medycyna praktyczna dla lekarzy
medycyna praktyczna dla lekarzy
Zagadnienia związane z informowaniem osób trzecich o stanie zdrowia oraz udzielanych świadczeniach zdrowotnych omówiono w odpowiedzi na pytanie 1. Dla przypomnienia można więc jedynie wskazać, że generalnie takie dane są objęte tajemnicą lekarską, której ujawnienie może skutkować dla lekarza różnymi sankcjami. Należy zatem każdorazowo ustalić podstawę prawną pozwalającą na naruszenie obowiązku zachowania poufności.
Wydaje się, że najprostsza do rozstrzygnięcia jest sytuacja przekazywania informacji rodzicom. Zgodnie bowiem z art. art. 98 § 1 K.r.o., rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Z kolei art. 31 ust. 1 UZL stanowi, iż lekarz ma obowiązek udzielać pacjentowi lub jego ustawowemu przedstawicielowi przystępnej informacji o jego stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu. Analogiczna regulacja znajduje się w art. 9 ust. 2 UPP. Skoro zatem lekarz jest zobowiązany do przekazywania danych przedstawicielowi ustawowemu (czyli najczęściej rodzicom), to tym samym wobec tego podmiotu nie obowiązuje tajemnica lekarska. Ponadto warto zauważyć, iż w przypadku ciężarnej niepełnoletniej pacjentki lekarz będzie podejmował różne czynności medyczne, udzielał świadczeń zdrowotnych. Do kategorii tej należy zaś nie tylko stricte terapia, ale również badanie stanu zdrowia, oraz też opieka nad kobietą ciężarną (por. art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, Dz. U. Nr 17, poz. 78, z późn. zm.). Uwzględniając więc powołaną regulację, lekarz ma obowiązek informowania przedstawicieli ustawowych o stanie zdrowia i udzielanych świadczeniach zdrowotnych. Ponadto musi uzyskać ich zgodę (ew. zgodę kumulatywną, w przypadku pacjentki, która ukończyła 16. rż.) na wszelkie zabiegi przeprowadzane u niepełnoletniej ciężarnej.
Bardziej złożony jest problem zawiadamiania organów ścigania, lub sądu opiekuńczego. Jak już wyjaśniono w pytaniu 1., lekarz ma prawny obowiązek denuncjacyjny jedynie w sytuacji ujawnienia usiłowania zabójstwa, ewentualnie przestępstwa pozbawienia wolności (art. 240 K.k.). W przypadku innych przestępstw istnieje jedynie obowiązek społeczny, wynikający w szczególności z art. 304 § 1 Kodeksu postępowania karnego (zwanego dalej K.p.k.). Przepis ten stanowi bowiem, iż każdy, kto dowie się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję. Ciąża może być zaś następstwem niektórych przestępstw, na przykład czynów o charakterze pedofilnym (art. 200 K.k. – obcowanie płciowe z małoletnim poniżej lat 15) lub kazirodztwa (art. 201 K.k.). Przestępstwa te są ścigane z urzędu. Wątpliwości dotyczą natomiast zgwałcenia (art. 197 K.k.). Naturalnie zajście w ciąże może być skutkiem takiego czynu. Jednak na mocy art. 205 K.k. przestępstwo to jest ścigane w trybie wnioskowym. Do wszczęcia postępowania karnego konieczne jest więc złożenie wniosku przez uprawniony podmiot (art. 12 K.p.k.). Najczęściej jest nim sam pokrzywdzony, natomiast w przypadku osób małoletnich – ich przedstawiciel ustawowy lub osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje (art. 51 § 2 K.p.k.). Samo więc zawiadomienie Policji lub prokuratury złożone przez lekarza nie zainicjuje postępowania karnego (art. 17 § 1 pkt 10 K.p.k.). Ze stosownym wnioskiem musi bowiem wystąpić osoba uprawniona, czyli rodzic (przedstawiciel ustawowy). Na tej kanwie rysują się pewne problemy szczegółowe. Po pierwsze, czy konieczne jest złożenie wniosku przez oboje rodziców, czy wystarczy, iż wystąpi z nim tylko jeden z rodziców. Co do zasady przyjmuje się ten drugi wariant. Lekarz może więc zasugerować rodzicowi, aby ten wystąpił z takim wnioskiem. Sprawa się jednak komplikuje, gdy sprawcą zgwałcenia jest drugi z rodziców. Wówczas, zdaniem Sądu Najwyższego, „Rodzic małoletniego nie może, działając w charakterze przedstawiciela ustawowego, wykonywać praw tego małoletniego jako pokrzywdzonego w postępowaniu karnym, w tym także w postępowaniu z oskarżenia prywatnego, jeżeli oskarżonym jest drugi z rodziców” (w tym wypadku czyn taki można jednak kwalifikować jako przestępstwo kazirodztwa, które jest ścigane z urzędu).
Kolejna kwestia dotyczy odmowy złożenia wniosku przez uprawnionego rodzica. W orzecznictwie sądowym i piśmiennictwie przyjmuje się wówczas, iż możliwe jest nakłonienie takiego rodzica do określonego postępowania, czyli wystąpienia z wnioskiem o ściganie. Uprawnionym do wydania zarządzenia nakładającego na rodzica taki obowiązek jest sąd rodzinny. Zgodnie bowiem z art. 109 § 1 K.r.o., jeżeli dobro dziecka jest zagrożone, sąd opiekuńczy wydaje odpowiednie zarządzenia, a w szczególności może zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania.
Nie analizując dalej tej problematyki, warto jeszcze wskazać, iż społeczny obowiązek zawiadomienia Policji lub prokuratury wynika także z art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180, poz. 1493, z późn. zm.). Powinność ta powstaje w sytuacji, gdy lekarz podczas wykonywania swoich obowiązków zawodowych poweźmie podejrzenie o popełnieniu ściganego z urzędu przestępstwa z użyciem przemocy w rodzinie (np. ciężarna była jednocześnie bita, sprawca znęcał się nad nią). Ponadto obowiązek denuncjacyjny wynika także art. 4 § 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn. Dz. U. z 2010 r., Nr 33, poz. 178, z późn. zm.). W przepisie tym uznano bowiem za przejaw demoralizacji m.in. uprawianie nierządu przez nieletniego (czyli dziecko do 18. rż.). Ustawa nie definiuje pojęcia nierządu, jednak w tym zakresie można się odwołać do określeń opracowanych na gruncie art. 168 K.k. z 1969 r. Posługiwał się on bowiem sformułowaniem „czyn nierządny”. W piśmiennictwie przyjmowano wówczas, iż zwrot ten oznacza „czyn niezgodny z moralnością w dziedzinie stosunków płciowych, polegający na czynnościach zmierzających do zaspokojenia popędu płciowego zarówno w sposób prawidłowy (przez spółkowanie z osobą płci odmiennej), jak i w sposób zboczony”i. Obecnie pojęcie to zostało zastąpione zwrotem obcowanie płciowe. Można zatem przyjąć, iż uprawianie nierządu będzie polegało na kontaktach seksualnych, zwłaszcza jeśli są one powtarzalne. Ciąża nieletniej może być następstwem takich kontaktów. Każdy, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego, ma społeczny obowiązek zawiadomienia o tym rodziców lub opiekuna nieletniego, szkoły, sądu rodzinnego, Policji lub innego właściwego organu.
Należy jednak podkreślić, iż wymienione przepisy określają jedynie społeczny obowiązek. Oznacza to, że jego niewykonanie nie skutkuje sankcjami. Z drugiej strony pojawia się wątpliwość, czy tego typu powinność może uchylać prawny obowiązek zachowania tajemnicy. Wydaje się, że jest to zbyt słaba podstawa i lekarz opierający się jedynie na tych przepisach nie jest uprawniony do naruszenia poufności. Należy wskazać więc dodatkową podstawę prawną. Może znaleźć w tym zakresie zastosowanie art. 40 ust. 2 pkt 3 i 4 UZL (i odpowiadające im art. 14 ust. 2 pkt 2 i 3 UPP). Dozwalają one bowiem na ujawnienie tajemnicy, jeśli wyrazi na to zgodę pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy, a także, gdy zachowanie konfidencji mogłoby stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta (np. gdy ciężarna jest jednocześnie ofiarą przemocy domowej). (RKub)
i Por. I. Andrejew, W. Świda, W. Wolter, Kodeks karny z komentarzem, Warszawa 1973, s. 492.
Piśmiennictwo
Zadaj pytanie ekspertowi, przyślij ciekawy przypadek,
zgłoś absurd, zaproponuj temat dziennikarzom.
Pomóż redagować portal.
Pomóż usprawnić system ochrony zdrowia.
Szukasz poradni, oddziału lub SOR w swoim województwie? Chętnie pomożemy. Skorzystaj z naszej wyszukiwarki placówek.
Twój pacjent ma wątpliwości, kiedy powinien zgłosić się do lekarza? Potrzebuje adresu przychodni, szpitala, apteki? Poinformuj go o Doradcy Medycznym Medycyny Praktycznej