurologicznego lekarz sprawdza również kształt, obwód, symetrię i rozwój czaszki oraz ciemiączka.

Badania obrazowe dzieci. Niemowlętom, u których ciemiączko jeszcze się nie zrosło można wykonać USG przezciemiączkowe. Często jest to skuteczniejsza i bezpieczniejsza metoda badania niż tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny. Tomografia komputerowa zwykle nie jest wykorzystywana w diagnostyce małych dzieci, ponieważ promieniowanie w niej używane może mieć negatywny wpływ na rozwijający się organizm. Natomiast w rezonansie magnetycznym wykorzystuje się pole magnetyczne i fale radiowe, dzięki czemu jest on bezpieczny nawet dla najmłodszych pacjentów. Główną trudnością podczas wykonywania rezonansu magnetycznego jest konieczność pozostania pacjenta w bezruchu przez kilkanaście do nawet kilkudziesięciu minut. Niektóre ośrodki przeprowadzają to badanie podczas snu naturalnego u dzieci poniżej 2. miesiąca życia lub w sedacji (po podaniu pacjentowi środków anestetycznych). Ze względu na te utrudnienia, niektóre pracownie rezonansu podają dolną granicę wykonywania tego badania, od 1. roku do nawet wieku nastoletniego.

Pozostałe badania diagnostyczne, takie jak EEG, EMG czy punkcja lędźwiowa w celu pobrania płynu mózgowo-rdzeniowego, można wykonywać u pacjentów w każdym wieku, również u dzieci i młodzieży.

Neurolog na NFZ – skierowanie, czas oczekiwania na wizytę

Wizyta u neurologa, który ma podpisany kontrakt z Narodowym Funduszem Zdrowia wymaga przedstawienia skierowania. Uprawniony do wystawiania skierowań w ramach ambulatoryjnej opieki specjalistycznej jest lekarz POZ lub inny lekarz udzielający świadczeń w ramach ważnej umowy z NFZ.

Na konsultację u neurologa refundowaną przez NFZ czeka się od kilku tygodni do kilkunastu miesięcy, w zależności od województwa oraz konkretnej poradni. Dostępność specjalistów można sprawdzić, korzystając z Informatora o Terminach Leczenia.

Neurolog prywatnie – koszt, dostępność specjalistów

Według danych Naczelnej Izby Lekarskiej aktualnych w dniu publikacji tego artykułu w Polsce zawód neurologa wykonuje 3713 specjalistów, a neurologa dziecięcego 467.

Czas oczekiwania na prywatną wizytę u neurologa wynosi na ogół kilka dni. Koszt takiej konsultacji to ok. 170–250 zł za wizytę. Badania są płatne dodatkowo.