Czy można przepisać preparat antykoncepcyjny (także po współżyciu) bez wiedzy rodzica?

Udzielenie odpowiedzi na to pytanie zależy od funkcji, jaką ma pełnić środek antykoncepcyjny. Jeśli użycie danego środka antykoncepcyjnego ma służyć jedynie zapobieganiu ciąży i nie łączy się z żadną terapią, to można uznać, iż działanie lekarza polegające na przepisaniu takiego środka nie będzie traktowane jako świadczenie zdrowotne w rozumieniu art. 2 UZL. Zgodnie bowiem z tym przepisem, świadczeniem takim jest w szczególności badanie stanu zdrowia, rozpoznawanie chorób i zapobieganie im, leczenie i rehabilitacja chorych, udzielanie porad lekarskich, a także wydawanie opinii i orzeczeń lekarskich. W takim zaś przypadku nie znajdowałyby zastosowania przepisy dotyczące obowiązku informacyjnego i konieczności uzyskania zgody. Wydaje się jednak, iż takie rozumowanie jest ryzykowne, gdyż działanie środków antykoncepcyjnych zawsze niesie jakieś zagrożenie dla zdrowia osoby je stosującej (zwłaszcza w tak wczesnym wieku). Poza tym środki te zazwyczaj są stosowane w terapii hormonalnej. Ponadto ich przepisanie powinno być poprzedzone badaniem diagnostyczny, które – w myśl podanej definicji – jest kwalifikowane jako świadczenie zdrowotne. Jeśli zatem użycie takich środków ma służyć poprawie stanu zdrowia pacjentki albo co najmniej wpływać na jej stan zdrowia, należałoby uznać, iż przepisanie ich jest świadczeniem zdrowotnym, którego udzielenie podlega regułom opisanym w ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Ta z kolei w art. 32, poświęconym tzw. zabiegom prostym, wymaga uzyskania zgody przedstawiciela ustawowego małoletniego (ew. tzw. zgody kumulatywnej, gdy małoletni ukończy lat 16). Odpowiednio taka regulacja znajduje się w art. 17 UPP. Warunkiem zaś skutecznej prawnie zgody jest uprzednie poinformowanie decydenta o uwarunkowaniach stosowanej terapii. Zakres informacji, jaką należy przekazać pacjentowi (oraz jego przedstawicielowi ustawowemu), został wskazany w art. 31 ust. 1 UZL i korespondującym z nim art. 9. ust. 2 UPP. Lekarz zatem powinien poinformować m.in. o proponowanych i możliwych metodach diagnostycznych i terapeutycznych oraz dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania i zaniechania. Jeśli więc lekarz zamierza zalecić środek antykoncepcyjny, powinien objaśnić zarówno małoletniej pacjentce, jak i jej przedstawicielowi ustawowemu skutki stosowania tego leku. Zastosowanie takiej metody leczniczej uwarunkowane będzie następnie wyrażeniem zgody przez wspomniane podmioty. Wymóg taki wystąpi tym bardziej, gdy na podstawie badań diagnostycznych zostanie rozpoznane zaburzenie powstałe wskutek obcowania płciowego (np. upławy będące następstwem zakażenia po stosunku płciowym). Wówczas lekarz, proponując określoną metodę terapeutyczną, musi poinformować przedstawiciela ustawowego o rozpoznaniu oraz przyczynach stanu małoletniej. Nie może zatem zataić, że rozpoznana choroba rozwinęła się w wyniku obcowania płciowego. Jeśli natomiast odbycie takiego stosunku nie wpłynęło na stan zdrowia pacjentki i nie ma związku z planowaną terapią (np. lekarz przy okazji innych badań odkrył, że małoletnia jest zdeflorowana), zasadniczo nie musi ujawniać przed rodzicem informacji o odbytym przez małoletnią stosunku płciowym (p. pyt.). Wyjątkiem jest sytuacja, gdy małoletnia nie ukończyła 15 lat. Zgodnie bowiem z art. 200 K.k., obcowanie płciowe z taką osobą stanowi poważne przestępstwo, zagrożone karą pozbawienia wolności 2–12 lat. Przekazanie informacji na temat współżycia przedstawicielowi ustawowemu umożliwi mu ewentualne złożenie zawiadomienia o popełnieniu wspomnianego przestępstwa. Warto bowiem przypomnieć, iż informacja taka jest zasadniczo objęta tajemnicą medyczną (w tym lekarską) i lekarz samodzielnie nie może zawiadomić organów ścigania (z wyjątkiem przypadku, gdy zachowanie tajemnicy groziłoby niebezpieczeństwem dla życia lub zdrowia pacjenta – art. 40 ust. 2 pkt 3 UZL). (RKub) (luty 2014 aktualizacja)

Piśmiennictwo

1. Ignaczewski J.: Zgoda pacjenta na leczenie. Warszawa, 2003
2. Kubiak R.: Prawo medyczne. Wykłady specjalizacyjne. Warszawa, 2010
3. Kubiak R.: Zgoda na zabieg medyczny. Kompendium dla lekarzy. Kraków, 2013
4. Świderska M.: Zgoda pacjenta na zabieg medyczny. Toruń, 2007
5. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 września 1999 r. (sygn. akt: II CKN 511/98, M.Prawn. 2007/7)
6. Zielińska E. (red.): Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Komentarz. Warszawa, 2008