Uprawnienia systemowe lekarza POZ

Pytanie nadesłane do Redakcji

Obecnie z powodu braków kadrowych w POZ w Polsce mogą pracować zarówno specjaliści, którzy spełniają kryteria formalne „lekarza POZ” (jednak grupa ta zmieni się wg aktualnych przepisów od 01.01.2025 r.; p. Czy kurs z medycyny rodzinnej dla pediatrów i internistów pracujących w POZ jest obowiązkowy?), jak również – zwykle w ramach dodatkowej działalności kontraktowej – lekarze innych specjalności oraz (często) bez lub w trakcie innej specjalizacji. Część placówek udziela też porad komercyjnie, np. po godzinach. Jakie są uprawnienia systemowe lekarza POZ w porównaniu z lekarzem ubezpieczenia zdrowotnego wykonującym zawód w POZ i lekarzem działającym komercyjnie (poza kontraktem z NFZ)?

Odpowiedź

Lekarz POZ1 pełni szczególną rolę w systemie świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Przede wszystkim to on zapewnia świadczeniobiorcom, którzy go wybrali, koordynację opieki zdrowotnej w systemie ochrony zdrowia.2 W tym celu szereg przepisów prawa wyznacza kompetencje zastrzeżone wyłącznie dla lekarza posiadającego ten status prawny, wyraźnie wskazując na lekarza POZ jako osobę autoryzującą określoną dokumentację pacjenta.

Elementem wyróżniającym lekarza POZ jest sprawowanie opieki nad konkretnym świadczeniobiorcą na podstawie jego deklaracji wyboru.3 Należy przy tym pamiętać o wyjątku w populacji pacjentów objętej opieką w POZ – lekarz pediatria może sprawować opiekę wyłącznie nad świadczeniobiorcami do ukończenia przez nich 18. roku życia. Po osiągnięciu przez pacjenta wieku 18 lat (nie pełnoletności, bo ta może wyjątkowo nastąpić wcześniej w wyniku zawarcia małżeństwa4) pediatra traci zatem wobec niego status lekarza POZ.5 Jednakże nie tylko kształcenie podyplomowe (określona specjalizacja lekarska, kurs w dziedzinie medycyny rodzinnej) wyznacza granice kompetencji systemowych lekarza, lecz także umowa o udzielanie świadczeń z zakresu POZ zawarta z Narodowym Funduszem Zdrowia (NFZ).6 Tylko czynności podejmowane przez lekarza w ramach realizacji umowy z zakresu POZ zawartej z NFZ będą miały status dokumentów wystawionych przez lekarza POZ. Oznacza to, że ten sam lekarz wystawiający pacjentowi dokumentację poza kontraktem z NFZ z zakresu POZ (np. przyjmujący pacjentów, którzy zadeklarowali wybór innego lekarza POZ, jak również prywatnie, po godzinach przyjęć zakontraktowanych przez NFZ) nie działa w charakterze lekarza POZ, nawet jeśli posiada wymagane ustawą kwalifikacje zawodowe lekarza POZ. Numer umowy z NFZ jest ważnym elementem identyfikującym dokumentację wystawioną przez lekarza POZ.

Lekarz, który nie posiada wymaganych ustawą kwalifikacji zawodowych lekarza POZ, lecz jest świadczeniodawcą, który zawarł umowę o udzielanie świadczeń z zakresu POZ (np. prowadzi podmiot leczniczy i zatrudnia innych lekarzy) albo wykonuje zawód u świadczeniodawcy, z którym NFZ zawarł taką umowę, jest tzw. lekarzem ubezpieczenia zdrowotnego (UZ).7 Lekarzami UZ są także lekarze pracujący w POZ pod nadzorem.8 Są to lekarze zgłoszeni przez świadczeniodawcę w harmonogramie umowy z NFZ o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej z zakresu POZ. W niektórych przypadkach prawo uznaje za wystarczające kompetencje systemowe zastrzeżone dla lekarza posiadającego status prawny lekarza UZ, a w innych wymaga kompetencji systemowych lekarza POZ.

Podsumowując zakres obydwu omawianych tu definicji: każdy lekarz POZ jest lekarzem UZ, ale nie każdy lekarz UZ jest lekarzem POZ. Lekarz POZ ma więc wszystkie kompetencje zastrzeżone przepisami prawa dla lekarza UZ, ale już nie odwrotnie. Kompetencje systemowe obydwu grup lekarzy określają szczegółowe przepisy prawa, często rozproszone w wielu aktach prawnych, które wyraźnie wskazują, który lekarz powinien wystawić pacjentowi określony dokument. Zestawienie kompetencji zastrzeżonych przepisami prawa lekarza POZ, lekarza UZ i innych lekarzy przedstawiono w tabeli.

Stan prawny na 9 stycznia 2023 roku

Piśmiennictwo

1. W rozumieniu definicji ustawowej zawartej w art. 6 ustawy z dnia 27 października 2017 r. o podstawowej opiece zdrowotnej (tekst jedn.: Dz.U. z 2021 r., poz. 1050 z późn. zm.). Zob. komentarz A. Pietraszewskiej-Machety [W:] Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Komentarz. Wyd. 3. Wolters Kluwer, Warszawa 2018: s. 96–97.
2.  Na podstawie art. 5 i 6 ustawy z dnia 27 października 2017 r. o podstawowej opiece zdrowotnej (tekst jedn.: Dz.U. z 2021 r., poz. 1050 z późn. zm.).
3. Wskazuje na to ostatni element definicji ustawowej lekarza POZ zawartej w art. 6 oraz art. 9 ust. 2 i art. 10 ust. 3 pkt 6) ustawy z dnia 27 października 2017 r. o podstawowej opiece zdrowotnej (tekst jedn.: Dz.U. z 2021 r., poz. 1050 z późn. zm.).
4. Przez zawarcie małżeństwa małoletni uzyskuje pełnoletność i nie traci jej w razie unieważnienia małżeństwa – na podstawie art. 10 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz.U. z 2022 r., poz. 1360 z późn. zm.).
5. Deklaracje zachowują ważność tylko w zakresie wyboru świadczeniodawcy do czasu wyboru innego lekarza POZ lub wyboru nowego świadczeniodawcy (na podstawie art. 6 ust. 3 oraz art. 10 ust. 7 ustawy z dnia 27 października 2017 r. o podstawowej opiece zdrowotnej [tekst jedn.: Dz.U. z 2021 r., poz. 1050 z późn. zm.]).
6. Lekarzem POZ jest wyłącznie lekarz, z którym NFZ zawarł umowę o udzielanie świadczeń z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej albo który wykonuje zawód u świadczeniodawcy, z którym NFZ zawarł umowę o udzielanie świadczeń z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej, wybrany przez świadczeniobiorcę – przesądza o tym druga część definicji ustawowej zawartej w art. 6 ust. 1 tiret pierwszy ustawy z dnia 27 października 2017 r. o podstawowej opiece zdrowotnej (tekst jedn.: Dz.U. z 2021 r., poz. 1050 z późn. zm.).
7. W rozumieniu definicji ustawowej zawartej w art. 5 pkt 14) ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2021 r., poz. 1285 z późn. zm.). Zob. Pietraszewska-Macheta A. [W:] Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Komentarz. Wyd. 3. Wolters Kluwer, Warszawa 2018: s. 83.
8. Który odbył staż podyplomowy, niespełniający wymagań określonych dla lekarzy przyjmujących deklaracje wyboru świadczeniobiorców, zgodnie z zał. nr 1 cz. V pkt 1.2. do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 24 września 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej (Dz.U. z 2021 r., poz. 540 z późn. zm.).